Həm də ciddi riskləri olan Suriya SDQ razılaşması
Suriyanın yeni hakimiyyəti ilə ABŞ-ın dəstəklədiyi və PKK-nın Suriya qolu olan Suriya Demokratik Qüvvələri (əslində YPG) arasında əldə edilmiş razılaşma, ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi və sabitliyin bərqərar olması istiqamətində mühüm bir addımdır. Bu razılaşma çərçivəsində SDQ-nin mülki və hərbi strukturları Suriya dövlətinin institutlarına inteqrasiya ediləcək, ölkə miqyasında atəşkəs elan olunacaq və sərhəd keçid məntəqələri, hava limanları, neft və qaz yataqları kimi strateji obyektlər hökumətin nəzarətinə keçəcək. Razılaşmanın əsas məqsədi, ölkənin şimal-şərqində SDQ-nin nəzarətində olan əraziləri mərkəzi hökumətin idarəçiliyinə qaytarmaq və beləliklə, Suriyanın ərazi bütövlüyünü möhkəmləndirməkdir. Bu addım, həmçinin, ölkədəki müxtəlif etnik və dini qruplar arasında birliyi gücləndirərək, daxili sabitliyin təmin edilməsinə töhfə verəcək. Bundan əlavə, SDQ-nin Suriya ordusuna inteqrasiyası, ölkənin təhlükəsizlik qüvvələrinin birləşdirilməsinə və vahid komandanlıq altında fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradacaq. Bu da, öz növbəsində, ölkədəki təhlükəsizlik vəziyyətinin yaxşılaşmasına və terror qruplaşmalarına qarşı mübarizənin effektivliyinin artmasına səbəb olacaq. Razılaşma, həmçinin, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən müsbət qarşılanıb və Suriyanın yenidən qurulması prosesinə dəstək verilməsi üçün zəmin yaradır. Almaniya və Fransa kimi ölkələr, Suriyanın yeni hakimiyyəti ilə əməkdaşlığa hazır olduqlarını bildiriblər. Ümumilikdə, bu razılaşma, Suriyanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi və ölkədə sabitliyin bərqərar olması istiqamətində əhəmiyyətli bir addım olaraq qiymətləndirilir.
Lakin istənilən halda Suriya Demokratik Qüvvələri (SDQ) və Suriya hökuməti arasında əldə edilən razılaşma, ölkənin ərazi bütövlüyünü və sabitliyini təmin etmək məqsədi daşısa da, bu prosesin icrası və gələcək nəticələri ilə bağlı bir sıra mühüm suallar yaranır və risk faktorları da mövcuddur ki, bunları da gözardı etmək olmaz.
Razılaşmanın ilkin mərhələsində əsas diqqət SDQ-nin hərbi və mülki strukturlarının Suriya dövlətinə inteqrasiyasına yönələcək. Bu, bölgədə qanunsuz silahlı qruplaşmaların tədricən tərksilah edilməsini və təhlükəsizlik qüvvələrinin vahid komandanlıq altında birləşməsini təmin etməyi nəzrdə tutur. Təbii ki, bu Suriya hökumətinin şimal-şərqdə nəzarətini bərpa etməsinə kömək edəcək, neft və qaz yataqlarının mərkəzi hökumətin nəzarətinə keçməsinə şərait yaradacaq, Qanunsuz sərhəd ticarətinə və qaçaqmalçılığa qarşı mübarizəni gücləndirəcək. Lakin bütün bunları əldə etmək mümkün olacaqmı?
