D-8 təşkilatında Azərbaycanın yeri və rolu

Prezident İlham Əliyevin D-8 təşkilatının inkişafı, yeni dünya nizamı və Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri ilə bağlı fikirləri, çox mühüm strateji mesajlar və təhlil perspektivləri təqdim edir. Bu çıxışda bir neçə əsas ideya ön plana çıxır və hər biri Azərbaycanın mövqeyini, regiondakı rolunu və qlobal siyasətdəki perspektivlərini dərin şəkildə əks etdirir.

Prezident İlham Əliyev D-8 təşkilatının daha böyük nüfuza malik olmasını "tam real" bir perspektiv olaraq qiymətləndirir. O, təşkilatın genişlənməsinin Azərbaycanla məhdudlaşmayacağını və digər ölkələrin də dəvət ediləcəyini vurğulayır. Bu, Azərbaycanın yalnız daxili inkişafı deyil, həm də beynəlxalq aləmdəki əhəmiyyətini artıracaq bir yolda irəlilədiyini göstərir. Həqiqətən də D-8-in genişlənməsi, həm iqtisadi, həm də coğrafi baxımdan Azərbaycanın və ümumilikdə müsəlman ölkələrinin potensialını artıracaq.

D-8 Təşkilatı (Developing-8 Organization for Economic Cooperation), 1997-ci ildə iqtisadi və ticari əməkdaşlığı gücləndirmək məqsədilə 8 inkişaf etməkdə olan ölkə tərəfindən yaradılmış bir qurumdur. Təşkilatın üzv dövlətləri Türkiyə, İran, Misır, İndoneziya, Pakistan, Bangladeş, Nigeriya və Malaziyadır. D-8, üzv dövlətlər arasında iqtisadi əməkdaşlıq, sosial inkişaf, texnoloji transfer, sənaye və ticarət sahələrində əməkdaşlığı artırmağa yönəlmişdir.

D-8 Təşkilatının əsas məqsədlərindən biri, üzv ölkələr arasında iqtisadi əlaqələri gücləndirmək və ticarət həcmini artırmaqdır. Bu məqsədlə, təşkilatın perspektivləri, bölgələrarası ticarət maneələrinin azaldılması, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və yerli bazarlara girişin asanlaşdırılması kimi təşəbbüsləri əhatə edə bilər. Üzv ölkələrin müxtəlif iqtisadi potensialları və təbii sərvətləri, onlara qarşılıqlı olaraq faydalı əməkdaşlıq qurmaq imkanı verir.

D-8 üzv dövlətləri, təchizat zəncirlərində və ixracat sahələrində əməkdaşlığın artırılmasına xüsusi diqqət yetirə bilər. Üzv ölkələr, gözlənilən ticarət açığını azaltmaq, bazarın diversifikasiyası və məhsul müxtəlifliyini artırmaq məqsədilə iqtisadi inteqrasiyanı dərinləşdirmək istiqamətində hərəkət edə bilərlər.

D-8 üzv ölkələri, enerji ehtiyatlarına görə zəngin ölkələrdir və təşkilat bu sahədə əməkdaşlığı inkişaf etdirə bilər. Bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə, enerji təhlükəsizliyinin artırılması və enerji səmərəliliyinin yüksəldilməsi kimi sahələrdə ortaq layihələr həyata keçirilə bilər. Bu da, həm daxili bazarlarda, həm də beynəlxalq aləmdə ticarət və investisiyaların artırılmasına imkan yarada bilər.

Texnoloji inkişaf və rəqəmsal transformasiya günümüzün əsas prioritetlərindəndir. D-8 ölkələri, texnoloji əməkdaşlıq və innovasiya sahələrində birgə layihələr həyata keçirə bilər. Bu, xüsusilə startaplar, texnoloji infrastruktur və sənaye 4.0 ilə əlaqədar sahələrdə inkişafı təşviq edəcəkdir. Üzv ölkələr arasında təcrübə mübadiləsi və elmi-tədqiqat sahələrində əməkdaşlıq da bu istiqamətə xidmət edə bilər.

D-8 Təşkilatının perspektivləri, üzv ölkələr arasında sosial inkişaf və insan resursları sahələrində əməkdaşlıq yaratmağa da yönəldilə bilər. Üzv dövlətlər, təhsil, səhiyyə və iş gücü bazarlarında əməkdaşlıq edərək daha dayanıqlı və ədalətli inkişaf üçün addımlar ata bilərlər. Bu, sosial bərabərliyi təmin etməyə və iqtisadi artımı daha inkluziv etməyə imkan verəcəkdir.

D-8 Təşkilatının fəaliyyətləri yalnız iqtisadi deyil, həm də siyasi aspektləri əhatə edir. Təşkilat, üzv ölkələr arasında sülh, təhlükəsizlik və sabitlik məsələlərində də əməkdaşlıq etmək məqsədini güdə bilər. D-8, birgə fəaliyyətlə regional münaqişələrin həlli və qarşılıqlı təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi baxımından faydalı ola bilər.

İqlim dəyişikliyi qlobal bir çağırışdır və D-8 Təşkilatının üzv dövlətləri, bu məsələyə qarşı birgə mübarizə aparmaqla bərpa olunan enerji texnologiyalarının tətbiqini genişləndirə və ekoloji siyasətləri birlikdə inkişaf etdirə bilərlər.

D-8 Təşkilatının perspektivləri, üzv dövlətlər arasında iqtisadi, sosial, texnoloji və təhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlıq imkanlarının artması ilə bağlıdır. Təşkilat, dünya miqyasında daha çox nüfuz qazanmaq, iqtisadi inkişafı sürətləndirmək və regionda sabitlik yaratmaq məqsədini güdür. Lakin, bu perspektivlərin həyata keçməsi üçün üzv dövlətlər arasında siyasi iradə və qarşılıqlı anlaşma vacibdir. Eyni zamanda, qlobal iqtisadiyyatın dəyişən tələblərinə uyğun olaraq, D-8 Təşkilatının daha çevik və dinamik bir struktur əldə etməsi tələb oluna bilər.

Azərbaycanın bu genişlənmə prosesində birinci seçilən ölkə olması, onun iqtisadi potensialı, siyasi çəkisi və hərbi gücü ilə əlaqəlidir. Bu baxımdan, Prezidentin vurğuladığı "İslam həmrəyliyi ilə bağlı siyasət"i, Azərbaycanın bu təşkilatda həlledici rolunu nümayiş etdirir. Bu siyasət, Azərbaycanı D-8-in daxilindəki mühüm aktorlardan biri edir və həm də bu təşkilatın qlobal miqyasda artan nüfuzunun bir hissəsi olaraq mövqeyini möhkəmləndirir.

İlham Əliyev, ikinci Dünya müharibəsindən sonra formalaşan dünya nizamının artıq öz potensialını itirdiyini və bunun nəticəsində müxtəlif böhranların və münaqişələrin meydana çıxdığını qeyd edir. Bu, Azərbaycanın qlobal geosiyasi analizi və dünya düzəninin dəyişən dinamikalarını anlama bacarığını göstərir. Mövcud olan "boşluqlar" və "yeni aktorların" gəlişi, Azərbaycanın bu yeni şəraitdə öz yerini tapmağa çalışdığını göstərir.

Bu fikirlər, Azərbaycan və digər inkişaf etməkdə olan ölkələrin, Qərbin rəhbərlik etdiyi mövcud dünya nizamının yerini alacaq yeni strukturlarda mühüm rol oynaya biləcəyini göstərir. Burada D-8-in özünün boşluqları doldurma potensialı haqqında verilən fikir, inkişaf etməkdə olan müsəlman ölkələrinin birləşməsi və bir güc mərkəzinə çevrilməsi ehtimalını vurğulayır.

Prezident İlham Əliyev, Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) dünya miqyasında ciddi güc mərkəzinə çevrilə biləcəyini və bu təşkilatın geniş coğrafiyası, təbii sərvətləri və insan resursları ilə böyük potensiala sahib olduğunu qeyd edir. Bu, Türk dünyasının birləşməsinin yalnız iqtisadi deyil, həm də strateji bir güc yaratma potensialı daşıdığını göstərir. Bu yanaşma, Azərbaycanın həm TDT, həm də D-8 təşkilatları vasitəsilə yeni qlobal qüvvə mərkəzlərinin yaranmasına töhfə vermək niyyətində olduğunu ortaya qoyur.

D-8-in genişlənməsi, həm də dünya iqtisadiyyatının inkişaf edən regionlarının böyük bir hissəsini əhatə edir. D-8 təşkilatının üzvü olan ölkələrin əhalisinin 1 milyarddan çox olması və bu ölkələrin iqtisadiyyatının 60%-ni təşkil etməsi, həmin ölkələrin qlobal iqtisadiyyatda artan rolunu göstərir. Bu əhəmiyyətli rəqəmlər, Azərbaycan və digər üzv ölkələrin bu təşkilatda öz maraqlarını müdafiə etmək üçün nə qədər güclü birləşə biləcəklərini göstərir.

