DeepSeek və Çin texnologiyaları

1. Çindən gələn yeni texnologiyalar silsiləsi  

Süni intellekt (Sİ) texnologiyaları üzrə qlobal rəqabət, ABŞ ilə Çin arasında getdikcə dərinləşən strateji bir mübarizəyə çevrilib. Bu mübarizə yalnız kod sətirləri və alqoritmlərlə məhdudlaşmır, həm də iqtisadiyyatın əsasını dəyişən, siyasi güc dinamikalarını yenidən formalaşdıran bir fenomenə çevrilir. Çin, son illərdə elektrikli avtomobillərdə (BYD, NIO), batareya istehsalında (CATL) və 5G şəbəkələrində (Huawei) dünya bazarını ələ keçirərkən, indi də süni intellekt sahəsində liderliyə iddialı bir addım atır: Deepseek.  

Bütün bunlar, təsadüfi deyil. Çin hökumətinin "Made in China 2025" strategiyası çərçivəsində texnologiya səhəsində xaricə asılılığını azaltmaq üçün süni intellektə 2030-cu ilədək 150 milyard ABŞ dolları səviyyəsində investisiya ayırdığı təxmin edilir. Nəticədə ABŞ mənşəli ChatGPT, Claude və Gemini kimi modellərə qarşı çıxan Çin mənşəli modellər — Ernie(Baidu), Qilin(Alibaba) və ən son Deepseek, bu rəqabətdə Çin-in "texnoloji müstəqillik" uğrunda verdiyi mübarizənin ən təzə nümunəsidir. Lakin bu, təkcə bir proqram deyil. Elektrikli avtomobil istehsalçısı BYD-nin Tesla-nı geridə qoyaraq 2023-cü ildə dünyanın ən çox satılan elektrikli avtomobil markasına çevrilməsi, yaxud CATL-in dünya batareya bazarının 37%-ni tək başına əlində tutması kimi, Deepseek də Çin texnologiyalarının qlobal təsirinin bir uzantısıdır. ABŞ bu təsirləri hiss etməyə başlayıb. Misal üçün, Tesla rəqibi BYD ilə mübarizə aparmaq üçün qiymətləri endirməyə məcbur olub, Google və Microsoft isə Çin Sİ modellərinin açıq mənbəli infrastrukturu qarşısında təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirir.  

2. Nədir bu Deepseek?  

Deepseek, Çin texnoloji ekosisteminin ən son doğulan "ulduzu" və süni intellekt (Sİ) inqilabının yeni bir mərhələsidir. Bu model, Pekində yerləşən Deepseek AI şirkəti tərəfindən inkişaf etdirilən və təkcə Çin bazarı üçün deyil, qlobal auditoriya üçün nəzərdə tutulan geniş dil modeli (LLM) kimi təqdim edilir. Lakin Deepseek-i digər modellərdən fərqləndirən nədir?  

Texnoloji Arxa Plan 

Deepseek-in ən son versiyası Deepseek-v2 təxminən 500 milyard parametr ölçüsündədir. Bu, onu GPT-4 (1,7 trilyon parametr) və LLaMA 3 (400 milyard parametr) kimi qlobal rəqibləri ilə müqayisə edilə bilən bir səviyyəyə yerləşdirir. Lakin parametrlərin sayı tək ölçü deyil. Deepseek-in əsas üstünlüyü, az enerji sərfiyyatı ilə yüksək performans göstərməsidir. Məsələn, şirkətin iddialarına görə, model ChatGPT-3.5 ilə müqayisədə 60% daha sürətli cavab verir və eyni zamanda enerji sərfiyyatını 40% azaldır.  

Bunun səbəbi, Deepseek-in arxasında duran "dərrakəli arxitektura"dır. Bu arxitektura, modelin təlim mərhələsində mürəkkəb tapşırıqları hissələrə bölərək daha səmərəli həll etməsinə imkan verir. Məsələn, Stanford Universitetinin 2024-cü ildə apardığı müqayisəli təhlildə Deepseek-v2, MMLU (çoxdisiplinli anlama) testlərində 82,3 balla GPT-4-ün (86,4) və Gemini Ultra-nın (83,7) çox  yaxın qarşısında dayanıb.  

