Suni intellekt məhkəmə sistemində - Qərarlar ədalətli, yoxsa ədalətsiz olacaq?
Süni intellektin ədalət mühakiməsində istifadəsi hüquqi proseslərin səmərəliliyini və şəffaflığını artırmaq məqsədilə qlobal miqyasda geniş tətbiq olunur. Bir çox ölkələr, həm mülki, həm də cinayət işlərində süni intellekt texnologiyalarından istifadə edərək qərar qəbuletmə proseslərini avtomatlaşdırır, statistik məlumatların təhlilini həyata keçirir və hüquqi əməliyyatları sürətləndirir. Lakin bu yeniliklər eyni zamanda etik, hüquqi və insan hüquqları baxımından ciddi sualları da gündəmə gətirir.
Süni intellektin məhkəmə qərarlarının qəbulunda istifadəsi ədalət mühakiməsinin obyektivliyinə və qərəzsizliyinə necə təsir edə bilər?
Crossmedia.az mövzu ilə bağlı hüquqşunas Əlövsət Allahverdiyevə müraciət edib.
Ekspert əvvəlcə vurğulayıb ki, süni intellektin məhkəmə sistemlərində tətbiqi qlobal miqyasda məhkəmələr, prokurorluq orqanları və digər hüquq-mühafizə qurumları tərəfindən araşdırılır:
“Artıq dünyanın bir çox məhkəmə sistemlərində süni intellektin cinayət ədliyyəsində istintaq yardımı və qərar qəbuletmə proseslərinin avtomatlaşdırılması üçün istifadəsi mövcuddur. Bu sahədə sürətli inkişafı nəzərə alaraq, məhkəmə sistemlərində süni intellektdən istifadə ilə bağlı problemlər, imkanlar, həmçinin onların insan hüquqları və qanunun aliliyi üçün nəticələri məhkəmə ekosistemindən maraqlı tərəflər arasında müzakirələrin bir hissəsini təşkil etməlidir. Məsələn, ABŞ ədliyyə sahəsində həm mülki, həm də cinayət prosesində süni intellektin tətbiqinə külli miqdarda pul yatırıb. Belə ki, ABŞ-də ədliyyədə süni intellektdən istifadə ilə bağlı bir neçə təşəbbüs həyata keçirilib”.
Onun sözlərinə görə, süni intellektin əsas məqsədi hakimlərə ədalətli və qərəzsiz qərarlar qəbul etməyə kömək etmək, həmçinin qərar qəbul edərkən riskləri qiymətləndirməkdir:
“Bundan PSA (İctimai Təhlükəsizliyin Qiymətləndirilməsi) sistemindən hakimlər təqsirləndirilən şəxs barəsində həbs-qətimkan tədbirinin seçilməsi (həqiqi və ya şərti cəza), vaxtından əvvəl azad edilməsi və girovun məbləğinin müəyyən edilməsi barədə qərar qəbul edərkən istifadə olunur. 2022-ci ilin noyabrında Lordlar Palatası Ədliyyə və Daxili İşlər Komitəsinin Böyük Britaniyanın cinayət ədliyyə sistemində süni intellekt texnologiyalarının istifadəsini nəzərdən keçirən hesabatını dərc edib. Bu hesabata görə, Böyük Britaniyanın ədliyyə sistemində süni intellektdən tənzimlənməmiş istifadə potensial olaraq ədalət mühakiməsinin pozulmasına gətirib çıxarır”.
Mütəxəssis həmçinin, Britaniya rəsmiləri qərarların qəbulu üçün avtomatlaşdırılmış sistemlərin istifadəsinə kifayət qədər şübhə ilə yanaşdıqlarını bildirib:
“Britaniya rəsmiləri qərarların qəbulu üçün avtomatlaşdırılmış sistemlərin istifadəsinə kifayət qədər şübhə ilə yanaşırlar, çünki onlar hesab edirlər ki, müvafiq və yekun qərarı süni intellekt deyil, şəxs qəbul etməlidir. Bundan əlavə, komitə süni intellekt texnologiyaları üzrə minimum standartların, şəffaflığın, qiymətləndirmənin və təlimin olmamasını qeyd edib,bunun insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının pozulmasına səbəb ola biləcəyi qənaətinə gəlib”,-deyə o fikrini yekunlaşdırıb.
Nəzrin Salmanova
19:29 21.02.2025
Oxunuş sayı: 13093
