Sosium

Ailə və nikah institutu üçün yeni böyük təhlükə: “Robot-Partnerlər” fenomeni və “Dijiseksuallıq”

Son illər texnoloji yeniliklərin sürətli inkişaf etdiyi və geniş tətbiq imkanı olan bir çox ölkədə ailə və nikah institutunu təhdid edən “ “robot-partnerlər” fenomeni getdikcə yayılmağa başlayıb. Bu fenomen, xüsusilə süni intellekt və robot texnologiyalarının inkişafı ilə əlaqələndirilir və elmi ədəbiyyatda "dijiseksuallıq" (digital seksuallıq) olaraq da adlandırılır. Dijiseksuallıq, insanların emosional və fiziki ehtiyaclarını qarşılamaq üçün süni intellektlə təchiz edilmiş “robot- partner”lərə yönəlməsini ifadə edir. Bu fenomen, ailə və nikah institutuna və fərdlərin psixoloji vəziyyətinə uzunmüddətli təsir göstərə biləcək yeni bir təhlükə mənbəyi yaradır.

Bu mövzu ilə bağlı Üsküdar Universitetinin sosiologiya kafedrasının professoru, sosiologiya elmləri doktoru Əbülfəz Süleymanlı, Türkiyənin tanınmış “Sabah” qəzetinə maraqlı müsahibə verib. Müsahibədə, “robot-partnerlər” və onların insan münasibətlərinə təsiri barədə diqqətçəkən fikirlər irəli sürülüb. Professor Süleymanlı, süni intellektlə işləyən robotların insanların emosional ehtiyaclarını qarşılama qabiliyyətinin nə qədər məhdud olduğunu və bu fenomenin cəmiyyətin sosial strukturlarına təsiri haqqında narahat verici məqamlara diqqət çəkib.

Müsahibədən bəzi əsas məqamları Azərbaycan oxucuları üçün təqdim edirik:

Bu tendensiyanın əsas səbəbi ailə və nikah institundaki problemlər və tənhalığın artması

Əbülfəz Süleymanlı, son dövrlərdə cəmiyyətdə ailə və nikah institutlarına qarşı münasibətin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq, bu cür meyllərin artdığını vurğulayıb. Xüsusilə gənclər arasında getdikcə daha çox evliliyə qarşı maraq azalır və ailə institutu azadlıqları məhdudlaşdıran bir qurum kimi qəbul edilir. Bunun da nəticəsində, evlənmədən tək yaşayan insanları tərif etmək üçün elmi ədəbiyyatda istifadə olunan "solo" həyat tərzinə üstünlük verənlərin sayı getdikcə artır. Bununla yanaşı, ailə bağlarının zəifləməsi, ailə daxili münaqişə və boşanmaların sayının arması, virtual ünsiyyət tətbiqlərinin gündəlik qarşılıqlı əlaqələri formalaşdırması və sürətli həyat temposunun fərdiləşməni təşviq etməsi, sosial əlaqələrin azalmasına gətirib çıxarır.Nəticədə, xroniki tənhalıq, fərdlərin ruhi sağlamlığını mənfi təsir edən geniş yayılmış bir problemə çevrilir.Lakin insan təbiəti etibarilə sosial əlaqələrə ehtiyac duyur və tənhalıq hissini aradan qaldırmaq üçün müxtəlif alternativlər axtarır. Bu ehtiyacı dərhal hiss edən texnologiya şirkətləri, “robot-partner” kimi alternativlər icad etməyə yönəlirlər. Nəticədə, robotlarla partner münasibətlərinə meyil göstərən insanların sayı getdikcə artır.

Dünyada robotlarla “evlənən” insanlar var mı?