Təlim Məlumatları: Çin mədəniyyəti ilə zənginləşdirilmiş kontekst Deepseek-in təlim məlumatlarının 70%-i Çin dilində olan mətnlərdən, 30%-i isə ingilis və digər dillərdən ibarətdir. Bu, onu Çin bazarları üçün daha uyğun edir, lakin eyni zamanda qlobal auditoriya üçün də adaptasiya oluna bilən bir alət kimi istifadə etmək də mümkündür. Məlumat bazasına Çin klassik ədəbiyyatı, müasir mediaya, hüquqi sənədlərə və hətta sosial media məzmununa dair geniş bir kolleksiya daxildir.  

Tətbiq Sahələri 

Deepseek-in əsas diqqət mərkəzində biznes həlləri durur. Model, maliyyə təhlili, tibbi diaqnostika, logistika optimallaşdırması və hətta kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının proqnozlaşdırılması kimi sahələrdə işləyən şirkətlər üçün xüsusi modullarla təchiz edilib. Nümunə olaraq, Çinin əkinçilik texnologiyaları ilə məşhur XAG şirkəti, Deepseek-dən istifadə edərək dənli bitkilərdə xəstəliklərin erkən aşkarlanması üçün alqoritmlər hazırlayıb.  

3. Açıq mənbə strategiyası  

Süni intellektin qlobal inkişafında "açıq mənbə" anlayışı həm fürsətlər, həm də mübahisələr yaradır. Deepseek isə bu anlayışı Çin texnologiya strategiyasının əsas dayaqlarından biridir. Modelin kodlarının və təlim alqoritmlərinin ümumi istifadəyə açıq olması, təkcə texnoloji şəffaflıq deyil, həm də qlobal innovasiya ekosistemində Çin-in nüfuzunu genişləndirmək üçün dəqiq hesablanmış bir addımdır.  

Deepseek AI şirkətinin CEO-su Çjou Li, 2024-cü ilin aprelində verdiyi müsahibədə bu sualı belə cavablandırıb:  

"Açıq mənbə, texnologiyanın demokratikləşməsidir. Biz inanırıq ki, Sİ-in gücü tək bir ölkənin və ya şirkətin əlində cəmlənməməlidir."

Bu ifadə, Çin-in texnoloji diplomatiyasının əsasını əks etdirir. Açıq mənbəli modellər (LLaMA, Mistral kimi) qərb dünyasında da populyardır, lakin Deepseek-in fərqi ondan ibarətdir ki, o, dövlət dəstəkli bir açıq mənbə strategiyası ilə irəliləyir. Çin hökuməti, 2023-cü ildə qəbul etdiyi "Açıq Mənbəli İntellektual Sərvətlər Qanunu" ilə bu cür layihələrə hüquqi və maliyyə dəstəyi təmin edir.  

Rəqiblərə nisbətən üstünlüklər  

ChatGPT və Gemini kimi qapalı modellər istifadəçilərə yalnız "qara qutu" kimi xidmət göstərir. Deepseek isə tədqiqatçıların modelin daxili işləmə mexanizmlərini araşdırmasına, xətalarını aşkar etməsinə və özəl həllər yaratmasına imkan verir.  

Açıq mənbə sayəsində Deepseek-in təlim məlumatlarına (dataset) çıxış əldə edən təşkilatlar, modeli yerli dillərə (Ərəb, Hind, Türk dilləri) uyğunlaşdıra bilir. Bu, Çin texnologiyalarının ABŞ və Avropa bazarları xaricindəki ölkələrdə qəbulunu asanlaşdırır.  

Maliyyə cəhətdən də açıq mənbə üstünlük yaradır. Stanford Universitetinin hesablamalarına görə, açıq mənbəli modellərin inkişafı qapalı sistemlərə nisbətən 30-40% daha ucuz başa gəlir.  

Təhlükəsizlik və Tənqidlər  

Lakin hər şey güllük-gülüstanlıq deyil. ABŞ Kibertəhlükəsizlik və İnfrastruktur Agentliyi (CISA), 2024-cü ilin martında Deepseek-in açıq mənbəli kodlarının "təhlükəli həssaslıqlar" ehtiva edə biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib. Modelin təlim məlumatlarında Çin hökumətinin siyasi xəttinə uyğun məzmunun üstünlük təşkil etməsi, onun obyektivliyini şübhə altına salır.  

