Pediatr: Bəzən ailələr bu tövsiyəni adi məsləhət kimi qəbul edirlər, halbuki... - MÜSAHİBƏ

Uşaq sağlamlığı hər bir ölkənin sosial inkişaf göstəricilərindən biri olmaqla yanaşı, həm də gələcək nəsillərin rifahının formalaşmasında mühüm rol oynayır. Erkən yaş dövrü insan ömrünün ən həssas mərhələsi hesab olunur və məhz bu mərhələdə düzgün tibbi nəzarət, sağlam həyat tərzinin təşviqi, profilaktik tədbirlərin vaxtında görülməsi həyati əhəmiyyət daşıyır. Müasir dünyada dəyişən həyat tərzi, ekoloji faktorlar, qidalanma vərdişləri və informasiyanın sürətlə yayılması fonunda pediatriya sahəsinə olan tələbat daha da artmışdır.

Bu gün pediatrlar yalnız xəstəliklərin müalicəsi ilə deyil, həm də uşaqların harmonik inkişafı, psixoloji sağlamlığı, immun sisteminin möhkəmləndirilməsi və ailələrin maarifləndirilməsi ilə bağlı geniş məsuliyyət daşıyırlar. Xüsusilə son illər pandemiya sonrası dönəmdə respirator infeksiyaların artması, allergik xəstəliklərin çoxalması, uşaqlar arasında psixoloji gərginliyin yüksəlməsi pediatriyanın gündəminə yeni çağırışlar çıxarmışdır. Bununla yanaşı, tibbi texnologiyaların inkişafı, süni intellektin diaqnostik proseslərə inteqrasiyası və peyvənd tədqiqatlarında yeni mərhələnin başlanması bu sahədə həm imkanları, həm də perspektivləri genişləndirir.

Məhz bu səbəbdən uşaqların sağlamlığına dair ən aktual sualları mütəxəssis baxışı ilə aydınlaşdırmaq, valideynlərin ən çox rastlaşdığı problemlərə cavab tapmaq və pediatriyanın gələcək istiqamətlərini müzakirə etmək üçün tanınmış pediatr ilə geniş müsahibə təqdim edirik. Bu söhbət vasitəsilə həm tibbi məlumatların geniş ictimaiyyətə çatdırılması, həm də valideynlərə praktik tövsiyələrin verilməsi hədəflənir.

Məsələ ilə bağlı həkim, pediatr-allerqoloq Samirə Nağıyeva Crossmedia.az-la öz fikirlərini bölüşüb:

– Uşaq sağlamlığında “ilk min gün” anlayışı nə deməkdir və valideynlər bu dövrdə nələrə xüsusi diqqət yetirməlidir? 

– Pediatriya uşağın doğulduğu gündən 18 yaşına qədər olan bütün inkişaf mərhələlərini əhatə edən geniş bir sahədir. Bu sahənin çətinliyi ondadır ki, biz formalaşmış orqanizmə yox, inkişaf edən bir varlığa nəzarət edirik. Uşaq doğulduğu andan etibarən hər ay, hər mərhələdə həm fiziki, həm də funksional olaraq dəyişir. Məsələn, yeni doğulmuş körpənin fizologiyası ilə bir aylıq körpənin fizologiyası arasında ciddi fərqlər mövcuddur. İlk min gün adlandırdığımız dövr isə təxminən 30–33 ayı, yəni uşağın üç yaşına qədər olan mərhələni əhatə edir. Bu dövrdə uşaq başını tutmağı öyrənir, motor bacarıqları formalaşır, ana südü ilə qidalanır, əlavə qidalarla tanış olur, oturur, ayağa qalxır, yeriyir, ətrafı qavrayır. Yəni orqanizmin bütün fundamental əsası məhz bu mərhələdə qoyulur. Biz də pediatr olaraq aylıq müayinələr, çəki və boy təqibi, inkişafın qiymətləndirilməsi, sağlam qidalanmaya keçid, dəri və ümumi qulluq, davranış və nitq inkişafının izlənməsi ilə ailəyə dəstək oluruq. Bu dövr, həmçinin peyvəndlərlə bağlı əsas mərhələdir. Uşaq bu illərdə xəstələnsə belə, onu prosesdən çıxarıb düzgün inkişaf xəttinə qaytarmaq üçün həm tibbi, həm də psixoloji dəstək göstərmək vacibdir. 

