Əməkdar yazıçının anım günü: Təqiblərlə dolu bir ömür
Bu gün - 29 dekabr Azərbaycan ədəbiyyatı bir böyük şəxsiyyətini anır. Cəmşid Cabbar oğlu Əmirovun anım günüdür. O yalnız yazıçı, jurnalist və pedaqoq deyil, həm də Azərbaycan ədəbiyyatında detektiv janrının əsasını qoymuş, cinayət aləmi üzvləri tərəfindən də tanınan müstəntiq xarakterini romanlarında yaratmış nadir sənətkar idi. Onun yaradıcılığı KQB arxivlərinə əsaslanaraq yazılmış ilk detektiv roman olan “Qara Volqa” ilə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Cəmşid Əmirov 1918-ci ilin fevral ayında Naxçıvanda doğulub. Onun uşaqlığı ailəsinin yaşadığı faciələr və təqiblərlə əhatə olunmuşdu. Babası Mirzə Nəsrulla Əmirov Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra da maarifçiliklə məşğul olmuş, bağçılıqla məşğul olmaqla bərabər, bolşevik təqiblərinə qarşı çıxmışdı. 1934-cü ildə həbs olunub və həmin ilin iyun ayında vəfat etdi.
1937-ci ildə Cəmşidin atası Cabbar Əmirov “xalq düşməni” adı ilə həbs edildi və Rusiyanın şimalındakı Arxangelsk şəhərinə sürgün olundu. Bu, gənc Cəmşid üçün həyatının ən ağır sarsıntılarından biri idi. Həbs orderində yazılmışdı: Cabbar Əmirov varlı tacir ailəsindən olan, SSRİ vətəndaşı, keçmiş Müsavat zabiti və Müsavat parlamentinin üzvü kimi Sovet hökumətinə qarşı fəaliyyət göstərmişdir. Bu qara ləkə yalnız bir ailənin yox, yüzlərlə Azərbaycan ailəsinin taleyini təsir edən faciənin göstəricisi idi.
Uşaqlıq illərini bu dramatik hadisələr əhatə etsə də, Cəmşid təhsildə fərqlənirdi. Bakıda yeddinci sinfi bitirdikdən sonra Nərimanov adına texnikuma daxil oldu və kimya fakültəsində oxumağa başladı. Tələbəlik illərində ədəbi yaradıcılığa maraq göstərdi, kiçik hekayələr və məqalələr yazdı, amma onları dərhal çap etdirməyə tələsmədi.
1934-cü ildə Cəmşid Əmirov Əzizbəyov adına Azərbaycan Sənaye İnstitutuna daxil oldu və eyni zamanda respublikanın qəzetləri ilə əməkdaşlıq etməyə başladı. Təhsilini yarımçıq tərk etdi və mühəndis-geoloq olmaqdan imtina etdi.
Onun karyerası jurnalistika və yazıçılıq sahəsində inkişaf etdi: “Azərbaycan gəncləri” qəzetində məsul katib, “Gənc işçi” və “Bolşevik” qəzetlərində şöbə müdiri və məsul katib vəzifələrində çalışdı.
1941-ci ildə “Əzizbəyovneft” şirkətində mühəndis-geoloq kimi fəaliyyət göstərdi. Ancaq İkinci Dünya Müharibəsi onun həyatında yeni bir dönəm açdı. Cəmşid zabit kimi Sovet Ordusunun ön cəbhəsinə göndərildi və Almaniya, Polşa, Çexoslovakiya, Avstriya, Çin kimi ölkələrdə döyüşdü.
Orduda göstərdiyi qəhrəmanlıqlar üçün “Vətən müharibəsi” (I dərəcəli), “Qırmızı Ulduz”, Berlinin alınmasına görə, Almaniya üzərində qələbəyə görə və Yaponiya üzərində qələbəyə görə medallarla təltif olundu.
Hərbi xidmətdən sonra o, müxtəlif tikinti layihələrində və qəzet işlərində fəaliyyətini davam etdirdi. “Azərbaycan gəncləri” qəzetində şöbə müdiri, Moskvada yayımlanan “Sovet ticarəti” qəzetində xüsusi müxbir, “Azneftnəşr” nəşriyyatında baş redaktor, “Azərbaycan neft təsərrüfatı” jurnalında redaktor müavini və “Bakı” qəzetində şöbə müdiri vəzifələrində çalışdı. 1969–1972-ci illərdə Bakı Maliyyə-kredit texnikumunun direktoru oldu və daha sonra fərdi təqaüdə çıxaraq yazı işlərinə daha çox vaxt ayırdı.
Cəmşid Əmirovun əsərlərindəki hadisələr çox vaxt real həyatdan götürülmüşdür. “Qara Volqa”da Əli Rəsulov və “Brilyant məsələsi”ndə Əli Rüstəmov, Yədulla, Dilarə Bayramova kimi personajlar real insanlardan ilham almışdır. Cinayətkarlar onun əsərlərində mürəkkəb, ustalıqla təşkil olunmuş xarakterlər kimi təsvir edilmiş, onları təhlil etmək və başlarına gələnləri izləmək oxucuya həyəcanlı bir macəra hissi verir. Hər nə qədər personajlar güclü və məğlubedilməz görünsə də, əsərlərin əsas məqsədi həmişə xeyirin şər üzərində qalib gəlməsini göstərmək olmuşdur.
Əmirov öz əsərlərində dil müxtəlifliyindən, jarqon və arqodan, bölgə ləhcələrindən istifadə edərək Azərbaycan roman janrına yeni nəfəs gətirdi. Ciddi mövzular belə onun əsərlərində mizah və yumor elementləri ilə zənginləşdirilmişdi. Əsərlərindəki hadisələr çox vaxt keçmişdə Xanlar rayonu (indiki Göygöl rayonu) ərazisində baş vermiş, real həyatın dramatik və qalmaqallı tərəflərini əks etdirmişdir.
Onun övladları da uğurlu həyatlar yaşamışdır. Oğlu Çingiz Əmirov ədliyyə polkovniki, Ədliyyə Nazirinin müavini və Penitensiar Xidmətin rəisi olmuş, atasının “Qara Volqa” əsərinin ekranlaşdırılmasında məsləhətçi kimi iştirak etmişdir.
Cəmşid Əmirov 29 dekabr 1982-ci ildə vəfat etmiş, Azərbaycan ədəbiyyatına, detektiv janrının formalaşmasına və jurnalistikaya dərin iz buraxmışdır. Onun əsərləri oxuculara həmişə həm tarixi, həm də insani dəyərləri xatırladır, yaxşılığın və ədalətin hər zaman qalib gələcəyini göstərir.
Fatimə Məmmədova
13:35 29.12.2025
Oxunuş sayı: 1694