Digər tərəfdən, Çin-in "Məlumat Təhlükəsizliyi Qanunu"na əsasən, açıq mənbəli proqramlar da daxil olmaqla bütün texnologiyalar hökumət tərəfindən təsdiqlənmiş "məzmun filtrləri" ilə təchiz edilməlidir. Deepseek-in GitHub səhifəsindəki istifadəçi müqaviləsində də qeyd olunduğu kimi "Model tərəfindən yaradılan məzmun Çin Konstitusiyasına və sosialist əsas prinsiplərə zidd ola bilməz." 

Bu, bəzi qərb tədqiqatçılarını modelin "sərbəst innovasiya" iddialarını tənqid etməyə vadar edir.  

Qlobal bir model

Deepseek-in açıq mənbəli strategiyası, Çin texnoloji standartlarının qlobal miqyasda qəbulunu təşviq edir. Misal üçün, modelin təlim alqoritmlərində istifadə olunan PaddlePaddle (Çin mənşəli açıq mənbəli maşın öyrənmə platforması) artıq Asiya və Afrika ölkələrində TensorFlow və PyTorch-a alternativ kimi istifadə edilir.  

Deepseek-in açıq mənbəli olması, Çin-in texnoloji nüfuzunu "sərt güc" (hərbi təhdid) əvəzinə "yumşaq güc" (texnoloji cəlbedicilik) vasitəsilə genişləndirmək strategiyasının bir parçasıdır. Bu yanaşma, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün cəlbedicidir.  

4. Yatırım bazarına təsiri və yaradılmasındakı maliyət

Deepseek-in inkişafı, təkcə texnoloji deyil, həm də iqtisadi cəhətdən də Çin-in süni intellekt (Sİ) sahəsindəki strateji prioritetlərini əks etdirir. Bu modelin yaradılması üçün ayrılan vəsaitlər, Çin-in Sİ sahəsində qlobal liderliyə çatmaq uğrunda nə qədər ciddi olduğunu bir daha sübut edir.  

Deepseek AI şirkətinin rəsmi məlumatlarına görə, Deepseek-v2 modelinin təlimi və infrastrukturunun qurulması üçün təxminən 450 milyon ABŞ dolları sərmayə qoyulub. Bu rəqəm, GPT-4 üçün xərclənən 630 milyon dollardan (OpenAI, 2023) az olsa da, Çin şirkətlərinin maliyyə səmərəliliyini nümayiş etdirir. Fərqin əsas səbəbi, Çin hökumətinin yerli texnologiyalara verdiyi subsidiyalar və aşağı enerji qiymətləridir. Məsələn, Pekin şəhərinin Sİ layihələrinə ayırdığı elektrik tarifləri, Kaliforniyadakı mərkəzlərlə müqayisədə 40% aşağı səviyyədədir.  

Həmçinin, Çin dövlət banklarının aşağı faizli kreditləri (illik ~2-3%) və vergi güzəştləri şirkətlərə maliyyə yükünü azaltmağa kömək edir. Bu, Deepseek-in ABŞ mənşəli rəqiblərinə nisbətən 30-50% daha ucuz şəkildə inkişaf etdirilməsinə şərait yaradır.  

Yatırım Bazarı: Çin texnologiyalarına həvəs artır

Deepseek-in uğuru, Çin Sİ ekosisteminə olan investor marağını daha da artırıb. 2024-cü ilin birinci rübündə, Çin Sİ startapları ümumilikdə 6,2 milyard ABŞ dolları məbləğində investisiya cəlb edib. Bu, əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 55% artım deməkdir. Deepseek AI şirkəti isə tək başına bu məbləğin 1,1 milyard dollarını (Tencent, Alibaba və Çin Dövlət Sərmayə Fondundan) əldə edib.  

Bu investisiyaların əsas hədəfi, Çin Sİ modellərinin qlobal bazarlarda rəqabət qabiliyyətini artırmaqdır. Məsələn, Deepseek-in Avropa və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində yerləşdiriləcək məlumat mərkəzləri üçün 2025-ci ilədək 800 milyon dollar xərclənməsi planlaşdırılır.  

Nvidia itirir, Çin qazanır?