– Son illərdə gənc valideynlər arasında peyvənd qorxusu artıb. Bu qorxular əsaslıdırmı? 

– Valideynlərin narahatlığını normal hesab edirəm. Çünki tibbi təhsili olmayan insanın suallarının olması təbiidir. Burada həkimin əsas vəzifəsi ailəni maarifləndirməkdir. Mən əvvəlcə valideynin narahatlığını dinləyirəm, suallarını öyrənirəm və hər birinə elmi əsaslı izah verirəm. Valideyn sualının cavabını məntiqli və əsaslı şəkildə aldığı zaman peyvəndin faydasını özü görür. Təcrübəmə əsasən deyə bilərəm ki, peyvənddən imtina edən ailələrin təxminən 75 faizini zamanla informasiya və izahla razı salmaq olur. Məqsəd kompromis tapmaq və nəticədə uşağın peyvəndlərini tamamlamaqdır.

– Valideynlərin uşağın inkişafına mənfi təsir edən ən yayğın səhvləri hansılardır? 

– Ən çox rast gəlinən səhvlərdən biri bir yaşa qədər şəkərli qidaların verilməsidir. Biz bir yaşa qədər şəkər və çay istifadəsini məsləhət görmürük. Həmçinin inək südü də ilk bir ildə qətiyyən uyğun deyil. Bəzən ailələr bu tövsiyəni adi məsləhət kimi qəbul edirlər, halbuki bu məsləhətlər uşağın gələcək sağlamlığının qorunması üçündür. Digər ciddi məsələ pəhrizdir. Məsələn, qida allergiyası olan uşaqlarda müvəqqəti pəhriz verilir, amma valideynlər çox zaman buna ciddi əməl etmirlər. Halbuki iki aylıq pəhrizə düzgün əməl edilməməsi uşağın illərlə xırda şikayətlər yaşamasına səbəb ola bilər.

Başqa bir məsələ valideynin komfortu naminə disiplin qaydalarının pozulmasıdır. Məsələn, əmziyin vaxtında kəsilməməsi, gecə bəslənmələrinin 9 aydan sonra davam etdirilməsi, uşağın gec yatması, tənbəllik naminə telefona öyrədilməsi. Bu “ucuz qəhrəmanlıq” adlandırdığımız yanaşmadır – bir problemi həll etmək üçün daha böyük bir problem yaratmaq. Valideyn özündə disiplin olarsa, eyni disiplin uşağa da ötürülür.

– Son illərdə uşaqlarda allergiya və astma hallarının artması müşahidə olunur. Bu artımın səbəbi nədir və bunun qarşısını almaq üçün valideynlər nə etməlidirlər? 

– Böyük şəhərlərdə yaşayan uşaqlarda allergik xəstəliklərin artması tamamilə gözlənilən haldır. Çünki əhali sıxlığı, avtomobil sayı, hava kirliliyi və ekologiyanın dəyişməsi bu prosesə təsir edir. Bundan başqa, təmizləyici vasitələrin çox istifadəsi, süni və paketlənmiş qidaların artması, gigiyena hipotezi deyilən faktorlar da mühüm rol oynayır. Qarşısını almağın əsas yolu təbii doğuşa üstünlük, ana südü ilə qidalanma, ilk 6 ay düzgün əlavə qidalara keçid, həkim tövsiyələrinə riayət və sağlam qidalanmadır. Qidalanma bu mövzuda ən vacib faktordur.

– Uşaqların psixi sağlamlığını qorumaq üçün ailələr nələrə diqqət etməlidir. Xüsusilə rəqəmsal cihazların istifadəsində hansı tövsiyələr verərdiniz? 

