Yaxın Şərq
İsrail-İran müharibəsində son vəziyyət: Tərəflərin resursları tükənir
Yaxın Şərq əsrlər boyu yalnız xəritədəki bir məkan deyil, gücün, inancın və ideologiyaların toqquşduğu, imperiyaların doğulub süquta uğradığı tarixi səhnə olub. Burada tarix sadəcə kitabların səhifələrində deyil, daşların üzərində, şəhərlərin səssiz divarlarında və insanların yaddaşında yaşayır. Bu coğrafiya zamanla sivilizasiyaların beşiyi, həm də münaqişələrin mərkəzinə çevrilib.
Bugün də dəyişən çox az şey var. Region yenə də qlobal güclərin maraq toqquşmalarının, strateji üstünlük savaşlarının episentrindədir. Münaqişələr təkcə sərhədlər və ideologiyalar üzərində deyil – enerji marşrutları, etnik kimliklər və geosiyasi təsir zonaları uğrunda aparılır. Hər bir addım, verilən hər bir qərar yalnız regional deyil, həm də qlobal nəticələr doğurur.
Sülh səylərinə baxmayaraq, tarixi travmalar, dərin inamsızlıq və xarici müdaxilələr regionda sabitliyin bərqərar olmasını mümkünsüzləşdirir. Məhz bu həssas və gərgin fon üzərində, iyunun 13-də İsrailin İrana qarşı həyata keçirdiyi hava hücumu yeni bir geosiyasi böhranın alovlanmasına səbəb oldu.
İsrailin İranın hərbi və strateji obyektlərini hədəfə alması bölgədə gərginliyin daha da dərinləşdiyini göstərir. Artıq qarşıdurma təkcə döyüş meydanında deyil, informasiya müharibəsi və siyasi ritorika səviyyəsində də davam edir. Dronlar, raketlər və kiberməkanla yanaşı, siyasi bəyanatlar da savaşın mühüm silahlarına çevrilib.
Elə bu gün İran İslam Respublikasının Ali Rəhbəri Ayətullah Seyid Əli Xamenei İsraillə hərbi münaqişənin yeni mərhələsinin başladığını elan edib.
Bu kontekstdə Crossmedia.az-a açıqlama verən politoloq Elçin Xalidbəyli bildirib ki, İran və İsrail arasında davam edən hərbi toqquşmalar hər iki tərəfin uzunmüddətli müharibə aparmaq imkanlarının məhdud olduğunu üzə çıxarır.
Ekspertin sözlərinə görə, hər iki ölkənin silah-sursat ehtiyatları məhduddur və qarşıdurma uzandıqca bu resursların tükənməsi qaçılmaz olacaq. Belə şəraitdə isə xarici hərbi dəstək amili daha da aktuallaşır.
Xalidbəyli vurğulayıb ki, analoji vəziyyət bir müddət əvvəl Rusiya-Ukrayna müharibəsində də müşahidə olunmuşdu:
“Dünyanın ən güclü ordularından birinə sahib olan Rusiya belə, müəyyən mərhələdən sonra İrandan və Şimali Koreyadan silah və sursat almağa məcbur qaldı. Bu da sübut edir ki, müasir müharibə texnologiyası limitsiz deyil”.
Politoloqun fikrincə, çağdaş silahlı münaqişələrdə nəticəni insan resursları deyil, ballistik raketlər, pilotsuz uçuş aparatları və digər yüksək texnoloji vasitələr müəyyən edir. Lakin İran və İsrail artıq bu texnoloji imkanlarının əhəmiyyətli hissəsini qarşıdurmanın ilk mərhələlərində səfərbər etdiklərindən, hazırda hər iki tərəf resurs baxımından zəifləmə mərhələsinə daxil olur. Bu konfiqurasiyada xaricdən təmin olunacaq dəstək xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Xalidbəylinin sözlərinə görə, İsrail bu baxımdan daha əlverişli mövqedədir:
“ABŞ və onun Avropadakı müttəfiqləri – Britaniya, Almaniya və Fransa Təl-Əvivə hərbi texnika və silah göndərməyə yüksək maraq göstərirlər”.
Politoloq qeyd edib ki, İran daha çətin vəziyyətdədir. Rəsmi Tehran silah təchizatı baxımından potensial tərəfdaşlarının passivliyi ilə üzləşib.
“Rusiya özü Ukrayna ilə müharibə aparır və resurs çatışmazlığı səbəbindən İrana ciddi dəstək vermək iqtidarında deyil. Hərbi sənaye potensialı da bu ölkədə nəzərəçarpacaq dərəcədə zəifləyib”.
O, Şimali Koreyanın dəstək vermə ehtimalının isə hələlik qeyri-müəyyən olduğunu bildirib və bu məsələdə yaxın günlərdə müəyyən aydınlığın yaranacağını istisna etməyib.
Politoloq hesab edir ki, İranın əsas ümid yeri olaraq görünən Çin, hərbi yardım imkanlarına malik olsa da, xarici siyasətdə ehtiyatlı və maraqyönümlü mövqe nümayiş etdirir:
“Pekin bəzi mənbələrin iddiasına görə, artıq İrana hərbi yüklər göndərib. Lakin bu prosesin davamlılığı və real təsiri hələ də açıq suallar doğurur. Əgər bu dəstək ABŞ-lə birbaşa qarşıdurma riskini artırarsa, Çin böyük ehtimalla geri addım atacaq”.
Sonda, E.Xalidbəyli belə qənaətə gəlib ki, yaranmış geosiyasi vəziyyətdə İsrail-İran qarşıdurmasının gələcək istiqaməti əsasən ABŞ-nin mövqeyindən asılı olacaq:
“Bəzi ehtimallara görə, Vaşinqton birbaşa münaqişəyə qoşulmağa hazırlaşır. Digər versiyalarda isə qeyd olunur ki, Ağ Ev yalnız İsrailin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə bölgəyə hərbi texnika və müəyyən qüvvələr göndərir. ABŞ-nin növbəti addımları Yaxın Şərqdəki böhranın necə inkişaf edəcəyini müəyyən edəcək”.
Aybəniz Səfərova
19:43 18.06.2025
Oxunuş sayı: 20811