ABŞ-nin Çinə qarşı tətbiq etdiyi yüksək performanslı çip ixracına məhdudiyyətlər, Nvidia kimi şirkətlərin iqtisadiyyatına ciddi zərbə endirib. 2023-cü ildə Çin bazarı Nvidia üçün təxminən 7 milyard dollar gəlir mənbəyi idi, lakin 2024-cü ilin birinci yarısında bu rəqəm 40% azalaraq 4,2 milyard dollar səviyyəsinə düşüb. Nvidia-nın maliyyə hesabatlarında qeyd edilir ki, Çinə ixrac məhdudiyyətləri şirkətin illik gəlirlərində 5-8% itki yaradıb.  Çin isə bu itkiləri özü üçün fürsətə çevirməyi bacarıb. Çinli şirkətlər (Huawei, Biren Technology) öz yüksək performanslı çip həllərini (məs. Huawei Ascend 910B) inkişaf etdirməyə başlayıb. Huawei-in 2024-cü ildə Ascend çiplərinin satışı 220% artaraq 1,3 milyard dollar gəlir gətirib. Bu, Nvidia-nın itirdiyi bazar payının Çinə köçdüyünü göstərir.  

Dövlət və Özəl Sektor ittifaqı

Çin hökumətinin 2023-cü ildə təsis etdiyi "Milli Süni İntellekt İnkişaf Fondu" (NSAIDF), Deepseek kimi layihələrə illik 2 milyard dollar ayırır. Bu fondun əsas prioriteti, kritik texnologiyaların inkişafı və Çin mənşəli çip istehsalçıları (SMIC, Huawei) ilə inteqrasiyadır.  

Lakin, dövlət dəstəyi bəzən risklər də yaradır. ABŞ-ın Ticarət Nazirliyinin 2024-cü il hesabatında qeyd edilir ki, Çin Sİ şirkətlərinin dövlət subsidiyaları, "bazar ədalətsizliyinə" səbəb olur və qlobal ticarət qaydalarını pozur.  

Gələcək Proqnozlar: "İnvestisiya dalğası davam edəcək?"  

Analitik şirkət McKinsey-in proqnozuna görə, Çin Sİ bazarının 2030-cu ilədək 280 milyard dollar dəyərə çatması gözlənilir. Deepseek kimi açıq mənbəli modellər isə bu böyümənin əsas mühərriklərindən biri olacaq. Ancaq, Çin-ABŞ arasında texnoloji "soyuq müharibə"nin kəskinləşməsi (məsələn, NVidia çiplərinin ixracının məhdudlaşdırılması) investisiya axınlarını tərsinə çevirə bilər.  

Deepseek-in bu uğuru, Çin texnologiyalarının qlobal bazarlarda ABŞ nəzarətinə alternativ yaratmaq potensialını vurğulayır. Bu, təkcə iqtisadi deyil, həm də texnoloji bir dönüşümün əlaməti ola bilər.   

5. Çin hökumətinin Deepseek üçün qoyduğu qaydalar  

Çin hökumətinin texnoloji inkişaf strategiyası, təkcə innovasiyanı dəstəkləmək deyil, həm də bu inkişafın dövlət siyasəti ilə uyğunlaşdırılmasını təmin etməkdir. Deepseek kimi süni intellekt (Sİ) modelləri də bu strategiyanın bir parçasıdır və onların inkişafı, istifadəsi və yayılması üçün ciddi qaydalar mövcuddur. Bu qaydalar, təkcə texnoloji deyil, həm də siyasi və ictimai məqsədlər daşıyır.  

Məzmun Nəzarəti: Sosialist dəyərlərə uyğunluq

Çin hökumətinin 2021-ci ildə qəbul etdiyi "Süni İntellektin İdarə Edilməsi Qaydaları"na əsasən, bütün Sİ modelləri (o cümlədən Deepseek) "sosialist əsas dəyərlərə" uyğun olmalıdır. Bu o deməkdir ki, model tərəfindən yaradılan məzmun:  

- Çin Kommunist Partiyasının (ÇKP) siyasi xəttinə zidd olmamalıdır.  

- Milli təhlükəsizliyə zərər verə biləcək məlumatları ehtiva etməməlidir.  

- "Mənfi sosial təsir" yarada biləcək məzmunlardan (məsələn, təhqir, nifrət nitqi) uzaq durmalıdır.  

Deepseek AI şirkətinin rəsmiləri, modelin təlim məlumatlarının "təmizlənməsi və filtrlənməsi" prosesində bu qaydalara ciddi riayət edildiyini bildirir. Məsələn, modelin təlim məlumatlarına daxil edilən sosial media məzmunları, əvvəlcədən təhlükəsizlik alqoritmləri ilə tənzimlənir.  