– Uşağın psixi sağlamlığının əsası valideynlər arasındakı münasibətdən başlayır. Bir uşağın üç valideyni var – ana, ata və onların bir-birinə münasibəti. Evdə sevgi, hörmət və sakitlik varsa, uşaq avtomatik olaraq sağlam psixi mühitdə böyüyür. Əgər ana və ata arasında gərginlik varsa, uşaqda mental sağlamlıqdan danışmaq çətindir. Ana özünü yaxşı hiss etmirsə, uşaq da dünyanı anasının gözü ilə görür. Rəqəmsal cihazlara gəldikdə isə, uşaqla münasibətdə telefon vasitəsinə əl atmaq tərbiyədə boşluq yaradır. Telefon bir davranışı dəyişdirmək üçün alternativ deyil.

– Erkən inkişafda nitq gecikmələrinin əsas səbəbləri nələrdir və valideynlər nə zaman bunu ciddi siqnal kimi qəbul etməlidirlər? 

– Ən kritik sərhəd 6 aydır. Uşaq 6 aylığında göz təması qurmalı, ətrafa reaksiya verməli, gülüşə gülüşlə cavab göstərməlidir. Bu əlamətlərin olmaması artıq siqnaldır. İlk 6 ayda hər ay pediatr müayinəsi vacibdir, çünki bəzi əlamətlər vaxtında itir və yeniləri yaranır. Bu dəyişikliklərin gecikməsi inkişaf problemi demək ola bilər. Şəhərdə bu baxımdan imkan genişdir, lakin bölgələrdə həm gec müayinə, həm də arxayınlıq səbəbilə ailələr bəzən vaxtında həkimə müraciət etmirlər.

– Payız–qış mövsümündə artan respirator infeksiyaların qarşısını almaq üçün valideynlərə hansı praktik tövsiyələr verərdiniz? 

– İlk növbədə peyvəndlərin tam və vaxtında vurulması çox önəmlidir. Çünki 18 ayadək edilən peyvəndlər baxça yaşında uşağı qoruyan əsas faktordur. Risk qrupunda olan uşaqlar isə payız öncəsi həkim tərəfindən dəyərləndirilməlidir. Qan göstəricilərinə, xüsusilə dəmir və D vitamini səviyyələrinə baxılması vacibdir. Sağlam qidalanma, mövsüm meyvələrinin qəbulu, paket qidalarından uzaq durmaq, vaxtında yatmaq və vaxtında oyanmaq infeksiyaların qarşısında ən təsirli amillərdir.

– Süni qidalar və uşaq qarışıqları ilə bağlı valideynlər arasında müəyyən qorxular var. Bu qorxular nə dərəcədə doğrudur? 

– Bir yaşa qədər ana südü yoxdursa, süni qarışıqlar mütləqdir və onların əks göstərişi yoxdur. Azərbaycana gətirilən uşaq qidaları ciddi nəzarətdən keçir və keyfiyyətlidir. Əsas məsələ valideynin lazımsız qorxulara qapılmamasıdır.

– Gələcəkdə pediatriyada hansı yeniliklər gözlənilir. Süni intellekt və yeni texnologiyalar bu sahəyə necə təsir göstərəcək? 

– Artıq ağıllı otoskoplar, mobil cihazlara qoşulan diaqnostik alətlər mövcuddur və yaxın vaxtlarda daha da geniş yayılacaq. Süni intellektə müraciət edən valideynlərin sayı da artır. Düzdür, süni intellekt diaqnoz qoymaq üçün deyil, yönləndirmək üçündür. O, müəyyən həddə qədər izah verir, lakin vəziyyət ciddiləşəndə istifadəçini həkimə yönəldir. Bu baxımdan süni intellekt faydalıdır, çünki insanları yanlış mənbələrdən alınan məsləhətlərdən uzaqlaşdırıb doğru ünvana yönəldir.

Elmir Heydərli