Prezident İlham Əliyevin təyyarə qəzası ilə bağlı verdiyi mühüm mesajlar

Prezident İlham Əliyevin Azərbaycan Televiziyasına təyyarə qəzası ilə bağlı verdiyi müsahibəsində bir neçə mühüm mesajı diqqətə çarpır.

Prezident İlham Əliyevin çıxışında Rusiyaya qarşı ciddi narazılıq açıq şəkildə ifadə olunub. Onun “Rusiyanın bəzi dairələri məsələni ört-basdır etmək istəyirdi” və “çox cəfəng versiyalar irəli sürülmüşdü” kimi ifadələri, Moskvanın bu hadisəni yanlış təqdim etməyə çalışdığına dair ciddi bir etirazdır. İlham Əliyev, təyyarənin vurulmasını ilk gündən açıq şəkildə Rusiyanın məsuliyyəti olaraq göstərir. Bununla yanaşı, Rusiyaya yönəlmiş tələblər də olduqca sərtdir.

Prezidentin irəli sürdüyü şərtlər aydındır. Rusiya tərəfinin Azərbaycandan və ya Azərbaycan xalqından üzr istəməsi tələb olunur. Bu, hadisə ilə bağlı Rusiya tərəfinin məsuliyyətini qəbul etməsi və bununla bağlı rəsmi üzrxahlıq etməsi deməkdir. Rusiya tərəfi, hadisədə öz səhvini və ya məsuliyyətini etiraf etməli, baş verənlərin səbəbini açıqlamalıdır. Hadisənin törədilməsində günahkar olan şəxslər cəzalandırılmalı və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməlidir. Azərbaycan dövlətinə, habelə təyyarənin ekipaj üzvlərinə və sərnişinlərə maddi və mənəvi təzminat ödənməlidir.

Prezidentin qeyd etdiyi kimi, bu tələblər ədalətli və beynəlxalq hüquq və təcrübəyə əsaslanır. Burada hansısa fövqəladə və ya qeyri-adi tələblər irəli sürülmür, sadəcə, beynəlxalq normalar və insanlıq prinsipləri çərçivəsində bir sıra ədalətli tələblər verilir. Prezident, Azərbaycan ictimaiyyətinin məsələnin bütün tərəfləri barədə məlumatlandırıldığını və verilən tələblərin açıq şəkildə ictimaiyyətə çatdırıldığını bildirir. Bu, həm də ölkə daxilində şəffaflıq və hər hansı bir yanlış anlaşılma yaranmaması məqsədi güdür. Prezidentin son cümləsi, şərtlərin qəbul ediləcəyi ilə bağlı ümidlərini ifadə edir. Əks təqdirdə, bu münasibətlər korlana bilər.

V. Putinin İlham Əliyevə zəng etməsi və üzrxahlıq etməsi, Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində yaranan gərginliyi azalda bilməyib. Əslində, Prezident Əliyevin bu məsələ ilə bağlı belə geniş bir çıxış etməsi, bunun yalnız formal bir üzrxahlıq olduğunu və həqiqi məsuliyyətin qəbul edilmədiyini göstərir. Prezidentin dediyi kimi, "əgər Rusiyadan ədalətli və adekvat addımlar görsəydik, bəlkə də buna etiraz etməzdik", bu, Rusiya tərəfindən həqiqi bir üzrxahlığın və məsuliyyətin qəbul edilmədiyini vurğulayan bir yanaşmadır.

Prezident İlham Əliyevin bu ifadələri ilə Rusiya tərəfinə bir neçə mesaj göndərdiyi açıq şəkildə görünür. Bu mesajlar həm daxili, həm də beynəlxalq səviyyədə Rusiyanın mövqeyini tənqid etməyə yönəlmişdir.

Prezident İlham Əliyevin dedikləri, Rusiya tərəfinin hadisə ilə bağlı bəzi "gizli məlumatları" və ya "gerçəkləri" gizlətmək istəyini göstərir. Rusiya, xüsusilə də hava qəzası ilə bağlı müxtəlif şübhələr ortaya atıldıqda, bəzən hadisələri tərs şəkildə təqdim etməyə çalışır. Prezidentin israrla qeyd etməsi, buna qarşı Azərbaycanın prinsipial mövqeyinin olduğunu göstərir. Prezident İlham Əliyev, beynəlxalq səviyyədə araşdırma keçirilməsini istəyərək, hadisənin tamamilə müstəqil və obyektiv şəkildə qiymətləndirilməsini təmin etməyə çalışır. Bu, Azərbaycanın bu məsələdəki mövqeyinin açıq olduğunu və hər hansı bir qərəzli yanaşmanın qarşısını almağa çalışdığını göstərir. Bu, həm də Azərbaycanın hər hansı bir siyasi və ya təzyiqə məruz qalmaq istəmədiyini, məsələnin ədalətli şəkildə aydınlaşdırılmasını tələb etdiyini nümayiş etdirir.

