İranda nüvə obyektləri vurulur: Azərbaycanda radiasiya təhlükəsi varmı?
Regionda geosiyasi balansın pozulması fonunda İran-İsrail münaqişəsi yalnız iki ölkənin deyil, ətraf coğrafiyadakı bütün dövlətlərin, o cümlədən Azərbaycanın radiasiya təhlükəsizliyini sınağa çəkə bilər. Mövzu ilə bağlı Milli Nüvə Tədqiqatları Mərkəzinin qurucu rəhbəri, nüvə fizikası üzrə akademik Adil Qəribov Crossmedia.az-a olan açıqlamasında Azərbaycan ictimaiyyətində yaranmış narahatlığa münasibət bildirib.
A.Qəribovun sözlərinə görə, hazırda respublika ərazisində radiasiya fonunda heç bir dəyişiklik yoxdur: “Radiasiya fonu, bütün respublika ərazisində stabildir və ona nəzarət olunur".
Akademik bildirib ki, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Fövqəladə Hallar Nazirliyi, Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi, eləcə də Milli Nüvə Tədqiqatları Mərkəzi bu məsələ ilə bağlı birgə şəkildə gücləndirilmiş nəzarət həyata keçirirlər. Hazırda bütün ölkə ərazisində monitorinq sistemləri işlək vəziyyətdədir və ən cüzi dəyişiklik belə dərhal qeydə alınacaq.
Adil Qəribovun sözlərinə görə, İranda nüvə proqramı hələ şah dövründən etibarən inkişaf etdirilib. ABŞ tərəfindən ötən əsrin ortalarında bu ölkəyə lazımi avadanlıqların verilməsi ilə nüvə infrastrukturu formalaşıb və indiki hadisələr də məhz həmin obyektlərə qarşı yönəlib.
Akademik qeyd edib ki, İranın ərazisində beş əsas növ nüvə infrastrukturu mövcuddur: Buşehr Atom Elektrik Stansiyası, tədqiqat nüvə reaktorları, Plutonium istehsalı üçün iki reaktor, zənginləşdirmə üçün sentrifuqalar və digər köhnə avadanlıqlar.
A.Qəribovun fikrincə, baş vermiş partlayışlar əsasən sentrifuqaların olduğu ərazilərdə qeydə alınıb. Burada uranın zənginləşdirilməsi prosesi həyata keçirilir və nüvə çevrilməsi baş vermir. Onun sözlərinə görə, belə hallarda ətraf mühitə yayıla biləcək yeganə təhlükəli maddə uran-florid qazıdır.
Akademik qeyd edib ki, bu qaz ağır maddə olduğundan ətraf mühitə təsiri məhduddur və yalnız 10 kilometr radiusunda yayıla bilər. Güclü külək olmadıqda bu qazın daha uzaq məsafəyə çatması ehtimalı yoxdur. Həmçinin həmin obyektlərin əksəriyyəti yerin altında yerləşdiyindən çirklənmə riski minimaldır.
Adil Qəribov bildirib ki, tədqiqat nüvə reaktorlarında istifadə olunan materiallar kiloqramlarla ölçülür və bu obyektləri Çernobılda baş vermiş hadisələrlə müqayisə etmək düzgün deyil: “Tədqiqat nüvə reaktorlarında 20-30 kiloqramlıq nüvə materialı var. Halbuki Çernobılda bu rəqəm 40-50 ton idi. Bunlar müqayisəyə gəlmir".
Akademik əlavə edib ki, İranın strateji nüvə obyektləri ölkənin mərkəzi hissəsində yerləşir və Azərbaycanın sərhədlərinə yaxın deyil. Bu da birbaşa təsir ehtimalını aşağı salır. O qeyd edib ki, digər nüvə dövlətlərində də oxşar obyektlər əhalidən uzaq yerlərdə yerləşdirilir. Məsələn, Rusiyanın Çelyabinsk vilayətində belə nüvə obyektləri mövcuddur.
A.Qəribov vurğulayıb ki, Azərbaycanın Milli Nüvə Tədqiqatları Mərkəzi müasir avadanlıqlarla təmin edilib və belə hallarda reaksiya vermək üçün tam hazırlıqlıdır. Onun sözlərinə görə, bu mərkəzdə fəaliyyət göstərən laboratoriyalar unikal imkanlara malikdir və ölkədə bənzəri yoxdur.
Akademik bildirib ki, mərkəzdə təhsilini xaricdə almış və yüksək ixtisasa malik təxminən 40-a yaxın gənc kadr çalışır. Onlar hər hansı çirklənmə halında vəziyyəti peşəkarlıqla qiymətləndirmək və uyğun tədbirlər görmək imkanına malikdirlər.
Adil Qəribovun fikrincə, əhalinin narahatlığına əsas yoxdur. Sərhədyanı rayonlarda xüsusi monitorinq sistemləri gücləndirilmiş şəkildə işləyir və heç bir çirklənmə qeydə alınmayıb.
Akademikin sözlərinə görə, yalnız bir halda – Buşehr Atom Elektrik Stansiyasına birbaşa zərbə endirildikdə və meteoroloji şərait uyğun olduqda – Azərbaycanda, xüsusilə sərhədyanı bölgələrdə müəyyən risklər yarana bilər. Lakin belə halda da, vəziyyət nəzarət altında saxlanılacaq.
A.Qəribov qeyd edib ki, bu cür fövqəladə hallarda informasiya dərhal əhaliyə çatdırılacaq və Fövqəladə Hallar Nazirliyi, xüsusi hərbi hissələr, Milli Nüvə Tədqiqatları Mərkəzi kimi qurumlar dərhal tədbir görmək üçün hazırlıqlıdır. Sonda ekspert bir daha əmin edib ki, Azərbaycanın bu sahədə elmi və texnoloji potensialı yetərlidir və radiasiya ilə bağlı mümkün təhdidlərə qarşı tam nəzarət imkanları mövcuddur.
Mövzu ilə bağlı politoloq Oqtay Qasımov da Crossmedia.az-a açıqlama verib: "İsrail-İran qarşıdurması hər kəsi narahat edir. Nəzərə alsaq ki, İran bizim cənub qonşumuzdur və orda 40 milyona qədər soydaşlarımız yaşayır, bizi daha çox narahat edir.
Belə olan halda Azərbaycan bu mübahisənin ən tez şəkildə diplomatiya ilə bitməsini istəyir. Hal-hazırda İranda yayılan məlumatlarından biri odur ki, Natanz nüvə mərkəzinə vurulan zərbələr nəticəsində sızıntılar baş verib. Bu da radiasiyanın yayılması deməkdir. Natanz nüvə mərkəzi Azərbaycandan çox uzaqda olsa da nüvə radiasiyası min kilometrlərlə əraziləri qət edib, zərər verə bilir. Bir daha qeyd edirəm ki, baş verən hadisələr Azərbaycanın maraqlarına uyğun deyil. Azərbaycan Respublikası olaraq tezliklə tərəflərin problemləri danışıqlar vasitəsi ilə həll etməsini istəyirik".
Fatimə Nəbiyeva,
Ayhan Ağarzayev
16:45 14.06.2025
Oxunuş sayı: 19245
