İlham Əliyevin rəhbərliyi altında mədəni, sosial və iqtisadi bərpa prosesində strateji irəliləyiş

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 28 oktyabr 2025-ci il tarixində Cəbrayıl və Zəngilan rayonlarına ardıcıl səfəri Böyük Qayıdış Dövlət Proqramının sürətli, planlı və strateji inkişaf mərhələsini bir daha nümayiş etdirdi. Bu səfər sadəcə infrastruktur layihələrinin açılış və təməl qoyulma mərasimləri deyil, eyni zamanda dövlət başçısının azad edilmiş ərazilərdə bərpa prosesinə şəxsən rəhbərlik etməsinin, intensiv səfərlərlə prosesə nəzarət etməsinin və strateji qərarların icrasına nail olmasının  bariz göstəricisidir. Prezident İlham Əliyevin bu lider addımları Azərbaycanın milli siyasətində prioritet olan Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun bərpa və inkişaf vizyonunu gücləndirir, ölkənin beynəlxalq arenada post-konflikt bərpa modelində lider mövqeyini möhkəmləndirir.

Səfər çərçivəsində Zəngilan rayonunun Ağalı kəndinin ikinci mərhələsi və Məmmədbəyli kəndi tam istifadəyə verilib. Cəbrayıl şəhərində ikinci və üçüncü yaşayış komplekslərinin təməli qoyulub, şəhər məscidinin təməli atılıb, Şəfəq Günəş Elektrik Stansiyasına gedən 11,5 km-lik yeni yol istifadəyə verilib və Şahvəlli kəndində “Şəms” və “Üfüq” GES-lərinin təməlləri qoyulub. Bu layihələr Prezidentin şəxsən rəhbərliyi altında icra olunaraq, sosial inteqrasiya, mədəni irs bərpası və iqtisadi transformasiyanı birləşdirən çoxşaxəli və strateji siyasətin təzahürü kimi qiymətləndirilir. Beynəlxalq ekspertlər Azərbaycanın bu modeli "sürətli, inteqrasiya olunmuş və davamlı bərpa modeli" kimi qiymətləndirərək, ölkənin regional liderliyini və strateji təşəbbüskarlığını xüsusi vurğulayırlar.Prezident İlham Əliyevin liderliyi ilə Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda həyata keçirilən bərpa prosesləri yalnız tikinti və infrastruktur deyil, həm də milli birliyin, iqtisadi gücün və beynəlxalq nüfuzun simvoludur. Cəbrayıl və Zəngilan rayonları 2020-ci il oktyabrın 20-də II Qarabağ Müharibəsində Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin qələbəsi nəticəsində azad olunmuş ilk ərazilərdən olub və bu, ölkənin 44 illik işğal dövrünün sona çatması demək idi. İşğal zamanı bu rayonlar sistemli şəkildə məhv edilib: kəndlər yandırılıb, məscidlər və tarixi abidələr yerlə yeksan edilib, iqtisadi potensial (kənd təsərrüfatı, turizm, energetika) tamamilə məhv edilib. Məsələn, Cəbrayılda 5 məscid və 40-dan çox dini-tarixi abidə, Zəngilanda isə strateji nəqliyyat və enerji zonaları erməni qüvvələri tərəfindən istismar olunub.

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan 2020-ci ildən bəri azad edilmiş ərazilərdə 15 milyard manatdan çox investisiya cəlb edərək, bərpa prosesini strateji prioritetə çevirib. 2023-2026-cı illəri əhatə edən Böyük Qayıdış Dövlət Proqramı çərçivəsində 2025-ci il xüsusi prioritet elan edilib və 4 milyard manat vəsait ayrılıb – bu, dövlət büdcəsinin ən böyük hissələrindən biridir. Prezidentin intensiv səfərləri bu prosesin sürətli inkişafının açarıdır: o, layihələri şəxsən yoxlayaraq bürokratiyanı minimuma endirir, operativ qərarlar qəbul edərək prosesi sürətləndirir və bu, Azərbaycanın milli siyasətində "ədalət və bərpa" prinsipinin təzahürüdür. Bu yanaşma Prezidentin liderliyini tarixi kontekstdə milli qələbənin davamı kimi mövqeləndirir, çünki o, işğalın yaralarını sağaltmaqla yanaşı, regionu gələcəyin strateji mərkəzinə çevirir.

