Yeni geosiyasi reallıqlar kontekstində yeni strateji addım
İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkianın 2025-ci il aprelin 28-də Azərbaycana rəsmi səfəri ikitərəfli münasibətlərin keyfiyyətcə yeni fazaya keçidini təsdiqləyən əlamətdar hadisə oldu. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev mətbuata açıqlamasında iki xalqın tarixi və mədəni ortaqlığını vurğulamaqla yanaşı, transformasiya edən regional memarlıq kontekstində strateji tərəfdaşlığın prioritetlərini də aydın şəkildə qeyd edib. Bu səfər 2023-2024-cü illərdə münasibətlərin normallaşmasından sonra başlayan intensiv siyasi dialoqun məntiqi davamı və Cənubi Qafqazın yeni geosiyasi reallıqlara addım kimi qiymətləndirilə bilər.
Cənab İlham Əliyev çıxışında Azərbaycan-İran münasibətlərinin tarixi davamlılığını əsaslı şəkildə vurğulayaraq qeyd etdi ki, iki ölkə xalqları “əsrlər boyu dostluq və qardaşlıq şəraitində yaşayıblar”. Bu tezis etnomədəni birlik, ümumi tarixi irs, dini amil nəzərə alınmaqla dərin əsaslandırılmışdır. Azərbaycanlılar İranda ikinci ən böyük etnik qrupdur (əhalinin təxminən 20%-i) və fars və türk adət-ənənələrinin mədəni təsiri ədəbiyyatda, incəsənətdə və dövlət quruculuğunda qarşılıqlı şəkildə özünü göstərir. Hər iki ölkədə şiəliyin üstünlüyü ümumi dəyərlər platforması yaradır ki, bu da Yaxın Şərqdə artan konfessional qütbləşmə kontekstində xüsusilə əhəmiyyətlidir. Nəzərə almaq vacibdir ki, Azərbaycanda çoxkonfesiyalıq əsas götürülür, və hər bir halda tolerantlıq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müxtəlif dövrlər boyu müasir Azərbaycan və İran ərazilərinin vahid siyasi məkanda olması institusional və sosial modellərin oxşarlığına səbəb olmuşdur. Qarşılıqlı Mədəniyyət Günlərinin keçirilməsi ilə bağlı qərar tərəflərin humanitar əməkdaşlığı ritorik müstəvidən praktik müstəviyə keçirmək niyyətini nümayiş etdirir.
Siyasət və iqtisadiyyat arasında qarşılıqlı əlaqələni nəzərə alsaq, ikitərəfli əməkdaşlığın siyasətdən iqtisadiyyata institutlaşması ciddi amildir. Cənab Pezeşkyanın səfəri münasibətlərin strateji fazaya keçidini təsdiqlədi və bu, siyasi və diplomatik qarşılıqlı fəaliyyət, iqtisadi tərəfdaşlıq, ticarət dövriyyəsi və investisiyalar daxil olmaqla bir neçə aspektdə ifadə olundu.
Ətraflı desək, çoxtərəfli formatlarda qarşılıqlı dəstək, sanksiyaların təzyiqi kontekstində Tehran üçün xüsusilə vacibdir. Həmçinin daxili işlərə qarışmamaq prinsipləri və təhlükəsizliyin təmin edilməsində regional həll yollarının prioriteti ilə bağlı razılaşdırılmış mövqelər də mühümdür. Təvazökar iqtisadi göstəricilərə baxmayaraq, tərəflər tranzit dəhlizlərinin inkişafı, enerji sahəsində əməkdaşlıq və kənd təsərrüfatı sahəsində birgə layihələr vasitəsilə inkişaf ambisiyalarını qeyd ediblər. Azərbaycan İranın şimalında infrastruktur layihələrində iştiraka maraq göstərir.
Səfər çərçivəsində imzalanmış sazişlər paketi, o cümlədən Prezidentlər səviyyəsində çərçivə sənədi, nəqliyyat və gömrük əməkdaşlığına dair protokollar, humanitar əməkdaşlıq haqqında saziş tərəflər arasında daha səmərəli tərəfdaşlıq üçün yaxşı perspektivdir.
Təəssüf ki, regional təhlükəsizlik kontekstində potensial gərginlik sahələri də daxil olmaqla ümumi problemlər mövcuddur. Azərbaycan sərhədlərin demarkasiyasında israrlıdır, İran isə Bakının sərhəd bölgələrində möhkəmlənməsindən, Tehranın Ermənistanla münasibətindən, İsrailin mövqeyindən ehtiyat edir. Qeyd etmək vacibdir ki, hər iki ölkə regional məsələlərin regional oyunçuların özləri tərəfindən həllinin tərəfdarı olmalıdır ki, bu da regiondankənar qüvvələrin müdaxiləsinə qarşı siqnal kimi şərh edilə bilər.
Yekun olaraq, Məsud Pezeşkianın səfəri əməkdaşlığın dərinləşdirilməsində qarşılıqlı marağı təsdiqlədi, lakin onun davamlılığı infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsindən, aşkar olmayan ziddiyyətlərin həllindən və qlobal oyunçular arasında tarazlığın təmin edilməsindən asılı olacaq. Ortamüddətli perspektivdə biz ticarət dövriyyəsinin artımını, üçtərəfli formatların (Azərbaycan-İran-Rusiya) aktivləşdirilməsini, yanaşmalardakı fərqliliklər səbəbindən təhlükəsizlik məsələlərində müəyyən irəliləyiş gözləməliyik.
Beləliklə, Azərbaycan-İran münasibətləri iqtisadiyyat və nəqliyyatın siyasi risklər üzərində üstünlük təşkil etdiyi mütərəqqi strateji yaxınlaşma mərhələsinə qədəm qoyur.
Masil Dəmirov
YAP Yasamal rayon təşkilatının fəal üzvü
14:42 01.05.2025
Oxunuş sayı: 12980