Prezidentin çıxışında Türkiyə ilə olan münasibətlər xüsusi yer tutur. İlham Əliyev, Türkiyənin D-8 təşkilatında Azərbaycanı dəstəkləyən ilk ölkə olduğunu və iki ölkənin gələcəkdəki maraqlarının tamamilə uyğun olduğunu qeyd edir. Bu, Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan gücləndiyini və hər iki ölkənin bir-birini strateji tərəfdaş olaraq gördüyünü göstərir.

Türkiyə ilə birgə yaranan yeni geosiyasi vəziyyət, Azərbaycanın yalnız regionda deyil, həm də qlobal miqyasda güclü təsir sahəsi yaratmağını təmin edə bilər. Prezidentin "gücümüz daha da artacaq" deməsi, Azərbaycanın və Türkiyənin birgə hərəkət etməsinin geosiyasi təsirinin artacağını göstərir. Bu yanaşma, həm də regional təhlükəsizlik və iqtisadi potensial baxımından mühüm rol oynayır.

Yaxın gələcəkdə dünyanın yeni geosiyasi şəraitə girməsi ilə əlaqədar olaraq, Azərbaycanın və Türkiyənin bu dəyişikliklərdən faydalanmaq üçün hazırlıqlı görünür. Xüsusilə Suriyadakı dəyişikliklər və bu ölkələrin yaxın gələcəkdəki mövqeləri, yeni dünya nizamının formalaşmasında Azərbaycan və Türkiyənin ortaq maraqlarının əhəmiyyətini artırır. Bu, həm də Azərbaycanın regional liderlik rolunun güclənməsi və bu dəyişikliklərə uyğun yeni strateji planların qurulması ilə bağlı əhəmiyyətli bir perspektiv yaradır.

Prezident İlham Əliyevin Yeni Dünya Nizamı və D-8 təşkilatı ilə bağlı fikirləri, Azərbaycanın müstəqil, suveren və bərabərhüquqlu bir beynəlxalq güc olaraq mövqeyini möhkəmləndirmək niyyətini əks etdirir. Azərbaycanın öz gündəliyini qoruyaraq, heç kimin işinə qarışmayan bir xarici siyasət yürütməsi, onun beynəlxalq arenada daha da etibarlı və nüfuzlu bir dövlət olaraq formalaşmasına zəmin yaradır. Eyni zamanda, Azərbaycanın regional liderlik rolunun qlobal miqyasda təsirli olması üçün əsas hazırlıqların görüldüyü görünür.

Prezident İlham Əliyevin D-8-in inkişafı, yeni dünya nizamı və Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlıq haqqında fikirləri, Azərbaycanın qlobal siyasətdəki rolunun artması ilə bağlı güclü bir mesaj verir. Bu çıxış, həm Azərbaycanın öz maraqlarını müdafiə etməyə, həm də dünya siyasətində daha fəal və güclü iştirak etməyə hazır olduğunu göstərir. D-8 və Türk Dövlətləri Təşkilatının potensialını artırmaq, həm də yeni qlobal güc mərkəzlərinin formalaşmasına töhfə vermək Azərbaycanın uzunmüddətli strateji məqsədlərinin bir hissəsidir.

Azərbaycan bu təşkilata nə verə bilər? 

Azərbaycanın D-8 Təşkilatında iştirakının və bu təşkilatın əhəmiyyətinin artırılmasının məqsədilə bir neçə mühüm sahə üzərində işləməsi lazımdır. Təşkilatın perspektivlərinə uyğun olaraq, Azərbaycan bu sahələrdə inkişaf edərək həm iqtisadi, həm də regional mövqeyini gücləndirə bilər. 

Azərbaycanın ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi D-8 Təşkilatında mühüm rol oynayacaq. Azərbaycanın iqtisadi əlaqələrinin şaxələndirilməsi və üzv ölkələr ilə ticarət əlaqələrinin artırılması önəmlidir. Bu məqsədlə, Azərbaycanda ticarət sərbəstliyinin artırılması, gümrük prosedurlarının sadələşdirilməsi, və regional ticarət müqavilələrinin gücləndirilməsi vacibdir. Ticarət zəmində yeni bazarların açılması, xüsusilə Cənubi Asiya, Yaxın Şərq və Afrika bazarlarına çıxışın artırılması Azərbaycanın strateji məqsədinə uyğun gəlir.

