Sosium

Laçın 2025 - Azərbaycan yeni geosiyasi nizama doğru

2025-ci il mayın 28-də işğaldan azad edilmiş Laçında Cənubi Qafqazın və bütövlükdə regionun tarixində dönüş nöqtəsi olan əlamətdar hadisə baş verdi. Azərbaycan, Türkiyə və Pakistanın ikinci üçtərəfli Zirvə görüşü təşkil olundu. Bu tədbir sadəcə üç ölkənin strateji tərəfdaşlığını təsdiqləmədi, cənab İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə həyata keçirilən bu əməkdaşlıq formatı Azərbaycanın regional geosiyasətdə əsas oyunçu kimi güclənməsini nümayiş etdirir. Bu gün Azərbaycan cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə regional əməkdaşlığın yeni modelini qurur.

Üç dövlət başçısının görüşü üçün Laçının seçilməsini təsadüfi adlandırmaq olmaz. 30 il erməni işğalı altında olan şəhər Azərbaycanın zəfərinin canlı təcəssümünə çevrilib. Sammitin burada keçirilməsi həm qonşular, həm də beynəlxalq ictimaiyyət üçün ciddi siqnaldır - Azərbaycan nəinki ərazi bütövlüyünü bərpa edib, həm də regionda yeni reallıqlar yaradır.

Tədbirin tarixi mayın 28-də olması da ötəri əhəmiyyət kəsb etmir. Düz 107 il əvvəl müsəlman dünyasında ilk demokratik dövlət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaranıb. Bu tarixi bağlılıq Azərbaycan dövlətçiliyinin davamlılığını vurğulayır və müasir nailiyyətlər üçün tarixi kontekst yaradır.

2024-cü ildə keçirilən ilk sammit daha çox deklarativ xarakter daşıyırdısa, indiki görüş konkret layihələrə keçidi nümayiş etdirdi. Bunu rəqəmlər aydın şəkildə göstərir: Türkiyəyə 20 milyard dollar, Pakistana isə 2 milyard dollar Azərbaycan sərmayəsi. Bu məbləğlər təkcə maliyyə imkanlarının nümayişi deyil, ortaq gələcəyə qoyulan investisiyalardır.

İştirakçılar nəqliyyat və logistika layihələrinə xüsusi diqqət yetiriblər. Azərbaycanı Naxçıvan vasitəsilə Türkiyə ilə birləşdirən Zəngəzur dəhlizi, Pakistanın birləşdirilməsi perspektivi ilə yeni əhəmiyyət kəsb edir. Bu marşrut regionun geoiqtisadi xəritəsini kökündən dəyişdirən ənənəvi ticarət yollarına alternativ ola bilər.

Müdafiə sahəsində əməkdaşlıq keyfiyyətcə yeni səviyyəyə yüksəlib. Silahların birgə istehsalı müntəzəm təlimlər və texnologiya mübadiləsi tam hüquqlu müdafiə ittifaqını təşkil edir. Birgə bəyanatda bu tərəfdaşlığın terrorizmlə mübarizədə rolu xüsusi vurğulanıb və bu, cari məsələlərə və regiondakı vəziyyətə açıq şəkildə işarə edir.

Güclər balansının təhlili göstərir ki, Azərbaycan Xəzəri Avropa ilə birləşdirən enerji mərkəzinə, o cümlədən türk dünyası ilə Cənubi Asiya arasında geosiyasi körpüyə çevrilir. Azərbaycan ciddi aktor kimi həm də yeni əməkdaşlıq modelləri təklif edən regional inteqrator kimi mövqeyini möhkəmləndirir.

Gələcək perspektivdə hərbi inteqrasiyanın tamhüquqlu müdafiə ittifaqı səviyyəsinə qədər dərinləşməsini, regionun ənənəvi geoiqtisadiyyatını dəyişdirəcək yeni nəqliyyat və logistika marşrutlarının yaradılmasını, eləcə də Azərbaycanın tədricən qlobal təsir gücünə malik regional güc dövlətə çevrilməsini gözləmək olar.

Xarici qüvvələrin reaksiyasına gəlincə, Rusiyanın mövqeyi bir çox dairələrdə maraq doğurur. Bir tərəfdən Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) çərçivəsində Ermənistan qarşısında formal öhdəliklər, digər tərəfdən Azərbaycanla əməkdaşlığın genişləndirilməsinə marağının artması rəsmi Moskvanın konstruktiv mövqe tutmağa müəyyən çətinliklər yarada bilər. Qərb ölkələri indiyədək ehtiyatlı şərhlərlə məhdudlaşıb ki, bu da məsələ ilə bağlı vahid mövqenin olmadığını göstərir.

Daha bir maraqlı reaksiya İrandan ola bilər. Tehran ənənəvi olaraq bu cür formatda tərəfdaşlığın hər hansı təzahüründən ehtiyatlanır və İranın uzun müddətdir rəqibi olan Pakistanın alyansa daxil olması alyansa yeni ölçü əlavə edir.

Ümumilikdə, üçtərəfli formatın ciddi potensialı var, lakin bəzi çətinlikləri də nəzərə almaq zəruriyyət doğurur. Türkiyədəki iqtisadi çətinliklər, Hind-Pakistan sərhədində gərginlik, regionda mütləq sülh məsələləri - bütün bunlar əməkdaşlığın dinamikasına təsir edə bilər.

Bununla belə, artıq aydındır ki, yeni geosiyasi reallıq yaranır. Azərbaycan, Türkiyə və Pakistanın birliyi müvəqqəti koalisiya deyil, Aralıq dənizindən Cənubi Asiyaya qədər geniş bir regionda qüvvələr balansını dəyişməyə qadir olan uzunmüddətli layihədir. Pakistanda nəzərdə tutulan növbəti sammit bu iddialı alyansın iştirakçılarının nə qədər irəli getməyə hazır olduğunu göstərəcək.

Yekunda mütləq vurğulamaq vacibdir ki, 2025-ci il Laçın Zirvə görüşü Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizi müstəqil güc mərkəzi, yeni regional təhlükəsizlik sisteminin və çoxqütblü dünyanın formalaşmasında əsas oyunçu kimi özünü təsdiq etdiyi an kimi tarixə düşəcək.

Bu gün göz qabağındadır ki, Azərbaycan nəinki ədaləti bərpa edib, həm də bütün region üçün yeni inkişaf mərhələsi üçün zəmin yaradıb. Bu da Ümummilli Lider Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasətinin tarixi nailiyyətidir.