Prezident İlham Əliyevin "qara qutuların Rusiyada deyil, beynəlxalq səviyyədə araşdırılacağı" mövqeyi, Rusiya tərəfinin qəzanın əsl səbəblərini və ya hadisə ilə bağlı bəzi məlumatları gizlətmək istəməsi ilə bağlı gümanları ifadə edir. Əliyevin israrla beynəlxalq nəzarəti vurğulaması, Azərbaycanın bu məsələdə tam şəffaflıq və obyektivlik tələb etdiyini, heç bir manipulyasiyanın və ya ört-basdırın qəbul edilməyəcəyini göstərir. Bu ritorika, həm də Azərbaycanın bu cür məsələlərdə öz müstəqilliyini və beynəlxalq hüquq çərçivəsində hərəkət etməyə qərarlı olduğunu bildirir.

Prezident İlham Əliyev, "kavyor əməliyyatı"nın təyyarənin xarici təsirə məruz qalmasından sonra elan edildiyini qeyd edir. Burada diqqətə çarpan ən vacib məqam odur ki, "kavyor əməliyyatı"nın elanı ilə təyyarənin vurulması arasında bir zaman əlaqəsi olduğunu bildirir. Bu, əməliyyatın məhz təyyarənin vurulması sonrası başladığını göstərir. Bu zaman əlaqəsi, hadisənin qeyri-təsadüfi bir şəkildə inkişaf etdiyi və bəzi dövlət strukturlarının məsələni ört-basdır etməyə çalışdığı fikrini irəli sürür.

Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı əsas məsələlərdən biri də “obyektiv və ədalətli istintaqın” aparılmasına ehtiyacdır. Azərbaycan, Rusiya tərəfindən təqdim edilən heç bir versiyanı qəbul etməyib və yalnız beynəlxalq ekspertlərin iştirakını təkidlə istəyib. Bu yanaşma, Azərbaycan üçün obyektivliyə önəm verən bir xarici siyasətin əsasını qoyur. Prezidentin istintaqın təfərrüatları üzə çıxdıqca daha da genişlənəcəyi və bütün suallara cavab tapılacağı barədə verdiyi sözlər, Azərbaycanın istintaq və beynəlxalq hüquq məsələlərində qətiyyətli mövqeyini göstərir.

AZAL-ın Rusiya ilə bir neçə şəhərə olan uçuşları dayandırması da təhlükəsizlik məsələsi ilə bağlı Azərbaycan hökumətinin ciddi yanaşmasını ortaya qoyur. Prezident, sərnişinlərin təhlükəsizliyinin hər zaman prioritet olduğunu və bu qərarın da bununla əlaqədar olduğunu bildirir. Bu, həm də Azərbaycanın beynəlxalq hüququn və mülki aviasiya təhlükəsizliyinin ciddi təmin olunmasına dair mövqeyini nümayiş etdirir.

Prezident İlham Əliyev çıxışında, Qazaxıstanla əməkdaşlığını önə çəkir və qeyd edir ki, bu faciə onların dostluğunu daha da möhkəmləndirib. Qazaxıstanın xilasedici qüvvələrinin və həkim personalının fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir, eyni zamanda, C. Tokayevlə birgə fəaliyyətin önəmini vurğulayır. Bu münasibət, Azərbaycanın daha çox mərkəzi Asiya ilə, xüsusilə də Qazaxıstanla möhkəm bağlar qurmağa çalışdığını göstərir. Azərbaycan və Qazaxıstan arasında möhkəm dostluq və həmrəylik vurğusu, iki ölkə arasında müttəfiqlik münasibətlərinin daha da möhkəmləndiyini göstərir. Türk dünyasının bir hissəsi olan bu iki ölkənin qarşılıqlı dəstəyi, Türk Dünyası və onun inteqrasiyası ilə bağlı daha geniş siyasi və strateji perspektivlərə işarə edə bilər. Azərbaycan və Qazaxıstanın bir-birini dəstəkləməsi, bu ölkələrin Türk birliyinin gücləndirilməsi istiqamətində hərəkət etməsi üçün bir təməl yarada bilər.