Məlumat Yerləşdirmə Qaydaları

Çin hökumətinin "Məlumat Təhlükəsizliyi Qanunu" və "Şəxsi Məlumatların Qorunması Qanunu"na əsasən, bütün məlumatlar Çin ərazisində yerləşdirilməlidir. Bu qayda, Deepseek kimi Sİ modelləri üçün də tətbiq olunur. Modelin təlim məlumatları və istifadəçi məlumatları yalnız Çin daxilindəki məlumat mərkəzlərində saxlanıla bilər.

Bu qayda, Çin hökumətinin məlumatların qlobal axınına qarşı münasibətini əks etdirir. ABŞ və Avropa şirkətləri (Google, Microsoft) bulud texnologiyaları ilə məlumatları qlobal miqyasda idarə edir, lakin Çin bu yanaşmanı milli təhlükəsizlik baxımından riskli hesab edir.  

Açıq Mənbəli Modellərə Nəzarət: Sərbəstlik, lakin nəzarət altında

Deepseek-in açıq mənbəli olması, onun qlobal auditoriya üçün cəlbedici olmasını təmin edir. Lakin bu sərbəstlik, Çin hökumətinin qoyduğu qaydalarla məhdudlaşır. Məsələn modelin kodları və təlim alqoritmləri üzərində dəyişiklik edən təşkilatlar, bu dəyişikliklər haqqında Çin hökumətinə məlumat verməlidir.  Bununla yanaşı açıq mənbəli kodların istifadəsi zamanı "milli təhlükəsizlik riskləri" yarada biləcək məlumatların açıqlanmaması tələb olunur.  

Bu qaydalar, Çin texnologiyalarının qlobal təsirini artırmaqla yanaşı, eyni zamanda dövlət nəzarətini qoruyur.  

Etik və Hüquqi Məsuliyyət

Çin hökuməti, Sİ modellərinin istifadəsi zamanı yarana biləcək etik və hüquqi problemlərə qarşı da tədbirlər görür. Deepseek-in istifadəçiləri, model tərəfindən yaradılan məzmunun qanuni olub-olmadığını yoxlamaq məsuliyyətini daşıyır. Modelin istifadəsi zamanı yaranan hüquqi mübahisələr (məsələn, məlumatların sui-istifadəsi) isə Çin məhkəmələrində həll edilir.  

Çin hökumətinin qoyduğu qaydalar, innovasiyanı dəstəkləməklə yanaşı, dövlət nəzarətini də təmin edir. Bu yanaşma, bəzi tənqidçilər tərəfindən "texnoloji inkişafın məhdudlaşdırılması" kimi qiymətləndirilsə də, Çin rəsmiləri bunu "milli maraqların qorunması" kimi təqdim edir.  

6. Siyasi arxa planda nələr baş verir?  

Deepseek-in inkişafı və uğuru, təkcə texnoloji deyil, 

həm də siyasi bir hadisədir. Çin hökumətinin bu layihəyə verdiyi dəstək, ölkənin qlobal texnoloji liderliyə çatmaq uğrunda apardığı strateji mübarizənin bir parçasıdır. Bu mübarizəni, ABŞ ilə Çin arasında getdikcə kəskinləşən texnoloji "soyuq müharibə" kimidə adlandırmaq olar.   

Texnoloji Müstəqillik Uğrunda Mübarizə

Çin hökuməti, son illərdə texnologiya sahəsində xaricə asılılıqdan xilas olmaq üçün böyük səylər göstərir. Bu strategiyanın əsas məqsədi, ABŞ-ın texnoloji nəzarətindən asılılığı azaltmaqdır. Məsələn Çin, yüksək performanslı çip istehsalında ABŞ-dən asılıdır. Lakin, Huawei və SMIC kimi şirkətlər öz çip həllərini inkişaf etdirərək bu asılılığı azaltmağa çalışır. Deepseek kimi açıq mənbəli modellər isə Çin-in proqram təminatı sahəsində xarici asıllığı azaltmasına kömək edir.  

ABŞ-Çin Texnologiya Müharibəsi

ABŞ hökuməti, Çin texnologiyalarının qlobal təsirini məhdudlaşdırmaq üçün bir sıra tədbirlər görür.

