İlham Əliyevin Yeni Dünya Nizamı ilə bağlı fikirlərində Azərbaycanın yeri və rolu

Prezident İlham Əliyevin Yeni Dünya Nizamı ilə bağlı çıxışında bir neçə əsas mövzu diqqət çəkir. Bu fikirlər, həm Azərbaycanın beynəlxalq mövqeyini, həm də regionda və dünyada həyata keçirdiyi siyasətin strateji əhəmiyyətini vurğulayır.

1. Yeni Dünya Nizamının qurulması prosesində Cənubi Qafqaz və Azərbaycanın fəal rolunun vurğulanması

Prezident İlham Əliyevin çıxışında "yeni dünya nizamı" ifadəsi, çox mürəkkəb və dinamik bir prosesi təsvir edir. Qlobal siyasi və iqtisadi sistemdəki dəyişikliklər, beynəlxalq əlaqələrin yenidən qurulması, güc mərkəzlərinin və təsir dairələrinin dəyişməsi ilə bağlı bir dövrün başlanğıcını işarə edir. Bu yeni dünya nizamı, müasir dövrün ehtiyaclarına cavab verən, çoxqütblü, daha ədalətli və davamlı bir sistemə doğru yönəlmiş ola bilər. Belə bir nizamda, həm gücün coğrafi bölgüsü, həm də dövlətlərin iqtisadi, hərbi və diplomatik gücü daha geniş miqyasda nəzərə alınacaq.

Azərbaycan, bu yeni dünyada həm regional, həm də qlobal təsirini artırmaq üçün öz mövqeyini daha da gücləndirmək istəyir. Yeni dünya nizamında Azərbaycanın necə bir rol oynayacağı, bu ölkənin beynəlxalq münasibətlərdəki strateji qərarlarına və xüsusilə də Xəzər regionunda və Cənubi Qafqazda həyata keçirdiyi siyasətə bağlı olacaq.

Cənubi Qafqaz, həm geosiyasi, həm də iqtisadi baxımdan çox vacib bir mövqedədir, çünki bu region enerji və nəqliyyat əlaqələrinin qovşağında yerləşir. Azərbaycanın burada oynadığı rolun əhəmiyyəti, həm Avropaya, həm də Orta Asiyaya olan nəqliyyat və enerji əlaqələrinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı konkret addımlarının nəticəsidir. Prezidentin söylədiyi "Azərbaycan faktiki olaraq əvəzolunmaz ölkəyə çevrilir" ifadəsi, bu gücün və təsirin təkcə iqtisadi deyil, geosiyasi və diplomatik sahələrdə də təzahür etdiyini göstərir.

Prezident İlham Əliyev, Cənubi Qafqazın Azərbaycanın regionu olduğuna diqqət çəkir və ölkənin bu bölgənin aparıcı dövləti kimi xüsusi məsuliyyətə malik olduğunu qeyd edir. Bu fikir, Azərbaycanın təkcə regional deyil, həm də qlobal məsələlərdəki liderlik rolunun bir göstəricisidir. Cənubi Qafqazın geosiyasi əhəmiyyəti, Xəzər dənizinin strateji mövqeyi və Azərbaycanın bu məkandakı hegemonik rolunun güclənməsi, ölkənin yeni dünya düzənində daha çox söz sahibi olmasını təmin edə bilər. Prezidentin bu aspektdəki çıxışı, Azərbaycanın regional güc olmasının dərin geosiyasi təsirlərini göstərir.

Prezident İlham Əliyevin "Hər kəs görsün ki, Orta Asiya və Qərb dünyası ilə birləşmək, bağlantılar yaratmaq istəyən Azərbaycandan yan keçə bilməz. Yəni, bunu bizsiz edə bilməzlər və müasir infrastruktur, sabitlik, düşünülmüş siyasət və dünyaya açıqlıq. Yəni, biz yeni dünya nizamına öz töhfəmizi əməllərimizlə veririk" ifadələri, Azərbaycanın qlobal və regional miqyasda öz strateji əhəmiyyətini, gücünü və təsirini vurğulayan çox mühüm bir ifadədir.

