Aİ Qara dənizdə təhlükəsizlik mərkəzi yaratmağı planlaşdırır
Avropa Komissiyasının nəzərdə tutduğu Qara dəniz təhlükəsizlik mərkəzi Rusiya və Ukrayna arasında yekun sülh razılaşmasına nəzarət etməyə kömək edə bilər.
Avropa İttifaqı geostrateji əhəmiyyətini bərpa etmiş Qara dəniz regionunda mövcudluğunu gücləndirməyi qarşısına məqsəd qoyub. Bu kontekstdə qurum kritik infrastrukturu qoruyacaq, dəniz minalarını təmizləyəcək, hibrid təhlükələrlə mübarizə aparacaq, ekoloji riskləri azaldacaq və kommersiya naviqasiyasının azadlığını təmin edəcək təhlükəsizlik mərkəzi yaratmağı planlaşdırır.
Crossmedia.az xarici mediaya istinadən bildirir ki, bu mərkəzin əsas məqsədi Şərqi Avropada Rusiya ekspansionizminə qarşı durmaqdır. Uzunmüddətli perspektivdə isə mərkəz Ukraynada mümkün sülh sazişinin monitorinqi və saxlanması ilə də məşğul ola bilər.
Aİ-nin Xarici Əlaqələr üzrə Ali Nümayəndəsi Kaja Kallas çərşənbə günü yeni strategiyanı təqdim edərkən bildirib: “Qara dəniz regionu Mərkəzi Asiyanı Avropa ilə birləşdirdiyi üçün Avropa İttifaqı üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir. O, həm də təhlükəsizlik, ticarət və enerji baxımından vacibdir”. Kallas əlavə edib ki, Rusiyanın müharibəsi regionun potensialını ciddi şəkildə sarsıdır: “Hava məkanının pozulması, limanlara və dəniz zolaqlarına hücumlar bu faktı sübut edir”.
Strategiyada nəqliyyat, enerji, rəqəmsal şəbəkələr, ticarət, iqlim dəyişikliyi və mavi iqtisadiyyat kimi sahələr də yer alır. Lakin bu məqsədlərə çatmaq üçün konkret büdcə nəzərdə tutulmayıb. Əvəzində, Aİ büdcəsi çərçivəsindəki SAFE proqramı vasitəsilə davam etmək planlaşdırılır. SAFE müdafiə xərclərini artırmağa yönəlmiş 150 milyard avroluq aşağı faizli kredit təşəbbüsüdür.
Təhlükəsizlik mərkəzinin maliyyələşdirilməsi, yeri və fəaliyyəti Aİ-nin növbəti yeddi illik büdcəsi üzrə danışıqlardan asılı olacaq. Kallas qeyd edib ki, Avropa Komissiyası 2028–2032-ci illəri əhatə edən büdcə ilə bağlı təklifini ilin sonuna qədər təqdim edəcək və bu da uzun və çətin bir müzakirə prosesinə səbəb olacaq.
Regionun artan əhəmiyyətini nəzərə alan Brüssel – burada 174 milyon insan yaşayır, iki Aİ üzvü (Rumıniya və Bolqarıstan) və dörd namizəd ölkə (Türkiyə, Ukrayna, Moldova, Gürcüstan) yerləşir – paytaxtları strategiyaya investisiya qoymağa və lazımi maliyyəni ayırmağa inandırmağa çalışır. Bu plan NATO-nun 5 faiz ÜDM hədəfi çərçivəsindəki büdcə artımından da faydalana bilər.
Strategiyanı formalaşdıran əsas təhlükələrdən biri Rusiyanın “kölgə donanması” adlandırılan tanker qrupudur. Bu donanma G7-nin Rusiya neftinə tətbiq etdiyi qiymət məhdudiyyətlərindən yayınmaq üçün yaradılıb və köhnə tankerlərdən ibarətdir. Qara dəniz və Baltik dənizində fəaliyyət göstərən bu donanma şübhəli sığorta və mülkiyyət strukturları ilə Qərbin nəzarətindən yayınır. Saxta məlumatlar və peyk izlənməsindən yayınma kimi qeyri-qanuni metodlardan istifadə etməsi ciddi ekoloji risklərə səbəb ola bilər.
Son aylarda bu gəmilərin Aİ-nin kritik infrastrukturuna qarşı təxribat və vandalizm aktları törətməsi ilə bağlı iddialar yayılıb və bu, sərt sanksiyalara çağırışlara səbəb olub. Estoniya bildirib ki, Moskva bu tankerləri hərbi yollarla qorumağa hazırdır.
Kallas çərşənbə günü etiraf edib ki, “kölgə donanması” Aİ üçün getdikcə daha ciddi problemə çevrilir: “Biz görürük ki, düşmənlərimiz ondan istifadə üçün yeni yollar tapırlar”.
Brüsselin bu təhlükəyə qarşı hərbi missiya qurub-qurmaması ilə bağlı suala cavabında Kallas bildirib ki, bu fikrə açıqdır, lakin beynəlxalq hüquq normalarına riayət edilməlidir. O, “günahsız keçid hüququ” kimi prinsiplərin xarici gəmilərə müdaxilədə ciddi sübut yükü qoyduğunu qeyd edib.
“Bu məsələ ilə bağlı müzakirələr davam edir. Gəmilərin nə vaxt dayandırıla biləcəyi ilə bağlı beynəlxalq tərəfdaşlarla birgə işləməliyik. Bu, təkcə Avropa İttifaqının deyil, daha geniş beynəlxalq narahatlıqdır”, – deyə Kallas bildirib.
Zəhra Ağayeva
12:32 29.05.2025
Oxunuş sayı: 1096
