Komitə sədri: Vətən müharibəsindəki qələbəmiz TDT-nin siyasi mənada dirçəlməsində böyük rol oynadı - Müsahibə

XX əsrin sonlarında Sovet imperiyasının süqutu ilə dünya siyasi xəritəsi yeni məzmun kəsb etdi. Müstəqillik qazanan türk respublikaları üçün bu, təkcə dövlətçilik tarixinin yeni səhifəsi deyil, həm də milli kimliyin, ortaq dəyərlərin və strateji məqsədlərin yenidən formalaşması demək idi. Həmin dövrdə bölgənin geosiyasi mənzərəsi hələ sabitlik tapmadığından, türk dövlətləri arasında əlaqələr daha çox mənəvi və mədəni müstəvidə qurulurdu. Lakin zaman keçdikcə bu əlaqələr tədricən iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik ölçülərinə keçid etdi.

Məhz bu tarixi zərurət fonunda türk dünyasının birliyini reallaşdırmaq ideyası formalaşdı və 2009-cu ildə Türk Dövlətləri Şurasının əsası qoyuldu. Bugün isə bu təşkilat artıq Türk Dövlətləri Təşkilatı adı ilə qlobal səviyyədə geosiyasi aktora çevrilməkdədir.

Azərbaycanın 2020-ci ildə qazandığı tarixi Zəfər isə türk birliyinin siyasi və mənəvi sütunlarını möhkəmləndirən dönüş nöqtəsi oldu. Qarabağda əldə edilən qələbə yalnız milli qürurumuzun təntənəsi deyil, həm də türk dünyasının birliyinin rəmzinə çevrildi. Bu gün türk dövlətləri təkcə ortaq tarixi və mədəni dəyərlərlə deyil, həm də ortaq strateji maraqlarla birləşirlər.

Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının 12-ci Zirvə Görüşü bu istiqamətdə atılan növbəti mühüm addımdır. Həm regional təhlükəsizlik, həm iqtisadi inteqrasiya, həm də ortaq gələcək vizionu baxımından bu toplantı Türk dünyasının birgə siyasi iradəsini nümayiş etdirir.

Məsələ ilə bağlı Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri, Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədri Zahid Oruc Crossmedia.az-ın suallarını cavablandırıb: 

– Sovetlər Birliyinin dağılmasından sonra postsovet məkanında yeni siyasi xəritələr yarandı. Həmin dövrdə regionda hansı beynəlxalq və hərbi-siyasi qurumların təsiri hiss olunurdu?

– Bəli, Sovetlər Birliyinin dağılmasından sonra yaranan yeni siyasi-coğrafi reallıqlar bir sıra beynəlxalq və hərbi-siyasi təşkilatların meydana çıxması ilə müşayiət olundu. İlk dönəmdə xüsusilə NATO öz müxtəlif proqramlarını bölgəyə daşımağa başladı. 1990-cı illərdə müstəqillik qazanan türk respublikaları isə hələ formalaşmaqda olan geosiyasi mühitdə, xüsusilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü problemi fonunda, əsasən mənəvi və mədəni birlik istiqamətində fəaliyyət göstərirdilər.

Ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində bu dövlətlər öz müstəqilliklərini qoruyaraq, qonşu imperiya irsli güclərin təzyiqlərinə baxmayaraq ehtiyatlı və balanslı mövqe tutdular. Həmin dövrdə Türkiyə də konfrontasiyadan uzaq qalmaq xəttini izləyirdi. Ona görə də bölgədə hələ o vaxtlar güclü bir beynəlxalq türk təşkilatını görmürdük.

– Bəs bu istiqamətdə dönüş nöqtəsi nə vaxt baş verdi? Türk Dövlətləri Şurasının yaranması hansı zərurətdən doğdu?

– 2009-cu ilə qədərki dövrdə mərhum Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayevin strateji baxışları və təşəbbüsləri ilə türk dövlətləri arasında iqtisadi, ticarət və mədəni əməkdaşlıq əlaqələri möhkəmləndi. Bu prosesin məntiqi davamı kimi Türk Dövlətləri Şurası yaradıldı. 2020-ci ildən sonra isə bu qurum tamamilə yeni bir mərhələyə qədəm qoydu. Xüsusilə 2020-ci il Vətən müharibəsindəki qələbəmiz bu birliyin siyasi mənada dirçəlməsində böyük rol oynadı. Çünki Qarabağ məsələsi təkcə iki dövlət arasında münaqişə deyildi, o, bütün türk dünyasına qarşı yönəlmiş bir sınaq idi. Azərbaycanın güclənməsi türk dövlətlərinin geosiyasi çəkisini də artırdı. 

– Türk Dövlətləri Təşkilatının adının dəyişməsi və “Türk Vision 2040” sənədinin qəbul olunması nəyi ifadə edir?

– Bu, sadəcə bir ad dəyişikliyi deyildi, əslində böyük bir geosiyasi çağırış idi. Türk Dövlətləri Təşkilatı adı həm beynəlxalq aləmə, həm də regiondakı qüvvələrə açıq bir mesaj idi: artıq bu dövlətlər öz strateji məqsədlərini müəyyənləşdirir və müstəqil istiqamətdə irəliləyirlər. Təsadüfi deyil ki, məhz həmin dövrdə “Türk Vision 2040” sənədi qəbul olundu. Bu sənəddə əlaqələrin inkişafı üzrə konkret istiqamətlər, iqtisadi və mədəni əməkdaşlığın gücləndirilməsi, rəqəmsal, logistik və təhlükəsizlik sahələrində birgə planlar əks olunub. 

– 2020-ci ildən sonrakı mərhələdə Azərbaycanın rolu necə dəyərləndirilə bilər?

– 2020-ci ildən sonra regionda tamamilə yeni reallıq formalaşdı. Şuşa Bəyannaməsi bu prosesin simvoluna çevrildi. Bu sənəd yalnız Azərbaycanla Türkiyə arasındakı strateji müttəfiqliyi deyil, həm də türk dövlətlərinin bir hərbi-siyasi güc kimi birləşməsi istiqamətində atılmış mühüm addımı ifadə etdi.

Sonrakı illərdə Şuşa və Xankəndidə keçirilən görüşlər bu siyasi iradənin davamı oldu. Bu, artıq diplomatik müstəvidə də qələbəmizin tanıdılması demək idi.

– Bu gün Türk Dövlətləri Təşkilatında hansı dövlətlər iştirak edir və bu birliyin iqtisadi potensialı nədən ibarətdir?

– Hazırda təşkilatın beş üzv dövləti və üç müşahidəçi üzvü var. Müşahidəçilər Macarıstan, Türkmənistan və Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətidir.  Bu birlik 150 milyondan çox əhalini, 1,6 trilyon dollardan artıq iqtisadi gücü əhatə edir. Üzv dövlətlər arasında ticarət dövriyyəsi 50 milyard dollardan çoxdur və bu rəqəm dinamik artım göstərir.

– Qəbələdə keçirilən 12-ci zirvə görüşünün əhəmiyyəti nədən ibarətdir?

– Qəbələdə keçirilən zirvə görüşü bir çox aspektlərdən mühüm əhəmiyyət daşıyır. İlk növbədə, Prezident İlham Əliyevin uğurlu regional və beynəlxalq siyasətinin davamıdır. Qələbəmizdən sonra Azərbaycanın geosiyasi çəkisi daha da artıb. Zirvədə sülh gündəliyinin dəstəklənməsi, Zəngəzur dəhlizi və Orta Dəhliz layihələrinin önə çəkilməsi, transxəzər əməkdaşlığı kimi məsələlər müzakirə olunur. Bu, həm də Türk dövlətlərinin sülhün və sabitliyin təminatında oynadığı mühüm rolu təsdiqləyir.

– Türk dövlətləri arasında iqtisadi və humanitar inteqrasiya istiqamətində hansı addımlar atılır?

– Artıq vahid İnvestisiya Fondu yaradılıb. Macarıstan bu fonda 100 milyon dollarlıq töhfə verib. Bundan başqa, Türk Akademiyası və digər qurumlar birgə layihələr həyata keçirirlər. Təhsil, ədəbiyyat, kino, teatr, media sahələrində əməkdaşlıq genişlənir. Məsələn, Azərbaycanla Türkiyə arasında 2020-ci ilin dekabrında Media Memorandumu imzalanmışdı. Biz istəyirik ki, bu platforma bütün türk dövlətlərini əhatə etsin, ortaq informasiya məkanı yaradılsın və dezinformasiyaya qarşı mübarizə güclənsin. 

– Türk dünyasının gələcəyi ilə bağlı perspektivlər haqqında nə deyə bilərsiniz?

– Hesab edirəm ki, bu gün türk dövlətlərinin yüksəliş dövrüdür. Burada aparıcı liderlik məhz Prezident İlham Əliyevin üzərindədir. Azərbaycan həm siyasi, həm də mənəvi baxımdan bu birliyin təməl dayağıdır. Təbii ki, bölgədə müxtəlif güclərin – İran, Rusiya, Çin və başqalarının öz maraqları mövcuddur. Amma Türk Dövlətləri Təşkilatının güclənməsi artıq regionda tarazlıq yaradır. Əminəm ki, bu birliyin gələcək qərarları həm regionun, həm də beynəlxalq təhlükəsizliyin təminatında mühüm rol oynayacaq.

– Son olaraq, bu birliyin Azərbaycanın gələcək inkişafına təsirini necə qiymətləndirirsiniz?

– Türk dövlətlərinin birgə səyləri Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərinin bərpasına, iqtisadi dirçəlişinə və mədəni irsin bərpasına dəstək ola bilər. Çox istərdim ki, bu dövlətlər “Türk dünyasının marşal planı”na bənzər bir təşəbbüslə çıxış etsinlər. Azərbaycan bu dəstəyi maddi baxımdan deyil, mənəvi və strateji baxımdan önəmli sayır. Çünki bu, bütövlükdə türk dünyasının gələcək birlik və həmrəyliyinə xidmət edəcək.

Elmir Heydərli