Azərbaycanın coğrafi mövqeyi, Orta Asiya ilə Qərb dünyası arasında bir körpü funksiyası görür. Bu, yalnız Azərbaycanın nəqliyyat və enerji infrastrukturuna deyil, həm də siyasi və diplomatik təsirinə bağlıdır. Azərbaycanın bu strateji mövqeyi, Orta Asiya ölkələrinin Qərb bazarlarına və iqtisadiyyatlarına inteqrasiya olmaq istəyərkən onlara alternativ yollar və əlaqə vasitələri təqdim etməsinə imkan verir. Eyni zamanda, Qərb ölkələri və təşkilatları, Orta Asiyanın enerji və digər resurslarına çıxış əldə etmək üçün Azərbaycana ehtiyac duyurlar. Bu vəziyyət, Azərbaycanın beynəlxalq diplomatiyada və qlobal ticarətdə mühüm bir aktor olaraq rolunu gücləndirir.

Prezidentin qeyd etdiyi "müasir infrastruktur, sabitlik, düşünülmüş siyasət və dünyaya açıqlıq" ifadəsi, Azərbaycanın əldə etdiyi müsbət inkişafı və beynəlxalq münasibətlərdəki mövqeyini təsdiqləyir. Bu, bir tərəfdən Azərbaycanın daxili inkişafını və siyasi sabitliyini, digər tərəfdən isə xarici siyasətinin əsas prinsiplərini vurğulayır. Azərbaycanın son illərdə həyata keçirdiyi nəqliyyat və enerji layihələri, ölkəni Qərb və Orta Asiya arasında əsas əlaqə nöqtəsinə çevirir. Bu infrastruktur, nəinki iqtisadiyyata, həm də beynəlxalq siyasətə təsir edir. Azərbaycanın həyata keçirdiyi layihələr, xüsusən də Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəməri, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri və digər strateji nəqliyyat layihələri, ölkənin enerji təminatı və enerji təhlükəsizliyi baxımından əhəmiyyətli rol oynayır.

Azərbaycanın möhkəm siyasi sabitliyi, xüsusilə Cənubi Qafqazda yerləşən digər ölkələr ilə müqayisədə əhəmiyyətlidir. Sabitlik, ölkənin daxili və xarici sərmayələr üçün cəlbedici bir mühit yaratmasına imkan verir və beynəlxalq tərəfdaşlar üçün Azərbaycanın uzunmüddətli etibarlılığını təmin edir. Azərbaycan, çoxşaxəli və balanslı bir xarici siyasət yürüdür, hansı ki, həm Qərb, həm də Şərq ilə əməkdaşlığı təşviq edir. Həmçinin, bu siyasət Azərbaycanın müstəqil, öz maraqlarına uyğun qərarlar qəbul etməsinə imkan verir. Məsələn, Avropanın enerji təminatında, həmçinin beynəlxalq təhlükəsizlik məsələlərində Azərbaycanın rolu, onun beynəlxalq münasibətlərdəki ciddi və etibarlı tərəfdaş olduğunu göstərir. Azərbaycan, xarici siyasətində beynəlxalq əməkdaşlığa və müxtəlif regional təşəbbüslərə açıqdır. Bu, ölkənin beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığını, xüsusilə də iqtisadi, ticarət və enerji sahələrindəki əlaqələrini artırır. Azərbaycanın dünyaya açıq siyasəti, həmçinin qlobal bazarlara çıxışını asanlaşdırır və beynəlxalq ictimaiyyətlə olan əlaqələrini möhkəmləndirir.

Prezident İlham Əliyev, Azərbaycanın yeni dünya nizamının formalaşmasında əhəmiyyətli bir oyunçu olacağını vurğulayır. Azərbaycan, dünya siyasətində yalnız bir regional güc olmaqla kifayətlənməyib, həm də qlobal məsələlərdə öz təsirini artırmağa çalışır. Bu, Azərbaycanın xarici siyasətindəki aktiv yanaşmaların və çoxşaxəli əlaqələrin təbii nəticəsidir.

