Azərbaycanın gənc texnoloqu REAX layihəsi ilə maraq doğurur
Adı Xalid Mahmudov olan 14 yaşlı şagird, Azərbaycan Beynəlxalq Maarif Məktəblərinin 9-cu sinfində təhsil alır. O, kompüter texnologiyalarına kiçik yaşlarından maraq göstərir və hazırda yerli sosial media platforması kimi tanınan "REAX" tətbiqi üzərində işləməyə davam edir.
Mövzu ilə bağlı Xalid Mahmudov Crossmedia.az-a açıqlamasında REAX layihəsinin yaranma motivasiyasından və digər önəmli detallar haqqında bəhs edib.
REAX layihəsinin yaranma motivasiyasından danışan Xalid qeyd edib ki, layihənin əsas məqsədi əvvəldən sosial şəbəkə yaratmaq olmayıb:
“6-cı sinifdə oxuyanda “Nextwork” adlı kiçik bir sosial şəbəkə yaratmışdım. 8-ci sinfin sonuna qədər özümü bir az daha inkişaf etdirmək üçün internetdə bu sahədəki sistemləri və skriptləri araşdırırdım. Bunları da “Instagram”-da paylaşırdım. Birdən-birə insanlar bu şəbəkəyə maraq göstərməyə və qeydiyyatdan keçməyə başladılar. Baş verənlər şəbəkənin getdikcə böyüməsinə səbəb oldu. Daha sonra mən “Instagram”-a reklamlar yerləşdirməyə başladım. Nəticə olaraq REAX məşhurlaşdı. REAX-ı məşhurlaşdıran əsas amil isə Cross Media-nın dəstəyi və xəbərləri oldu".
Xalid həmçinin layihə üzərində işləyərkən dost-tanışdan dəstək almadığını qeyd edib:
“Dost-tanışa deməmişdim, çünki bu şəbəkəni böyütmək fikrində deyildim. Texniki işləri isə təkbaşına görmüşəm, yalnız məsləhət lazım olanda valideynlərimə müraciət etmişəm".
Daha əvvəlki layihələrindən bəhs edən Xalid Mahmudov bugünə qədər dəyərli saya biləcəyi bir neçə layihəsinin olduğunu, hətta bəzi yarışmalarda robotik layihələri ilə mükafatlara (məsələn, 2024-cü ildə keçirilmiş Türk Dünyası Elm və Mədəniyyət Tədbirində 1-ci yer) layiq görüldüyünü də qeyd edib.
Özünün sosial media platforması üçün ilham aldığı nümunələr barədə danışan Xalid qeyd edib:
“Platformanı inkişaf etdirərkən "Threads", "X" (keçmiş "Twitter"), "Facebook" kimi modellərdən ilham aldım. Həmçinin Clips xüsusiyyətini "Instagram Reels"-dən götürdüm".
O həmçin haqqında yaranan ittihamlar və "Hindistanlı layihə" məsələsinə də toxunub:
"Əlbəttə, özüm süni intellekt yaratmamışam. REAX-ın daxilində ümumi 4 müxtəlif süni intellekt sisteminin inteqrasiyası mövcuddur. Bunlarla ayrı-ayrılıqda söhbət etmək imkanı mövcuddur. Sorğu gedir və bunların hamısı cavab verir. OpenAI isə sonda ən düzgün cavabı seçir və onu ekrana çıxarır. Qeyd edim ki, açıq mənbə məsələsi problem yaratmır, çünki 4 modelin 4-də proqramçıya istifadə hüququ verir.
Hindistan layihəsi barədə də qeyd edim. Əvvəlcədən də dediyim kimi hazır skriptlər üzərində praktika edirdim. İstifadə etdiyim bu layihələrdən biri əslində 5 il bundan əvvəl başlasa da, dayandırılmış bir layihədir. Onların o layihəyə başlama məqsədləri, digər proqramçıların onların kodlarından istifadə edib öz şəbəkələrini yaratmaqları olub. Mən də bundan istifadə etmişəm. Eyni zamanda, qeyd etmək də lazımdır ki, dünya üzərində yeni çıxan sosial şəbəkələr digər açıq mənbəlilər üzərində qurulub. Mən də REAX-ı qurarkən oradan lazım olan kodları götürüb, bir neçə dəyişikliklərlə yanaşı, dil əlavə edib öz şəbəkəmi qurmuşam. Başqa modul və komponentlər də əldə edərək onları inteqrasiya etməklə REAX-ı inkişaf etdirmişəm. Burada da hər hansısa bir hüquqi problemlə üzləşməmişəm. Çünki bunların bir çoxu açıq mənbə şəklində idi. Ancaq bəzi məqamlarda lisenziya hüquqları üçün ödəniş etmişəm. Əlavə olaraq, sistemin saxlanmağı, dəstəklənməsi və təhlükəsizliyi üçün də ödənişlər edirəm".
Xalid Mahmudov REAX-ın təhlükəsizliyindən də danışıb:
“REAX-ın təhlükəsizliyi ilə bağlı mən 2-3 həftə Google-dan cavab gözləmişəm. Təhlükəsizlik baxımından isə deyə bilərəm ki, skript bunu təmin edir. İndiyə qədər də belə bir problemlə üzləşməmişəm. Çünki təhlükəsizlik pozuntusu yaşadacaq bir kod və ya data yoxdur. Haker hücumlar baş verərsə, sistemi yavaşlada bilər ki, biz də bunun qarşısını alarıq".
Gənc texnoloq gələcəkdə REAX böyüməyə davam etsə, özünün də dayanmayacağını qeyd etməklə yanaşı, hələ gələcək planlarının dəqiq olmadığını da bildirib. Çünki, onu hələ qarşıda universitet hazırlığı və imtahanlar gözləyir.
Emil
17:32 09.09.2025
Oxunuş sayı: 8344