İndilikdə də görünən budur ki, anlaşmanın icrasında və uzunmüddətli nəticələrində ciddi risklər mövcuddur. ABŞ-ın birbaşa vasitəçiliyi ilə baş tutan bu anlaşma qısa müddətdə müəyyən stabillik yaratsa da, uzunmüddətli perspektivdə ciddi risklər daşıyır. Hazırda Suriya hökuməti üçün əsas sual, bu anlaşmanın ölkənin ərazi bütövlüyünə necə təsir edəcəyidir. Bu risklər əsasən aşağıdakı aspektlərdə özünü göstərə bilər:
İlk növbədə vurğulanmalıdır ki, Əhməd əş-Şaranın Fərhad Abdi ilə birbaşa görüşməsi faktının özü, SDQ-nin terror təşkilatı kimliyindən sıyrılaraq siyası tərəf kimi leqallaşması anlamını ifadə edir ki, bu da ciddi, bəlkə də gələcəkdə müəyyən mənada hətta təhlükəli bir məqamdır. SDQ-nin siyasi nöqteyi-nəzərdən leqallaşması muxtariyyət iddialarını artıra bilər. Faktiki olaraq SDQ-nin Suriya hökumətinə inteqrasiyası, təşkilatın siyasi qanadına güc qazandıra bilər. YPG-nin leqal siyasi kimlik qazanması nəticəsində əvvəl mədəni, sonrakı mərhələlərdə isə daha yüksək muxtariyyət hədəflərinə (hətta daha sonra dövlətləşmə siyasi tələbinə qədər) doğru dəyişə bilər ki, 2012-ci ildən aktiv fəaliyyət göstərən bölücü terror qruplaşmanın da zatən Suriyada başlıca hədəfi bu idi. Razılaşma çərçivəsində SDQ-yə siyasi status və hüquqların tanınması isə, gələcəkdə daha geniş muxtariyyət tələblərinə səbəb ola bilər.
Digər tərəfdən YPG-nin (PKK-nın Suriya qolu) bu prosesdə tam tərksilah edilib-edilməyəcəyi sual altındadır. Bu terror təşkilatı daxilində fərqli qrupların olması bu anlaşmanın icrasını çətinləşdirə bilər. Əgər razılaşma SDQ-yə kifayət qədər siyasi və ya iqtisadi üstünlüklər verməzsə, bu təşkilat daxilində parçalanmalara səbəb olacaq və heç də gözlənildiyi kimi, PKK-nın bu hərbi qanadının tam özünü buraxması ilə nəticələnməyəcək.
Eyni zamanda əgər SDQ liderliyi öz maraqlarını qorumaq üçün əlavə siyasi və ya iqtisadi güzəştlər tələb etsə, bu, Dəməşq və kürd qrupları arasında yeni gərginliklərə gətirib çıxara bilər. Razılaşmanın icrası zamanı narazı qalan qrupların yeni radikal təşkilatlar yaratmaq ehtimalı var. Razılaşmanın icrası zamanı narazı qalan qrupların isə yeni radikal təşkilatlar yaratmaq ehtimalı həmişə var.
Bu razılaşmanın uğurlu icrası üçün əsas amillərdən biri, Dəməşqin SDQ-ni nə dərəcədə effektiv şəkildə nəzarət altına ala bilməsi və bu prosesdə xarici güclərin roludur.
Bu razılaşma Suriyanın gələcəyi üçün mühüm bir addım olsa da, onun uzunmüddətli təsirləri tam aydın deyil. Əgər Suriya hökuməti SDQ-nin nəzarət etdiyi əraziləri effektiv şəkildə idarə edə bilərsə, bu, ölkənin bütövlüyünü və sabitliyini təmin edə bilər. Lakin SDQ-nin siyasi və hərbi baxımdan güclənməsi, uzunmüddətli perspektivdə Suriya üçün yeni çağırışlar yarada bilər.
Bu vəziyyətin necə inkişaf edəcəyini zaman göstərəcək, lakin indidən məlumdur ki, bu anlaşma bölgədə yeni güc balansının formalaşmasına səbəb olacaq.
Vüqar Zifəroğlu
Yaxın Şərq bölgəsi üzrə mütəxəssis
15:47 11.03.2025
Oxunuş sayı: 19603