Bu hadisə, Azərbaycan-Rusiya əlaqələrində ciddi diplomatik gərginliyə səbəb ola bilər. Azərbaycanın təyyarəsinin vurulması, həmçinin təhlükəsizlik məsələlərini önə çıxarır və müvafiq olaraq, Rusiya ilə əlaqələrdə tələblərin yerinə yetirilməsi, gələcəkdə daha geniş geosiyasi və diplomatik nəticələrə yol aça bilər. Prezident İlham Əliyevin tələbləri, hüquqi və insani davranışın təməl prinsipini irəli sürərək, məsələnin beynəlxalq səviyyədə müstəqil şəkildə həll olunması üçün müvafiq addımlar atılması tələb edir. Bu da, Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə mövqeyinin və nüfuzunun artırılmasına xidmət edir.

Bu çıxış, Azərbaycanın xarici siyasətindəki mövqeləri əks etdirir. Azərbaycanın Rusiya ilə olan münasibətlərinin gərginləşdiyi və etibarsızlığın artdığı, lakin Qazaxıstan və Türkiyə ilə dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin vurğulandığı bir çıxışdır. Əliyevin bu çıxışı həm də Azərbaycan dövlətinin beynəlxalq hüquqa və obyektiv istintaqa olan bağlılığını, həmçinin təhlükəsizlik məsələlərinə ciddi yanaşmasını göstərir.

Ümumiyyətlə, bu ifadələr Rusiya tərəfinə bir xəbərdarlıq və tənqid olaraq dəyərləndirilə bilər. Azərbaycanın istəyi, bu cür məsələlərdə şəffaflığın təmin edilməsi və hər hansı bir ört-basdır etmə təşəbbüsünün qarşısının alınmasıdır. Bu yanaşma, həm də Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə öz müstəqil siyasətini qorumağa çalışdığını və böyük güclərlə əlaqələrində daha ehtiyatlı və seçici olacağını göstərir.

Azərbaycan və Rusiya arasındakı münasibətlər son illərdə müxtəlif geosiyasi faktorlar və beynəlxalq hadisələrin təsiri altında dəyişib. Təyyarə qəzası və onunla bağlı baş verən mübahisələr bu münasibətlərin gələcəkdə necə inkişaf edəcəyi barədə suallar yaradır. 

Azərbaycan, Rusiya ilə iqtisadi əlaqələrini müxtəlif sahələrdə davam etdirməkdə maraqlıdır və bunun beynəlxalq siyasətdə balanslaşdırılmış mövqeyini qorumağa kömək edəcəyini başa düşür. Lakin, təyyarə qəzası ilə bağlı Rusiya tərəfinin bəzi davranışları və bunun nəticəsində yaranan etimadsızlıq, iki ölkə arasında siyasi gərginliyi artıra bilər. Azərbaycanda, xüsusilə ictimai və diplomatik sahələrdə, Rusiyanın hadisəyə yanaşmasının obyektiv olmadığını və bəzi məlumatları gizlətməyə çalışdığını düşündürən siqnallar var. Bu isə gələcəkdə, xüsusilə təhlükəsizlik məsələlərində daha ehtiyatlı yanaşmaya səbəb ola bilər.

Azərbaycan, son illərdə Türkiyə ilə strateji əlaqələrini daha da gücləndirir. Bu yaxınlaşma, xüsusilə iqtisadi, hərbi və təhlükəsizlik sahələrində daha əhəmiyyətli olur. Təyyarə qəzası ilə bağlı Rusiyanın bəzi şübhəli davranışları, Azərbaycanın qərb və türk dövlətləri ilə əlaqələrini daha da inkişaf etdirməyə təşviq edə bilər.

Azərbaycan və Rusiya arasındakı münasibətlər gələcəkdə müəyyən gərginliklər və təzyiqlər yaşaya bilər, amma hər iki tərəf də strateji maraqlarını qorumağa çalışacaq. Rusiya, Azərbaycanın strateji tərəfdaşı və enerji resurslarının əsas tədarükçüsü kimi qalmaqda maraqlı olacaq, lakin bu cür gərgin hadisələr, Azərbaycanın xarici siyasətində balanslaşdırılmış yanaşmaların güclənməsinə səbəb ola bilər. Azərbaycan, həm iqtisadi, həm də təhlükəsizlik sahələrində öz müstəqilliyini və gücünü artırmaq məqsədilə, daha geniş regional əməkdaşlıq və müttəfiqliklər axtarmağa davam edəcək. Bu, qarşılıqlı əlaqələrdə bəzi dəyişikliklərə və yeni strateji kursa səbəb ola bilər, amma tamamilə qırılma ehtimalı yüksək deyil.

Rauf Məmmədov
Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru