AI ekoloji problemlərin həlinə necə kömək edir? – ARAŞDIRMA

Süni intellektin (AI) tətbiqi müxtəlif sahələrdə qlobal problemlərin həllinə kömək edir. Bu texnologiya, xüsusilə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm bir rol oynayır. Dünya miqyasında buzlaqların əriməsi, meşələrin qırılması, tullantıların düzgün idarə olunmaması kimi problemlər ekoloji böhranın dərinləşməsinə səbəb olur. 

Bu konteksdə, buzlaqların əriməsi iqlim dəyişikliyinin ən aydın göstəricilərindən biridir. Son onillikdə istiləşmə nəticəsində buzlaqların ərimə sürətində əhəmiyyətli artım müşahidə olunduğunu nəzərə alsaq, bu fenomen, dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi, ekosistemlərin transformasiyası və iqlim dövrlərinə təsir edən bir sıra nəticələrə yol açır. 

Ənənəvi üsullarla buzlaqların ərimə sürətini izləmək  saatlarla vaxt aparan və olduqca mürəkkəb prosesdir. Çox vaxt bunların qeyri-dəqiqlik ehtimalı yüksək olur. AI isə peyk görüntülərini saniyələr içində analiz edərək buzlaqların ölçüsünü, formasını və ərimə sürətini müəyyən edə bilir. O, geniş verilənlər bazalarından istifadə edərək buzlaqların dəyişikliklərini avtomatik şəkildə xəritələndirir və dəqiq proqnozlar verir.

İngiltərənin Lids Universitetində aparılan araşdırmalara görə, süni intellekt Antarktikanın böyük buzdağlarını peyk şəkillərində analiz edərək xəritələndirmə işlərini saniyələr ərzində həyata keçirə bilir. Təbii ki, bu ənənəvi analizindən daha sürətlidir. AI-nin buzlaqların ərimə sürətini ölçməkdə istifadəsi yalnız müşahidə məqsədi daşımır. AI modelləri bu məlumatları emal edərək gələcək dəyişiklikləri proqnozlaşdıra bilir. Məsələn, ərimə sürətinə əsaslanaraq hansı bölgələrin daha sürətli su səviyyəsi artışı ilə üzləşəcəyini müəyyən etmək mümkündür. Bu proqnozlar vasitəsilə sahilyanı bölgələrdə icmaların iqlim dəyişikliklərinə hazırlığı artırılır və fəlakətlərin qarşısını almaq üçün lazımi tədbirlər görülür. AI-dən həmçinin buzlaqların altında və ətrafında suyun hərəkətini müşahidə etmək üçün istifadə edilir. Bu texnologiya ilə buzların əriməsi nəticəsində okeana daxil olan şirin suyun miqdarı təyin edilir.

Bundan əlavə meşələrin qırılması qlobal ekosistemlərə ciddi təsir göstərən əsas problemlərdən biridir. Meşələr karbon qazını udaraq atmosferdəki istixana qazlarının səviyyəsini tənzimləyir, su dövranını idarə edir və biomüxtəlifliyi qoruyur. Kənd təsərrüfatı, şəhərsalma və sənaye fəaliyyəti səbəbindən meşələrin sürətlə azalması ekoloji balansın pozulmasına gətirib çıxarır. Bu problemin həlli üçün süni intellekt texnologiyaları getdikcə daha çox istifadə olunur. Peyk görüntüləri və ekoloji məlumatlar əsasında meşə itkisinin miqyasını izləyir. AI modelləri peyk şəkillərini analiz edərək meşələrin hansı bölgələrdə azaldığını və bu prosesin sürətini müəyyən edir. Bu texnologiya meşələrin qorunması və bərpası üçün effektiv strategiyaların hazırlanmasına imkan yaradır. Space Intelligence şirkəti bu sahədə aparıcı rol oynayır və 30-dan çox ölkədə bu texnologiyanı tətbiq edərək bir milyondan artıq hektar ərazini izləyib.

Space Intelligence peyk görüntülərindən istifadə edərək meşə örtüyünün dəyişikliklərini yüksək dəqiqliklə xəritələndirir. Şirkət 10 metr çözünürlüklü peyk məlumatlarından istifadə edərək kiçik miqyaslı meşə qırılmalarını belə izləyə bilir. AI bu sahədə tədqiqatçılara real vaxt rejimində dəqiq məlumat təqdim edərək, meşə itkisinin qarşısını almaq üçün lazımi tədbirlərin görülməsinə imkan yaradır. AI modelləri həmçinin meşələrin karbon saxlanma potensialını qiymətləndirərək, onların ekoloji dəyərini daha yaxşı anlamağa kömək edir.

Kənd təsərrüfatında süni intellektin tətbiqi ekoloji təsirləri minimuma endirmək üçün mühüm vasitədir. AI sensorlar və məlumat analiz texnologiyaları vasitəsilə məhsul sahələrində torpaq və su istifadəsini optimallaşdırır. Bu, həm məhsuldarlığı artırır, həm də təbii ehtiyatların tükənməsinin qarşısını alır. Springer jurnalında yayımlanan bir araşdırmaya görə, süni intellektin tətbiqi kənd təsərrüfatında su istifadəsini azalda və məhsuldarlığı artırmağa kömək edə bilər.

Tullantıların idarə edilməsi ekoloji problemlərlə mübarizədə mühüm sahələrdən biridir. Süni intellekt tullantı emal müəssisələrində analiz apararaq, geri qazanıla biləcək materialları müəyyən edir. AI sistemləri tullantıların ayrılmasını daha effektiv edərək onların təkrar istifadəsinə töhfə verir. Misal üçün, Greyparrot startapı AI sistemini tullantı emalı və təkrar emal müəssisələrində analiz aparmaq üçün hazırlayıb və onun məlumatlarına görə, bu metod tullantıların yenidən istifadəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

İqlim fəlakətlərinin proqnozlaşdırılması süni intellektin ən mühüm tətbiq sahələrindən biridir. Qlobal istiləşmə və ekoloji dəyişikliklər səbəbindən ekstremal hava hadisələrinin tezliyi və şiddəti artır. AI bu fəlakətlərin proqnozlaşdırılmasına və onların təsirini azaltmağa kömək edir. AI müxtəlif ekoloji faktorları nəzərə alaraq iqlim risklərini təxmin edir, hava keyfiyyəti, temperatur dəyişiklikləri və təbii fəlakətlərin potensial təsiri AI vasitəsilə analiz edilir ki, bu da hökumətlərə və təşkilatlara qabaqlayıcı tədbirlər görməyə imkan yaradır.

London İqtisadiyyat məktəbi tərəfindən aparılan bir araşdırmaya görə, süni intellekt hökumətlərə fəlakətlərin qarşısını almaq üçün daha sürətli reaksiya verməyə kömək edir. AI əsaslı modellər peyk görüntüləri, meteoroloji məlumatlar və tarixi iqlim hadisələrini analiz edərək, ekstremal hava şəraitinin proqnozlaşdırılmasını dəqiqləşdirir. Bu texnologiya hökumətlərə və fövqəladə hallar üzrə təşkilatlara erkən xəbərdarlıq sistemləri yaratmağa və fəlakətlərin təsirini minimuma endirməyə imkan verir.

Süni intellektin iqlim fəlakətlərinin proqnozlaşdırılmasında istifadəsi bir neçə əsas sahədə tətbiq olunur. AI meteoroloji modelləri təkmilləşdirərək, qasırğalar, daşqınlar və quraqlıq kimi ekstremal hava hadisələrinin daha dəqiq proqnozlaşdırılmasına kömək edir.  Bundan əlavə, süni intellekt peyk görüntülərini və yer müşahidələrini analiz edərək, meşə yanğınlarının yayılma sürətini və təsirini qiymətləndirir. Eyni zamanda, AI şəhər infrastrukturu və əhali sıxlığı kimi faktorları nəzərə alaraq, fəlakətlərin sosial-iqtisadi təsirini proqnozlaşdırır.

AI əsaslı sistemlər fövqəladə hallara hazırlıq səviyyəsini artıraraq, hökumətlərə və təşkilatlara resursları daha effektiv bölüşdürməyə imkan verir. Məsələn, AI daşqın riski yüksək olan bölgələri müəyyən edərək, suvarma və drenaj sistemlərinin optimallaşdırılmasına kömək edir. Bu yanaşma fəlakətlərin təsirini minimuma endirmək və insan həyatını qorumaq üçün mühüm rol oynayır.

Sənaye sektoru qlobal karbon emissiyalarının əsas mənbələrindən biri olduğundan süni intellekt bu sahədə təsirli həllər təqdim edir. AI texnologiyaları sənaye müəssisələrinin emissiyalarını izləyir, optimallaşdırır və karbon izini azaltmaq üçün strateji tövsiyələr verir. Bu yanaşma, xüsusilə metal və mədən, neft və qaz kimi yüksək emissiya yaradan sahələrdə mühüm rol oynayır.

Eugenie.ai platforması sənaye müəssisələrinin emissiyalarını izləmək və azaltmaq üçün AI-dən istifadə edir. Şirkət peyk görüntülərini və istehsal proseslərindən alınan məlumatları birləşdirərək, müəssisələrə emissiyalarını 20-30% azaltmağa kömək edir. Eugenie.ai-nin təqdim etdiyi  “Track-Trace-Reduce” real vaxt rejimində emissiya izlənməsini təmin edərək, müəssisələrə ekoloji göstəricilərini yaxşılaşdırmaq üçün lazımi tədbirləri görməyə imkan yaradır. Nature jurnalında yayımlanan bir tədqiqata görə, AI sənaye sahələrində karbon emissiyalarını izləmək və azaltmaq üçün ən perspektivli texnologiyalardan biridir. AI-nin sənaye sahəsində istifadəsi yalnız emissiyaların azaldılması ilə məhdudlaşmır, həm də istehsal proseslərinin optimallaşdırılmasına və enerji səmərəliliyinin artırılmasına kömək edir. AI-nin bu sahədə tətbiqi sənaye müəssisələrinin ekoloji dayanıqlılığını artıraraq, qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm rol oynayır.  

AI-nin ekoloji problemlərin həllində rolu getdikcə artır. Texnologiyanın sürətli inkişafı göstərir ki, AI iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə daha da mükəmməlləşəcək və yeni həll yolları təqdim edəcək.

Nəzrin Salmanova