Prof. Dr. Əbülfəz Süleymanlı, David Levy-nin 2007-ci ildə nəşr olunan "Robotlarla Eşq və Seks" adlı kitabında 2050-ci ildə robotlarla ilk evliliyin həyata keçiriləcəyini proqnozlaşdırdığını bildirib. Alimin bu proqnozu günümüzdə reallaşıb və bir çox ölkədə artıq buna bənzər nümunələrin görülür. Misal üçün 2016-cı ildə Fransada Lilly adlı bir qadın, 3D yazıcı ilə istehsal olunan InMoovator adlı robota aşiq olduğunu və onunla evlənmək istədiyini açıqlamışdı. 2017-ci ildə Çinli süni intellekt mütəxəssisi Jiajia Zheng, özünün yaratdığı robotla dini bir evlilik mərasimi keçirərək, ailəsini və dostlarını da bu mərasimə dəvət etmişdi. O, bu addımı, münasibət qurmaqda çətinlik çəkdiyi və ailəsinin təzyiqlərindən yorulduğu üçün atdığını bildirmişdi. 2018-ci ildə isə Tokio şəhərində bir məktəb müdiri olan Akihiko Kondo, sanal aləmdəki 16 yaşlı şarkıcı hologram Hatsune Mikuyla evlənmiş və hətta kuyumcudan üzük alaraq, evlilik sertifikatı düzəltmişdi. Bu nümunələr, dünyada yalnız və əlaqə qurmaqda çətinlik çəkən insanların "dijiseksüel devrim" olaraq adlandırılan bu alternativlərə yönəldiyini və bu tendensiyanın getdikcə artdığını göstərir.

İnsanlar üçün bu cür “robot-partnerlerin” cəlb edici məqamları nələrdir?

Prof. Dr. Əbülfəz Süleymanlı qeyd edir ki, psixoloqlar, insanlar üçün bu robotların əsas cəlbedici xüsusiyyətlərini sesli cavab sistemləri, emosional qarşılıqlı əlaqə imkanları və insana oxşar fiziki reallıqlarının artırılması ilə əlaqələndirirlər. Həmçinin cəlbedici"pobot-partner” sizinlə mübahisə etmir, mahnı oxumaq, cinsi ehtiyacları qarşılamaq, hər hansı bir sualı cavablandırmaq və lazım gəldikdə susmaq kimi, demək olar ki, sahibinin hər istəyini yerinə yetirə bilir. Heç vaxt xəstələnmir və problemləri ilə 'yük' yaratmır. Süni intellektlə ünsiyyət, insanlarla ünsiyyətə nisbətən həmişə daha asan, əyləncəli və nisbətən rahat ola bilər. Belə ki, bu sahədə aparılan araşdırmalar, insanlar arasında söhbət edərkən daha utanqac davranan fərdlərin robotlarla daha güclü emosional bağ qurabildikləri görülmüşdür.

Bu fenomen hansı təhlükələri özündə ehtiva edir?

Prof. Dr. Əbülfəz Süleymanlı, robotlarla insanların münasibətlərinin həm ailə institutuna, həm də bütövlükdə insanlıq üçün ciddi problemlər yarada biləcəyini vurğulayıb. O, bu cür münasibətlərin insanların kimliyi, cəmiyyətin demoqrafik strukturu, etik və sosial normativləri ilə bağlı çox sayda məsələlərlə bağlı narahatlıq doğurduğunu bildirib. “Bu münasibətlərdə çoxalma prosesi necə tənzimlənəcək? Yoxsa robot-uşaqlar mı istehsal olunacaq” kimi sualları irəli sürüb. Süleymanlı, robotların emosional ehtiyacları nə qədər qarşılayacağı və insanlarla real əlaqə qurma qabiliyyətinin hələ tam olaraq bilinmədiyi ilə bağlı məsələlərə də toxunub. O, eyni zamanda robotların istifadəsi ilə bağlı hüquqi və fəlsəfi müzakirələrin başladığını və zamanla bu münasibətlərin daha da mürəkkəbləşəcəyini qeyd edib. Professor, texnoloji cihazlara artan asılılığın insanların psixoloji vəziyyətinə mənfi təsir edəcəyini və yeni psixi sağlamlıqla bağlı yeni fəsadların yarana biləcəyini deyib.

Ailə və evlilik institutunun, hətta bəşəriyyətin gələcəyini təhdid edən bu cür meyllərə qarşı tədbir almağın son dərəcə vacib olduğunu qeyd edən Prof. Dr. Əbülfəz Süleymanlı, “Bu baxımdan, elm adamları, dövlət qurumları və vətəndaş cəmiyyətinin əməkdaşlıq edərək ailəni dəstəkləyən və qoruyan siyasətlər inkişaf etdirməsi zəruridir. Yalnız bu yolla, texnologiyanın insanlıq üçün bir təhdid deyil, faydalı bir alət kimi istifadəsi təmin edilə bilər.” dedi.

🖨 Çap et

22:19 17.06.2025

Oxunuş sayı: 10781