Yeni dünya nizamı, qlobal güc mərkəzlərinin artan rəqabətini və çoxqütblü bir struktura doğru keçidi nəzərdə tutursa, Azərbaycanın bu mühitdə özünü mövqeləndirməsi və tərəfdaşları ilə əlaqələrini davam etdirməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu vəziyyət, Azərbaycan üçün daha çox beynəlxalq tərəfdaşlıq, iqtisadi əməkdaşlıq və təhlükəsizlik sahələrində fəal iştirak etmək üçün bir fürsət yaradır.

Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın Yeni Dünya Nizamı prosesində fəal iştirak etməli olduğunu qeyd edir. Bu ifadə, Azərbaycanın yalnız gözləyən deyil, həm də bu prosesin formalaşmasına töhfə verən bir oyunçu olmasını tələb edir. Azərbaycanın bu yeni nizamda "ədalətli" bir dünya düzəninin formalaşmasında mühüm rol oynayacağına inam, ölkənin xarici siyasətinin müstəqilliyi və suverenliyinə verdiyi əhəmiyyəti təkrarlayır. Prezidentin vurğuladığı "gündəliyimizi tətbiq etməliyik" ifadəsi, Azərbaycanın öz maraqlarını qəti şəkildə müdafiə etmək və onlara uyğun hərəkət etmək niyyətini göstərir.

İlham Əliyev qeyd edir ki, Azərbaycan yeni dünya nizamına öz töhfəsini verir, amma bu, çox vaxt diqqətdən kənarda qalır. Bu ifadə, Azərbaycanın qlobal siyasətə təsir etməsi və dünya nizamının dəyişməsindəki rolunu daha geniş şəkildə izah edir. Azərbaycanın daxili sabitliyi, müasir infrastrukturu və dünyaya açıq siyasəti ona bu töhfəni verməkdə imkan tanıyır. Bu, Azərbaycanı yalnız regionda deyil, həm də beynəlxalq miqyasda müsbət bir oyunçuya çevirir. Bu fikirlərin təhlili, Azərbaycanın müstəqil və strateji mövqeyinin, həm regionda, həm də dünyada artan əhəmiyyətini göstərir. Prezidentin vurğuladığı məsələlər, Azərbaycanın gələcəkdə daha güclü bir dövlət olaraq yeni dünya nizamında daha fəal iştirak etməsinin zəruriliyini nümayiş etdirir.

Prezident Əliyevin "biz yeni dünya nizamına öz töhfəmizi əməllərimizlə veririk" ifadəsi, Azərbaycanın yalnız sözlə deyil, əməllərlə yeni dünya nizamının formalaşmasında fəal iştirak etdiyini bildirir. Bu töhfə, sadəcə iqtisadi və siyasi əlaqələrdə deyil, həm də qlobal problemlərə qarşı yanaşmaların formalaşdırılmasında özünü göstərir. Azərbaycan, özünün müstəqil siyasəti ilə, həmçinin beynəlxalq təhlükəsizlik məsələlərindəki konstruktiv mövqeyi ilə dünya nizamına təsir edir. Bu, Azərbaycan üçün həm regional, həm də qlobal miqyasda əhəmiyyətli bir roldur. Həmçinin, ölkə, müstəmləkəçilik və müdaxiləyə qarşı mübarizə apararaq, özünəməxsus bir diplomatik dil və mövqe müəyyənləşdirir.

Prezident Əliyev, Azərbaycanın mövqeyinin "Cənubi Qafqazda və Xəzər hövzəsində" nəzərə alınacağını qeyd edir. Bu ifadə, Azərbaycanın öz coğrafi mövqeyinin həm regional, həm də qlobal əhəmiyyətini vurğulamaq üçün istifadə edilmişdir. Cənubi Qafqaz və Xəzər hövzəsi, yalnız Azərbaycan üçün deyil, dünya üçün də strateji əhəmiyyətə malik olan bir regiondur.