Azərbaycan, enerji resursları ilə zəngin bir ölkə kimi D-8 çərçivəsində enerji təchizatı və enerji təhlükəsizliyi məsələlərində mühüm rol oynaya bilər. Üzv ölkələr arasında bərpa olunan enerji texnologiyalarının tətbiqi, neft və qaz tədarükü məsələlərində əməkdaşlıq, enerji sektorunda ortaq layihələrin həyata keçirilməsi əhəmiyyətlidir. Azərbaycan, Cənubi Qafqazın enerji mərkəzi kimi rolunu gücləndirərək, enerji infrastrukturunu daha da inkişaf etdirə bilər. Bu, həm daxili bazarı, həm də beynəlxalq bazarları yaxşılaşdırmaq üçün bir şansdır.

Rəqəmsal iqtisadiyyat və texnoloji inkişaf sahələri, Azərbaycanın D-8 çərçivəsində güclü olacağı potensiala malikdir. İnnovasiyaların təşviqi, startap ekosisteminin inkişafı, digital iqtisadiyyatın inkişafı və texnoloji transfer sahələrində əməkdaşlıq təşkilatın üzv ölkələri ilə daha yaxın əlaqələr qurmağa şərait yarada bilər. Azərbaycan, həmçinin süni intellekt, blokçeyn texnologiyası və rəqəmsal transformasiya kimi sahələrdə liderlik edə bilər. Bu sahədə innovativ təşəbbüslərin irəliləməsi, Azərbaycanın regional və qlobal mövqeyini gücləndirər.

Azərbaycan, Zəngəzur dəhlizi kimi strateji layihələrdən faydalanaraq regiondakı nəqliyyat infrastrukturunu inkişaf etdirə bilər. Bu, Azərbaycanı ticarət və nəqliyyat mərkəzinə çevirmək məqsədini güdür. Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri üzərində layihələrin həyata keçirilməsi, Azərbaycanın strateji mövqeyini gücləndirə bilər. Həmçinin, hava, dəmir yolu və dəniz nəqliyyatı sahələrində əlaqələrin gücləndirilməsi faydalıdır.

D-8 Təşkilatında kənd təsərrüfatı və qida təhlükəsizliyi məsələləri üzv ölkələr üçün prioritet sahələrdən biridir. Azərbaycan, bu sahədə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və ixracatını artırmaq, qida təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə əməkdaşlıq qurmaq üçün imkanlara sahibdir. Ərzaq istehsalı və paylanması ilə bağlı yeni texnologiyaların tətbiqi, həmçinin, suvarma sistemləri, biyofermaçılıq və bioloji müxtəlifliyin qorunması sahələrində D-8 ölkələri ilə birgə layihələr həyata keçirilə bilər.

Təhsil sahəsində təcrübə mübadiləsi, universitetlər və tədqiqat mərkəzləri arasında əməkdaşlıq Azərbaycanın D-8 Təşkilatının üzv dövlətləri ilə əlaqələrini inkişaf etdirə bilər. Azərbaycan, xüsusilə texniki və peşə təhsili sahələrində gənclərin inkişafına önəm verməlidir. İnsan resursları sahəsində əməkdaşlıq, kadr hazırlığı və peşəkar təlim proqramları ilə 

Turizm və mədəniyyət sahələrində əməkdaşlıq D-8 Təşkilatında çox önəmlidir. Azərbaycan, D-8 ölkələrini mədəniyyətlərarası dialoq və turizm sahəsində əməkdaşlıq istiqamətində birləşdirə bilər. Üzv ölkələr arasında birgə mədəni layihələr, turizm sərgiləri və təşkilati tədbirlər regiondakı qarşılıqlı əlaqələri möhkəmləndirə bilər.

Azərbaycanın D-8 Təşkilatında iştirakının əhəmiyyətinin artması üçün iqtisadi, texnoloji, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı, təhsil və səhiyyə kimi sektorlarda inkişaf məqsədi ilə fəal əməkdaşlıq etmək lazımdır. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq mövqeyini və regionda liderlik iddialarını gücləndirəcək və D-8 Təşkilatının da gələcəkdə daha effektiv və qüvvətli fəaliyyət göstərməsinə imkan yaradacaqdır.

Rauf Məmmədov

Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru