Qadınların bu stereotipləri qırması ilhamvericidir - MÜSAHİBƏ

Təhsil və bilik, qadını daha güclü, müstəqil qərar verən və innovativ düşünən bir liderə çevirir. Danılmaz faktdır ki, son illərdə elm, texnologiya və sahibkarlıq sahələrində qadınların rolu əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Onlar yeni ideyalara öncülük edir, mühüm problemlərin həllinə töhfə verir və cəmiyyətin inkişafına istiqamət verirlər.

Mövzu ilə bağlı Böyük Britaniyada yaşayan həmyerlimiz, Azərbaycandan Londona "Innovator” vizası ilə gedən ilk azərbaycanlı xanım Fidan Cavadova Crossmedia.az-a müsahibə verib:

“Innovator” vizasını Azərbaycandan alan ilk namizəd olmuşam

— İlk olaraq özünüzü təqdim etməyinizi xahiş edirəm…

— Mən Fidan Cavadova, hazırda Böyük Britaniyada yaşayıram. 2011-ci ildə bakalavr və magistr təhsilim üçün bura köçmüşəm. Magistratura təhsilimi tamamladıqdan sonra Londonda İT şirkətində işləməyə başladım və orada 4 il fəaliyyət göstərdim. Gənc və iddialı təsisçilərin rəhbərlik etdiyi bu dinamik iş mühiti mənə peşəkar bacarıqlarımı inkişaf etdirməyə və sahibkarlıq düşüncə tərzimi formalaşdırmağa imkan verdi.

Şirkətdən ayrıldıqdan sonra Böyük Britaniyada öz biznesimi qurmağa qərar verdim. Fəaliyyət sahəm dekarbonizasiya (günəş enerjisi layihələri) və elektrikli nəqliyyat (EV) üçün şarj texnologiyalarına yönəlib. Startapımı Böyük Britaniyanın “Innovator” vizası vasitəsilə qurmuşam və bu vizanı Azərbaycandan alan ilk namizəd olmuşam. 2020-ci ildə bu addım cəsarətli görünürdü, lakin mən inklüziv dizayn prinsiplərinə əsaslanan, hər kəs üçün əlçatan EV şarj infrastrukturu qurmaqda qərarlı idim. Xüsusilə də, bu sahədə geridə qalan icmaların ehtiyaclarını nəzərə almaq əsas prioritetlərimdən biri olub.

Hal-hazırda “BeWorks Automation” şirkətində biznesin böyüməsi və strateji inkişafına rəhbərlik edirəm. “BeWorks” əlçatan EV şarj stansiyaları istehsal və dizayn edən mühəndislik startapıdır. Bizim məhsullar şarj operatorları üçün nəzərdə tutulub və intuitiv interfeys, eləcə də rahat kabel/naqil idarəetmə sistemləri ilə təchiz olunub.

Böyük Britaniyada yaşamağıma baxmayaraq, Azərbaycana olan bağlılığımı qoruyuram. Burada qazandığım təcrübəni Azərbaycanda bölüşmək və bu sahədə yerli potensialı gücləndirmək üçün daim yeni imkanlar araşdırıram. Gənc mühəndisləri bu prosesə cəlb etmək, istehsal təşəbbüslərini Azərbaycana gətirmək və mühəndislik biliklərini ötürmək həm startapın inkişafına, həm də ölkədə innovasiya və müxtəlifliyin artmasına töhfə verir.

Məni startap yaratmağa təşviq edən bir neçə əsas amil var idi

— “Innovator” vizası ilə Böyük Britaniyada startap qurmaq qərarına necə gəldiniz? Bu prosesdə sizi ən çox motivasiya edən nə oldu?

— Düşünürəm ki, Böyük Britaniyada startap mədəniyyətinə yad olmadığım üçün şanslıyam. “BeWorks”u təsis etməzdən əvvəl Londonda bir startapda çalışırdım və bu təcrübə mənə startap həyatının həm çətin, həm də maraqlı tərəflərini yaxından görməyə imkan verdi. Bu müddətdə bir neçə rolu eyni anda yerinə yetirməyin, daim yeniliklərdən xəbərdar olmağın və sürətlə dəyişən dünyada rəqabət qabiliyyətini qorumağın nə qədər vacib olduğunu öyrəndim.

Qlobalizasiya trendləri, xüsusilə də yaşıl və rəqəmsal transformasiyalar, elektrik stansiyalarının qurulması və istifadəsi, alternativ enerji növləri, məsələn, günəş enerjisi, mənim üçün hər zaman maraqlı olub. Müqaviləm başa çatdıqdan sonra artıq öz yoluma çıxmağın vaxtı gəldiyini düşündüm.