Cənubi Qafqaz, üç mühüm regionu birləşdirən bir körpüdür: Avropa, Asiya və Yaxın Şərq. Bu bölgə, enerji ehtiyatları, nəqliyyat dəhlizləri və siyasi əlaqələr baxımından çox mühüm bir məkandır. Azərbaycanın bu məkandakı rolu, yalnız regional deyil, həm də beynəlxalq təsir baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Xəzər dənizi, enerji resursları baxımından çox zəngin bir regiondur. Azərbaycanın Xəzər hövzəsindəki geosiyasi mövqeyi, onun regional enerji təhlükəsizliyi və global enerji ticarəti ilə bağlı strateji mövqeyini daha da möhkəmləndirir. Xəzər hövzəsi həm də ticarət yollarının keçdiyi, müxtəlif nəqliyyat dəhlizlərinin qovuşduğu bir məkandır. Azərbaycan bu coğrafiyada həm siyasi, həm də iqtisadi gücünü artıraraq yeni dünya nizamının formalaşmasında mərkəzi bir oyunçuya çevrilə bilər.

"Biz buna hazır olmalıyıq" ifadəsi, Azərbaycanın gələcəkdəki qlobal dəyişikliklərə və dünya nizamının yenilənməsinə hazır olmaq üçün güclü bir strateji hazırlıq içində olduğunu vurğulayır. Bu, yalnız Azərbaycanın xarici siyasətindəki müstəqilliyi və çoxşaxəliliyi ilə bağlı deyil, həm də ölkənin daxili inkişafını, iqtisadi gücünü və hərbi potensialını artırması ilə əlaqədardır. Azərbaycan, həm regional təhlükəsizlik məsələlərində, həm də beynəlxalq iqtisadi əlaqələrdə daha əhəmiyyətli bir oyunçu olmaq üçün öz hərbi qüvvələrini və iqtisadi infrastrukturunu davamlı olaraq gücləndirir. Bu, həm ölkənin daxili sabitliyini təmin edir, həm də beynəlxalq əməkdaşlıq və əlaqələrdə Azərbaycanın mövqeyini gücləndirir. Azərbaycanın xarici siyasətində balanslı və müstəqil bir yanaşma yer alır. Bu yanaşma, Azərbaycanın qlobal dəyişikliklərə uyğun olaraq daha aktiv və etibarlı bir diplomatik mövqe tutmasına imkan verir. Bu diplomatik güc, Azərbaycanın dünyadakı mövqeyini möhkəmləndirir.

Prezident İlham Əliyevin bu çıxışı, Azərbaycanın beynəlxalq aləmdəki strateji mövqeyini və qlobal dəyişikliklərə necə hazırlıq gördüyünü göstərir. Azərbaycanın güclü və müstəqil xarici siyasəti, onun Cənubi Qafqaz və Xəzər hövzəsindəki mövqeyini daha da gücləndirəcək. Yeni dünya nizamı formalaşdıqca, Azərbaycanın bu nizamda öz əhəmiyyətini daha da artıracağı gözlənilir. Bu, həm regional, həm də qlobal miqyasda Azərbaycanın təsirini artıracaq və onun beynəlxalq münasibətlərdəki rolunu daha da mühüm edəcək.

2. Azərbaycanın yeni dünya nizamında potensial yerini tutmağa mane olan “qordi düyünü”: Zəngəzur

Zəngəzur Dəhlizinin açılması, Azərbaycanın yeni dünya düzənin formalaşmasında və regional əhəmiyyətinin artırılmasında mühüm bir rol oynayır. Prezidentin bu məsələ ilə bağlı verdiyi bəyanat, Azərbaycanın geosiyasi və iqtisadi maraqlarını diqqətə alaraq, Zəngəzur Dəhlizinin açılmasının vacibliyini vurğulayır. Bu dəhliz, Azərbaycanın Orta Asiya və Avropa ilə birbaşa əlaqələrini təmin edəcək və Türk dünyası ilə əlaqələrini gücləndirəcək, eyni zamanda Azərbaycanın dünya miqyasında iqtisadi və strateji mövqeyini möhkəmləndirəcək.

Zəngəzur Dəhlizinin açılması, Azərbaycanı Cənubi Qafqazın mərkəzində yerləşdirərək, həm regional, həm də beynəlxalq əlaqələrdə liderlik mövqeyini təmin edəcək. Bu, Orta Asiya və Avropa arasında ticarət və enerji əlaqələrini asanlaşdıracaq, Azərbaycanın strateji rolunu daha da gücləndirəcəkdir. Prezidentin qeyd etdiyi "Orta Asiya və Qərb dünyası ilə birləşmək, bağlantılar yaratmaq istəyən Azərbaycandan yan keçə bilməz" fikri də Zəngəzur Dəhlizinin açılmasının önəmini təsdiq edir. Bu dəhliz, Azərbaycanın Avropa və Orta Asiya ilə əlaqələrini birləşdirən kritik bir keçid nöqtəsi olacaq.