Sosial bərpa: Vətəndaş qayıdışının praktiki mərhələsi və milli birliyin gücləndirilməsi

Böyük Qayıdış proqramının uğuru Prezident İlham Əliyevin sosial bərpa sahəsində fəal rəhbərliyi ilə bağlıdır. Dövlət başçısının liderliyi sayəsində proqram abstrakt plandan çıxaraq, real vətəndaş qayıdışına çevrilib və minlərlə insanın doğma torpaqlarına dönməsi mümkün olub. Zəngilan rayonunda Ağalı kəndinin ikinci mərhələsi 100 ailəyə, Məmmədbəyli kəndi isə 180 ailəyə mənzil açarları təqdim edilib. Beləliklə, ümumilikdə 280 ailə doğma yurdlarına qayıdaraq burada həyat qurmağa başlayıb. Prezident İlham Əliyev sakinlərlə görüşdə onları təbrik edərək bildirib ki, “Siz buna layiqsiniz”. O, bu qayıdışı yalnız mənzil təminatı kimi deyil, eyni zamanda milli birliyin və ədalətin təcəssümü kimi qiymətləndirib və prosesi "Böyük Qayıdışın növbəti mərhələsi" adlandırıb. Ağalı kəndi əvvəllər pilot layihə olaraq başlamışdı, indi isə real yaşayış mərkəzinə çevrilib – sakinlər burada 3,5 ildir həyatlarını qurur, bağçılıq və kənd təsərrüfatı ilə məşğul olaraq yerli iqtisadi inteqrasiyaya qoşulurlar.

Cəbrayılda isə Horovlu kəndində 334 fərdi ev, məktəb, uşaq bağçası, tibb məntəqəsi və idman obyektlərinin açılışı həyata keçirilib. Bu layihələr sayəsində kənd tam yaşayış mühitinə çevrilib və Prezident İlham Əliyev sakinlərə mənzil açarlarını təqdim edərək prosesi “ədalətin bayramı” kimi dəyərləndirib. Eyni zamanda, Cəbrayıl şəhərində ikinci və üçüncü yaşayış komplekslərinin təməli qoyulub. Bu layihələr müasir standartlara cavab verir və sosial infrastruktur, rəqəmsal xidmətlər, eyni zamanda ekoloji elementlərlə (məsələn, günəş panelləri və ya yaşıl sahələr) təchiz olunacaq. Zəngilan şəhərində 104 mənzilli yaşayış kompleksində görülən işlər də yoxlanılıb – tikinti demək olar ki, tamamlanmaq üzrədir. Bu komplekslər yeni sosial mühitin, kənd-şəhər inteqrasiyasının və ekoloji balansın yaradılmasına xidmət edir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən bu sosial siyasət milli birliyi möhkəmləndirir, Qarabağa və Şərqi Zəngəzura qayıdan əhalisini artırır və vətəndaşların doğma torpaqlarda sabit və rahat həyat şəraitində yaşamasını təmin edir. 2025-ci ildə bu proses minlərlə ailənin doğma yurdlarına dönüşünü təmin edərək, bölgənin sosial və iqtisadi inkişafına təkan verir.

Mədəni bərpa: Tarixi irsin dirçəldilməsi və mənəvi-siyasi mesaj

Mədəni bərpa sahəsində Prezident İlham Əliyevin aktiv rəhbərliyi işğal zamanı dağıdılmış tarixi irsin yenidən dirçəldilməsini təmin edir və Azərbaycanın mənəvi gücünü göstərir. Cəbrayıl şəhərində məscid tikintisinin təməli qoyulub – bu, erməni işğalçılarının  5 məscidi yerlə-yeksan etməsinə verilmiş simvolik cavabdır. Prezidentin şəxsən iştirakı bu prosesin həm rəmzi, həm də siyasi əhəmiyyətini artırır. O, mədəni-mənəvi bərpaya sosial inteqrasiyanın bir hissəsi kimi yanaşır və oxşar layihələri Şuşa məscidi nümunəsində olduğu kimi genişləndirir.

Bu addımlar tarixi irsin qorunmasını gücləndirir, vətəndaşların qayıdışına mənəvi dəstək verir və Prezidentin siyasətində “yaddaşın bərpası” prinsipini vurğulayır. Tarixi abidələrin, kəhrizlərin və digər irs elementlərinin bərpası bu prosesin mühüm hissəsidir. Bu fəaliyyət Azərbaycanın mədəni siyasətinin beynəlxalq səviyyədə – BMT-nin mədəni irsin qorunması proqramları ilə uyğunluğunu – göstərir və milli şüurun formalaşmasında Prezidentin lider rolunu ön plana çıxarır.