Məni startap yaratmağa təşviq edən bir neçə əsas amil var idi. İlk növbədə, hiss edirdim ki, Birləşmiş Krallıq "ideyanı" sadəcə "konsept" səviyyəsində saxlamaqla kifayətlənməyib, onu inkişaf etdirmək, sərmayə cəlb etmək və reallaşdırmaq üçün doğru ekosistemə malikdir. İkincisi isə, ətrafımdakı insanlarla etdiyim söhbətlərdə bir məsələ diqqətimi çəkirdi – mövcud elektrikli avtomobil (EV) şarj infrastrukturu kifayət qədər inklüziv deyildi. İnsanlar, xüsusilə də yaşlılar, müvəqqəti və ya daimi fiziki sağlamlıq problemi və ya əlilliyi olan sürücülər bu transformasiyanın hamı üçün əlçatan, rahat və aydın olmamasından narahat idilər; bu da onların elektromobillərə keçidini ləngidəcəyindən xəbər verirdi.

Bu fikri təsdiq etdikdən sonra “Innovator” vizası üçün təqdim etdiyim biznes planımda əsas diqqəti inklüziv və rahat EV şarj stansiyalarının layihələndirilməsi və qurulmasına yönəltdim. Məqsədim hər kəs üçün problemsiz və əlçatan şarj təcrübəsi yaratmaq idi.

Əlçatanlığı məhsulun əsas dizayn prinsiplərindən biri kimi nəzərdə tuturuq

— “BeWorks Automation” şirkəti olaraq inklüziv və əlçatan EV şarj infrastrukturunu necə təmin edirsiniz?

— “BeWorks” olaraq bizim əsas missiyamız elektrikli nəqliyyat keçidinin hər kəs üçün — yaşından, fiziki imkanlarından və hərəkət qabiliyyətindən asılı olmayaraq — inklüziv və əlçatan olmasını təmin etməkdir. Biz bunu sadəcə mövcud şarj stansiyalarını uyğunlaşdırmaqla deyil, onların dizaynını və istehsalını tamamilə yenidən düşünməklə həyata keçiririk.

Əlçatanlığı sonradan əlavə edilən bir element kimi deyil, məhsulun əsas dizayn prinsiplərindən biri kimi nəzərdə tuturuq. Məsələn, istifadəçilər üçün daha sadə və intuitiv interfeys, fiziki güc tələbini minimuma endirən kabel idarəetmə sistemi və müxtəlif hərəkət qabiliyyətlərinə uyğunlaşdırılmış fiziki quruluş bu yanaşmanın bir hissəsidir.

Biz həmçinin dövlət və özəl sektor tərəfdaşları ilə sıx əməkdaşlıq edirik ki, hazırladığımız həllər real ehtiyaclara cavab versin. Bu məqsədlə əlçatanlıqla bağlı çətinlik yaşayan istifadəçilərlə fokus qrupları və sahə sınaqları keçirmişik və əldə etdiyimiz rəylər məhsullarımızın inkişafına birbaşa təsir edir. Məqsədimiz sadəcə yeni bir şarj nöqtəsi qurmaq deyil, həm də hamı üçün ədalətli, istifadəçi yönümlü və inklüziv bir məhsul təqdim etməkdir.

Azərbaycan bu istiqamətdə nəzərəçarpacaq irəliləyişlər əldə edib

— Sizcə, Azərbaycanın bu sahədə – xüsusilə də yaşıl enerji və texnoloji innovasiyalar baxımından – potensialı necədir?

— Düşünürəm ki, Azərbaycanın yaşıl enerji sahəsində potensialı yüksəkdir. Azərbaycan artıq bu istiqamətdə nəzərəçarpacaq irəliləyişlər əldə edib – 2024-cü ildə ümumi elektrik enerjisi istehsalında bərpa olunan enerji mənbələrinin payı 14%-i keçəcək, halbuki bu rəqəm 2023-cü ildə cəmi 8% idi. Bu artım ölkənin prioritetlərinin dəyişdiyini açıq şəkildə göstərir.

Azərbaycan 2030-cu ilə qədər bərpa olunan enerji mənbələrinin payını 30–33%-ə çatdırmaq hədəfi qoyub və bu istiqamətdə günəş və külək enerjisi üzrə böyük layihələr artıq icra olunmaqdadır. Amma bu potensialın uzunmüddətli uğura çevrilməsi üçün təkcə infrastruktura yox, həm də insan kapitalına və elmi tədqiqatlara (R&D) sərmayə yatırılması vacibdir. Xüsusilə yerli universitetlər və gənc innovatorlar tərəfindən həyata keçirilən tədqiqat və inkişaf layihələrinin dəstəklənməsi ölkəyə özünəməxsus, tətbiq edilə bilən texnologiyalar qazandıra bilər.

İnnovasiya ekosistemləri o zaman inkişaf edir ki, özəl sektor, dövlət və akademik qurumlar birgə çalışırlar. Azərbaycan bu sinerjini yaratmaq üçün bir çox imkanlara malikdir və bu istiqamətlərdə çalışmalar daha da güclənərsə, Azərbaycan regionda yaşıl və texnoloji transformasiyanın mərkəzinə çevrilə bilər.

Bu sahəyə daxil olan hər bir qadın bu stereotipləri qırmağa davam edir

— Texnologiya və mühəndislik sahəsində qadın sahibkar kimi qarşılaşdığınız ən böyük çətinlik nə olub və onu necə aşmısınız?

— Mühəndislik kimi kişi yönümlü sahədə qadın kimi fəaliyyət göstərmək mənim üçün müəyyən çətinliklərlə müşayiət olunub. Bəzən, elə Böyük Britaniyanın özündə belə, texniki rəhbərlik edən bir qadınla qarşılaşmaq bir çox insan üçün gözlənilməz olur. Bu, təbii ki, açıq şəkildə bildirilmir, amma hiss olunur, sanki qərar verən və ya texniki istiqaməti müəyyən edən biri kimi gözlənilmirsən. Əvvəllər bu fərq mənim özümü sübut etməyim üçün daha çox enerji sərf etməyimə səbəb olurdu.

Digər bir çətinlik isə investisiya cəlb etməklə bağlı olub. Statistikaya görə, Birləşmiş Krallıqda qadın təsisçilərin startapları ümumi vençur kapitalının (VC) cəmi 2%-dən azını alır. Belə bir şəraitdə yalnız ideyanı deyil, eyni zamanda bu sahəyə qadın olaraq daxil olmağın özü ilə bağlı fərziyyələri də dəyişməyə çalışırsan. Rədd cavabları bu prosesin bir hissəsidir, amma otaqda az sayda qadınlardan biri olanda, bu daha da şəxsi hiss oluna bilər. Günün sonunda, həmin o 2%-ə özümü aid edə bildiyim üçün şanslıyam. Amma yenə də, istəyim gələcəkdə bu faizin çox daha yüksək olduğunu görməkdir.

Məni irəli aparan əsas faktor isə hər zaman konkret rəqəmlərə və faktlara əsaslanan güclü bir hekayə qurmaq, nailiyyətlərə fokuslanmaq və viziyona inanan, status-kvonu sorğulamaqdan çəkinməyən insanlarla əhatələnmək olub. Dəyişiklik yavaş gedir, amma təmsil olunmaq çox vacibdir və bu sahəyə daxil olan hər bir qadın bu stereotipləri qırmağa davam edir. Bunu görmək ilhamvericidir.

Məqsədim eyni yolda olan insanlar üçün qapını açıq saxlamaqdır

— Diaspor nümayəndəsi olaraq xaricdə Azərbaycanın tanıdılması və yerli potensialın təşviqi istiqamətində hansı təşəbbüslərlə çıxış edirsiniz?

— Həyatımda hər şey birbaşa və asan yolla baş vermədiyi üçün dəstəyin, mentorluğun və real imkanların nə qədər vacib olduğunu yaxşı anlayıram. Bu səbəbdən “BeWorks” vasitəsilə azərbaycanlı tələbə və məzunların startap ekosisteminə inteqrasiyasını təşviq etmək mənim üçün prioritet məsələlərdən biridir. Xüsusilə bizim kimi sürətli və texniki baxımdan mürəkkəb bir sahədə gənc azərbaycanlılara real layihələrdə iştirak imkanı yaratmağa çalışırıq. Bu proses hər iki tərəf üçün faydalıdır: biz yeni ideyalar və fərqli perspektivlər qazanırıq, onlar isə dinamik sahədə praktiki təcrübə əldə edirlər.

Birləşmiş Krallıqdakı universitetlərlə əməkdaşlıq edirəm və eyni zamanda azərbaycanlı tələbələrin iştirakı və dəstəklənməsi üçün mövcud olan proqramları yaxından izləyirəm. Hazırda İngiltərədə yeni məzun olmuş azərbaycanlı xanımın “BeWorks”də fəaliyyətə başlaması üzərində işləyirik. Bu təşəbbüs mənim üçün xüsusilə önəmlidir, çünki həm yerli potensialın, həm də qadınların mühəndislik sahəsində təmsil olunmasını dəstəkləmək istəyirəm.

Məqsədim eyni yolda olan insanlar üçün qapını açıq saxlamaqdır, bunun mümkün olduğunu göstərmək və azərbaycanlı gəncləri bu istiqamətə cəlb etməkdir.

Nəzrin Salmanova