Yusif Məmmədəliyev: Azərbaycan elminə böyük töhfə
31 dekabr 1905-ci ildə Naxçıvan qəzasının Ordubad şəhərində anadan olmuş Yusif Heydər oğlu Məmmədəliyev, Azərbaycanın kimya elminin banilərindən biridir. O, kimya elmləri doktoru (1942), professor (1942), Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının akademiki və iki dəfə prezidenti (1947–1951; 1958–1961), SSRİ EA-nın müxbir üzvü (1958) olmuşdur.
Yusif Məmmədəliyev 1926-cı ildə Azərbaycan Ali Pedaqoji İnstitutunu bitirib. Daha sonra İrəvan Azərbaycanlı Pedaqoji Texnikumunda müəllim kimi çalışıb. Burada ictimai-sosial fəaliyyət göstərmiş, azlıqda olan azərbaycanlıların hüquqlarının qorunması, təhsilin təşkili və gender bərabərliyi kimi məsələlərə diqqət yetirmişdir. 1942-ci ildə "Aromatik karbohidrogenlərin alkilləşdirilməsi və dealkilləşdirilməsi" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək kimya elmləri doktoru və professor adını alıb. Onun əsas elmi fəaliyyəti neft və qaz kimyası, katalitik proseslər, yüksək oktanlı yanacaq istehsalı, sintez reaksiyaları sahələrinə yönəlmişdir.
Yusif Məmmədəliyevin əsas nailiyyətlərindən biri — benzolu propilenlə alkilləşdirərək izopropilbenzolun sintezi – İkinci Dünya müharibəsi zamanı SSRİ aviasiyası üçün yüksək oktanlı yanacaq istehsalında istifadə olunmuşdur. O, həmçinin toluol istehsalı sahəsində də tədqiqatlar aparmış, bu maddənin əsasında partlayıcı maddələrin sintezi həyata keçirilmişdir. 1945-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının təsisçilərindən biri olmuş, akademiyanın ilk 15 həqiqi üzvündən biri kimi seçilmişdir. Elmlər Akademiyasının prezidenti kimi elmi-təşkilati strukturların qurulmasında iştirak etmiş, Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu, Sumqayıt Kimya Elmi Mərkəzi, Azərbaycan Astrofizika Rəsədxanası və digər müəssisələrin yaradılmasına töhfə vermişdir. 1954–1958-ci illərdə S.M. Kirov adına ADU-nun (indiki Bakı Dövlət Universiteti) rektoru olmuşdur. Prezident İlham Əliyev də alim Yusif Məmmədəliyevin fəaliyyətini yüksək qiymətləndirərək 120 illik yubileyinin keçirilməsi üçün sərəncam imzalayıb.
Ayhan
16:33 05.07.2025
Oxunuş sayı: 11004