Çip ixracına məhdudiyyətlər qoyaraq ABŞ, yüksək performanslı çiplərin Çinə ixracını məhdudlaşdırır. Bu tədbir, Nvidia kimi şirkətlərin iqtisadiyyatına zərbə vursa da, Çinli şirkətləri öz çip həllərini inkişaf etdirməyə sövq edir.  Həmçinin ABŞ, Çin texnologiyalarına qarşı gömrük tariflərini artıraraq ticarət muharibəsinə əl atır, investisiya məhdudiyyətləri tətbiq edir.  

Bu müharibə, Deepseek kimi layihələrin inkişafını daha da vacib edir. Çin hökuməti, bu layihələr vasitəsilə ABŞ-ın texnoloji nəzarətindən asılılığı azaltmaq istəyir.  

Geosiyasi Təsirlər 

Deepseek-in uğuru, Çin texnologiyalarının qlobal təsirini artırır. Bu təsir, təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi cəhətdən əhəmiyyətlidir. Buna nümunə olaraq

Asiya və Afrika ölkələrinin Çin texnologiyalarına, ABŞ və Avropa alternativlərindən daha meyilli olmasını göstərmək olar.  Deepseek kimi açıq mənbəli modellər, bu ölkələrdə innovasiyanı dəstəklədiyi üçün Çin texnologiyaları bu ölkələr üçün daha əlverişlidir. Həmçinin Çin texnologiyalarının qlobal təsiri, Avropa və ABŞ-da narahatlıq yaradır. Bu səbəbdən Avropa İttifaqı, Çin texnologiyalarına qarşı təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirir.  Lakin, Bu təsirlər, Çin-in qlobal siyasətdəki mövqeyini gücləndirdiyi kimi inkişafınında önünü açır

7. Haqqında yayılan iddialar

Deepseek-in yüksəlişi müxtəlif spekulyasiya və iddiaları da özü ilə birlikdə gətirib. Bu iddiaların bir qismi Deepseek-in texnologiyası, digərləri isə siyasi və təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlıdır.  

"Deepseek-in təlim məlumatları ChatGPT-dən köçürülüb"

Son dövrlərdə bəzi tənqidçilər, Deepseek-in təlim məlumatlarının bir hissəsini ChatGPT kimi qərb modellərindən aldığını iddia edir. Bu iddialar, xüsusilə sosial mediada, Çin texnologiyalarının "orijinallığının olmaması" nəzəriyyələrini gücləndirmək üçün istifadə olunur. Lakin bu iddiaların heç biri hərhansı bir sübuta əsaslanmır. 

Deepseek AI, modelin təlim məlumatlarının əsasən  Çin dilindəki mənbələrdən (akademik məqalələr, Çin klassikləri, lisenziyalı kitablar) və ingilis dilindəki açıq mənbəli qaynaqlardan (Wikipedia, ArXiv) toplandığını açıq şəkildə bəyan edib. Şirkət, ChatGPT və ya digər qapalı modellərin məzmunundan istifadə etmədiyini texniki hesabatlarında qeyd edir.  Bununla belə 2024-cü ilin iyununda Stanford Universiteti tərəfindən aparılan müstəqil təhlildə, Deepseek-in təlim məlumatlarında ChatGPT-yə xas sintaktik strukturların və ya məzmun nümunələrinin olmadığı təsdiqlənib.  

"Model hökumət tərəfindən kütləvi nəzarət üçün istifadə olunur"

Bəzi qərb təhlükəsizlik təşkilatları, Deepseek-in açıq mənbəli strukturunun Çin hökumətinə məlumatları toplamaq üçün imkan yaratdığını iddia edir. Lakin bu iddialar da real faktlarla uyğunlaşmır.  Çin qanunlarına görə, bütün məlumatlar milli sərhədlər daxilində saxlanılmalıdır. Bu, ABŞ şirkətlərinin (Google, Microsoft) məlumatları qlobal serverlərdə saxlama strategiyasından fərqlidir, lakin bu təcrübə "kütləvi nəzarət" deyil, milli təhlükəsizlik tələbi kimi  qiymətləndirilir.  Həmçinin Deepseek-in istifadəçi müqaviləsində açıq qeyd edilir ki, şəxsi məlumatlar yalnız istifadəçi icazəsi ilə istifadə edilə bilər.  

"Performansı qərb alternativlərindən aşağıdır"

Bir digər iddia isə bəzi müstəqil tədqiqatçılar tərəfindən irəli sürülüb. Onların sözlərinə əsasən Deepseek-in ingilis dilindəki mürəkkəb suallara cavab vermə bacarığının ChatGPT-4 və Gemini ilə müqayisədə zəif olduğudur. Bu iddianın əsas dayağı Deepseek-in MMLU testlərində ingilis dilində 78,5 bal toplamasıdır. ChatGBT-4 eyni testdəki nəticəsi isə 86,4 olmuşdur. İngilis dilini Çin dili ilə əvəzlədikdə isə nəticə tərsinə dönür. Deepseek, Çin dilindəki tapşırıqlarda 92,1 bal toplayaraq qərb modellərini (GPT-4: 85,3) üstələyir.  Bu nəticələr mövcut iddianın qismən doğru olduğunu göstərir.

"Açıq mənbə strategiyası siyasi təbliğat vasitəsidir"

Tənqidçilər, açıq mənbəli yanaşmanı Çin-in "yumşaq güc" strategiyası ilə əlaqələndirir. Ancaq bu iddia, texnoloji şəffaflığın qlobal standart olduğunu nəzərə almır. LLaMA və Gamma kimi qərb mənşəli modellərində açıq mənbə strategiyasından istifadə etdiyini xatırlatmaqda fayda var. 

Bir digər iddia olan Deepseek-in kodlarında Çin hökumətinin tələblərinə uyğun məzmun filtrləri olması, onun siyasi məqsədlər üçün istifadəsini sübut etmir. ABŞ modelləri də (ChatGPT) yerli qanunlara uyğun məzmun filtrləri tətbiq edir.  

8. Bu yenilik gələcəyi nə cür şəkilləndirə bilər?  

Deepseeki-in yaratdığı təsir, təkcə bugünkü texnoloji tarazlığı dəyişdirməklə kifayətlənmir; o, gələcəyin də necə formalaşacağına dair cəlbedici bir vizyon təqdim edir. Bu model, süni intellektin insan həyatının hər sahəsində daha da dərinləşəcəyini və Çin texnologiyalarının qlobal səviyədə irəliləyəcəyini göstərir.  

Texnoloji Demokratikləşmə

Deepseek-in yaranması ilə texnologiya o cümlədən Suni İntelekt səhəsində uzun illərdir mövcud olan qərb hegemoniyası qırılaraq yerinə Çin mənşəli alternativlər gətirir. Ümumilikdə Çinin texnologiya 

sahəsindəki bu yüksəlişi üçüncü tərəf ölkələr üçün daha əlverişli bir şərait yaradır. Ucuz ama qərbli rəqiblərə yaxın alternativlər bazarı hərəkətləndirərək istifadəçi xeyrinə qiymətlərin tənzimlənməsinə və keyfiyyətin getdikcə artmasına gətirib çıxarır. Bu perspektivdə Deepseek-in açıq mənbəli olması, texnologiyanın daha geniş auditoriyalar üçün əlçatan olmasını təmin edir. Bu, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün böyük bir fürsətdir.  

Deepseek, təkcə bir süni intellekt modeli deyil, gələcəyin texnoloji, iqtisadi və sosial mənzərəsini dəyişdirə biləcək bir inqilabın simvoludur. Bu həqiqətəndə Suni İntelektin "Sputnik" dövrüdür. Onun açıq mənbəli strategiyası, texnologiyanın demokratikləşməsini təşviq edir və dünya üçün yeni imkanlar yaradır. Lakin bu inkişaf, eyni zamanda məsuliyyət tələb edir. Məlumat təhlükəsizliyi, etik məsələlər və qlobal əməkdaşlıq, Deepseek-in potensialını tam şəkildə həyata keçirmək üçün əsas şərtlərdir.  

Çin texnologiyalarının bu yeni ulduzu, gələcəyin necə şəkillənəcəyinə dair parlaq bir işıq yandırır. Bu işıq, yalnız Çin üçün deyil, bütün dünya üçün yeni bir  dövrün başlanğıcı ola bilər. Necə deyərlər XX əsrin soyuq muharibəsində əsas yarış kosmosda idisə, XI əsrin soyuq muharibəsində əsas yarış Suni İntelekt sahəsində dəvam etməkdədir. XX əsr bizi Aya çatdırdı, XI əsrin finiş xəttində insanlığı nəyin gözlədiyi məlum olmasada yeni bir dövrə qədəm qoyduğumuzun artıq bir reallıqdır.

Emil Nağızadə