 İqtisadi transformasiya: Yaşıl enerji və infrastrukturda regional liderlik

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi Azərbaycanın iqtisadi transformasiyasını sürətləndirir və regionu yaşıl enerji və güclü infrastruktur vasitəsilə strateji mərkəzə çevirir. Cəbrayıl rayonunun Şahvəlli kəndində “Şəms” və “Üfüq” Günəş Elektrik Stansiyalarının (GES) təməlləri qoyulub – hər biri 50 MW gücündədir. Stansiyalar istifadəyə verildikdən sonra illik elektrik istehsalını artıracaq və enerji sərfiyyatını daha səmərəli idarə etməyə imkan verəcək. Bu layihələr Şərqi Zəngəzuru yaşıl enerji zonası kimi formalaşdırır və regionda Azərbaycanın liderliyini gücləndirir. Eyni zamanda, Cəbrayılın Şəfəq GES-ə gedən yeni yol istifadəyə verilib. Yol iki zolaqlı və müasir standartlara uyğundur. Bu yol Zəngəzur dəhlizinin strateji hissəsi olaraq nəqliyyat və iqtisadi əlaqələri gücləndirir.  İlham Əliyevin iqtisadi siyasəti Azərbaycanın regional liderliyini möhkəmləndirir və bölgədə davamlı inkişafı təmin edir.

Siyasi və ictimai mesajlar: Daxili birlikdən beynəlxalq liderliyə

Prezidentin 28 oktyabr səfəri həm daxili, həm də beynəlxalq siyasət baxımından güclü mesajlar daşıyır. Daxili səviyyədə, dövlət başçısı Qarabağın bərpasında sürətli, çoxşaxəli siyasət apararaq milli birliyi gücləndirir. Sakinlərin “Allah sizi var eləsin” ifadələri Prezidentin liderliyinə və qərarvermə qabiliyyətinə olan dərin etimadı göstərir. Bu addımlar eyni zamanda cəmiyyətdə ədalət və sabitlik prinsiplərinin həyata keçirildiyini təsdiqləyir və regionun sosial-iqtisadi yenidənqurma prosesində Azərbaycan modelinin uğurunu simvolizə edir. Siyasi baxımdan, bu səfərlər Azərbaycanın “ədalət qazandı” prinsipini möhkəmləndirir, milli və regional liderliyini təsdiqləyir və Zəngəzur dəhlizi kimi strateji layihələrin reallaşdırılması ilə bölgədə iqtisadi və nəqliyyat inteqrasiyasını sürətləndirir. Bu dəhliz logistik mərkəzə çevrilərək, Türkiyə və digər strateji tərəfdaşlarla iqtisadi və siyasi əməkdaşlığı gücləndirir, Azərbaycanın qlobal iqtisadi və geosiyasi mövqeyini möhkəmləndirir.

Beynəlxalq səviyyədə, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən bərpa layihələri Azərbaycanın post-konflikt bərpa modelini qlobal miqyasda nümayiş etdirir. BMT, EBRD və digər beynəlxalq qurumlar Azərbaycanın inteqrativ və davamlı bərpa siyasətini yüksək qiymətləndirir. Ermənistanın dayanıqlı müqavimətinə baxmayaraq, Azərbaycan regionda sabitliyin, iqtisadi inkişafın və strateji tərəfdaşlıqların açarı kimi mövqeyini möhkəmləndirir. Prezidentin hər səfəri, hər açılış mərasimi və hər təməl qoyuluşu Qarabağın Azərbaycanın əbədi bir parçası olduğunu simvolizə edir, həm daxili siyasətdə milli birliyi gücləndirir, həm də beynəlxalq arenada Azərbaycanın nüfuzunu artırır. Bu, Azərbaycanın regiondakı liderliyinin və strateji təşəbbüskarlığının parlaq təzahürüdür.

Gələcəyin traektoriyası: Azad edilmiş ərazilərdə dayanıqlı inkişaf və strateji perspektivlər

28 oktyabr səfəri Qarabağın bərpasında Prezident İlham Əliyevin liderliyinin bariz nümunəsi olub və regionun gələcək traektoriyasını müəyyən edir. Prezidentin strateji rəhbərliyi ilə 2026-cı ilə qədər minlərlə ailənin doğma torpaqlarına qayıtması təmin olunur, yaşıl enerji layihələri regionun enerji tələbatının yarısını ödəyəcək duruma gəlir və Zəngəzur dəhlizilə bağlı proseslər Zəngilan rayonunu Qafqazın strateji ticarət qapısına çevrməkdədir. Bu proses yalnız fiziki bərpa deyil – o, milli birliyi möhkəmləndirir, sosial inteqrasiyanı təmin edir və Azərbaycanın beynəlxalq mövqeyini daha da gücləndirir. Qarabağın yenidən qurulması, mədəni irsin bərpası, sosial və iqtisadi inkişafın birləşdirilməsi Prezident İlham Əliyevin “Biz – bu torpaqların əbədi sakinləriyik” vizyonunu gerçəkləşdirir və Böyük Qayıdışı sürətli, planlı və strateji inkişaf mərhələsinə çıxarır. Nəticədə, Prezidentin rəhbərliyi ilə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur regionu güclü, dayanıqlı, innovativ və iqtisadi baxımdan lider mərkəzə çevrilir, Azərbaycanın milli və beynəlxalq mövqeyi möhkəmlənir və bölgədə davamlı sabitliyin təminatı üçün təməl qoyulur.