Zəngəzur Dəhlizinin açılması, yalnız iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin inkişafı üçün deyil, həm də regional inteqrasiya və sülhün təmin olunması baxımından vacibdir. Prezident İlham Əliyev, Ermənistanın bu məsələdəki mövqeyinin qəbuledilməz olduğunu açıqlayıb. Çünki Ermənistanın davranışları razılaşmaları pozmaq cəhdi, Azərbaycanın bu proseslərdəki rolu isə sülhü təmin etməkdir. Bu, rəsmi Bakının bölgədəki münaqişələrin həlli üçün atdığı bir addımdır.

Həmçinin, Prezidentin vurğuladığı "bugünkü dünyada güc amili ön plandadır" fikri, Azərbaycanın regional gücünü artırmaq və beynəlxalq münasibətlərdəki mövqeyini gücləndirmək niyyətini açıqlayır. Zəngəzur Dəhlizi, Azərbaycanın həm iqtisadi, həm də hərbi gücünü nümayiş etdirərək, Cənubi Qafqazda lider mövqeyini daha da möhkəmləndirəcək. Prezidentin "Onlar bunu nə qədər tez başa düşsələr, o qədər də yaxşıdır" ifadəsi, Ermənistanın bu məsələyə adekvat yanaşmasını gözlədiyini və Azərbaycanın mövqeyindən geri çəkilməyəcəyini vurğulayır.

3. Suverenlik və müstəqillik prinsiplərinin inkişafı, müstəmləkəçilik və yad ideologiyaların tənqidi

Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas prinsiplərindən biri olan suverenlik və müstəqillik məsələsi Prezidentin çıxışında xüsusi yer tutur. İlham Əliyev, öz işinə müdaxilənin qəbul edilmədiyini və Azərbaycan dövlətinin daxili işlərinə qarışılmaması prinsipini vurğulayır. Bu, həmçinin Azərbaycanın müstəqil siyasətinin beynəlxalq aləmdəki mövqeyini gücləndirən amil kimi təqdim edilir. "Bizim işimizə heç kim qarışa bilməz" cümləsi, Azərbaycanın daxili işlərindəki sərbəstliyini və suverenliyini qəti şəkildə qorumağa yönəlik tutumunu göstərir.

Prezident İlham Əliyev yeni dünya nizamında müstəmləkəçilik və yad ideologiyaların təsirinin aradan qaldırılmasını tələb edir. Burada müstəmləkəçilik anlayışının "iyrənç praktikaya" bənzədilməsi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və müstəqilliyinin qorunmasının əhəmiyyətini vurğulayır. Bu yanaşma, həmçinin Azərbaycanın özünü müdafiə etmə qabiliyyətini, öz dəyərlərini qorumağa sadiq olduğunu göstərir. Eyni zamanda, zəif ölkələrə yad dəyərlərin, xüsusilə mənfi ideologiyaların təlqin edilməsinə qarşı çıxmaq, Azərbaycanın güclü və müstəqil siyasətinin bir hissəsidir.

Prezidentin çıxışında Azərbaycanın müstəqil siyasətinin və xarici siyasət xəttinin həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq aləmdə önəmi bir daha vurğulanır. Bu, həm də Azərbaycanın öz yolunu tapma, öz maraqlarını qoruma və qlobal məsələlərə müdaxilə etmədən iştirak etmə qabiliyyətini nümayiş etdirir. İlham Əliyev, "bizim gündəliyimiz var" deyərək, Azərbaycanın müəyyənləşdirdiyi strategiyanı izah edir. Bu, ölkənin gələcəkdəki mövqeyini gücləndirmək və öz nüfuzunu artırmaq üçün planlaşdırılmış bir yanaşmadır.

Rauf Məmmədov

Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru