Yalçın Hacızadə: "Cinsi mənsubiyyətə görə zorakılıq ölkəmizdə problem olaraq qalmaqdadır"

Azərbaycanda məişət zorakılığı hallarının artması cəmiyyət üçün ciddi narahatlıq doğurur. 2024-cü ildə 1471 nəfər məişət zorakılığı ilə bağlı cinayətlər nəticəsində zərər çəkmişdir. Məişət zorakılığı ilə mübarizədə hüquq müdafiəçiləri mühüm rola malikdir. Onlar zorakılıq qurbanlarının hüquqlarını müdafiə edir  və cəmiyyətdə maarifləndirmə işləri aparırlar. Hüquq müdafiəçiləri, həmçinin məişət zorakılığı ilə bağlı qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsində də fəal iştirak edirlər.

Məişət zorakılığı ilə bağlı hüquqi məsələlərə hüquqşünas Yalçın Hacızadə Crossmedia.az-la fikirlərini bölüşdü:

"Məişət zorakılığı yaxın qohum olan ailə üzvlərinə, ərin və arvadın yaxın qohumlarına, habelə birgə yaşadığı hallarda digər qohumlara, nikah pozulduqdan sonra birgə və ya ayrılıqda yaşayan keçmiş ər-arvada, qəyyum və ya himayəçi təyin olunmuş fiziki şəxslərə, habelə üzərində qəyyumluq və ya himayəçilik təyin edilmiş şəxslərə, qanuni nikahda olmadan birgə yaşayan kişi və qadına, həmçinin onlarla birgə yaşayan qohumların qarşı sui-istifadə etməklə birinin digərinə qəsdən fiziki və ya mənəvi zərər vurmasıdır". 

Yalçın Hacızadə məişət zorakılığının müxtəlif həyata keçirilmə formalarına dair geniş məlumat verərək, bu sahədəki hüquqi və sosial tədbirlərin vacibliyini vurğuladı:

"Məişət zorakılğının bir neçə formada həyata keçirilə bilər: Məişət zəminində fiziki zorakılıq sözügedən şəxslərin birinin digərinə qəsdən fiziki təzyiq göstərməsi, yəni zor tətbiq etməklə təhlükəsizliyini pozması, döyməsi, sağlamlığına zərər vurması, işgəncə verməsi, azadlıq hüququnu məhdudlaşdırmasıdır. Məişət zəminində psixi zorakılıq isə şəxslərin birinin digərinə qəsdən psixi təzyiq göstərməsi və ya dözülməz psixi şərait yaradılmasına yönəlmiş hərəkətlərdir. Məişət zəminində iqtisadi xarakterli qanunsuz məhdudiyyətlərin tətbiqi şəxslərin birinin digərini onun mülkiyyətində, sərəncamında və ya istifadəsində olan əmlakdan, gəlirlərdən məhrum etməsinə, iqtisadi asılılıq yaratmasına, belə asılılığı saxlamasına və ya ondan sui-istifadə etməsinə yönəlmiş hərəkətlərdir. Məişət zəminində cinsi zorakılıq nəzərdə tutulan şəxslərin birinin digərini onun iradəsi əleyhinə seksual xarakterli hərəkətlərə məcbur etməsidir. 

Məişət zorakılığının qarşısının alınması, məişət zorakılığı təhlükəsinin aradan qaldırılması məqsədi ilə dövlət tərəfindən hüquqi, sosial və qabaqlayıcı tədbirlər həyata keçirilir. 

İnsan hüquqlarının tərkib hissəsi olan qadın və uşaq hüquqları, gender bərabərliyi sahəsində milli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi və yeni normativ hüquqi aktların qəbul edilməsi bu sahələrdə müsbət nəticələrin əldə edilməsinə səbəb olmuşdur".

Hüquqşünas Azərbaycanda qadın və uşaq hüquqları ilə bağlı mühüm hüquqi addımların atıldığını, lakin zorakılıq, xüsusilə cinsi zorakılığın hələ də cəmiyyətdə mövcudluğunu saxlayan problem olduğunu qeyd etdi: "Ölkəmizin “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında” və “Uşaq hüquqları haqqında” BMT konvensiyalarına qoşulması, qadın və uşaq hüquqları sahəsində dövlət siyasətinin formalaşması, normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi, “Gender bərabərliyinin təminatları haqqında” və “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında” Azərbaycan Respublikası qanunlarının qəbul edilməsi və institusional islahatlar bu istiqamətdə atılan mühüm addımlardır. Qadınların cəmiyyətin bütün sahələrində fəallığının artırılması, uşaq problemlərinin həllinin önə çəkilməsi istiqamətində görülən işlər, siyasi, iqtisadi və sosial sahələrdə gender bərabərliyi amilinə daha çox əhəmiyyət verilməsi insan hüquqlarının qorunmasına öz bəhrəsini verməkdədir. 

Lakin təcrübə göstərir ki, fundamental insan hüquqlarının məhdudlaşdırılması və pozulması halları, zorakılıq, o cümlədən cinsi mənsubiyyətə görə zorakılıq halları cəmiyyətin aşkar mənfi münasibətinə və dözümsüzlüyünə, habelə son illərdə Azərbaycan Respublikasının həyata keçirdiyi təsirli tədbirlərə baxmayaraq, dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi, ölkəmizdə də problem olaraq qalmaqdadır."

Y. Hacızadə məişət zorakılığının qarşısını almaq üçün inkişaf etmiş ölkələrdə böyük maliyyə vəsaitinin ayrıldığını da qeyd etdi: "İnkişaf etmiş bir çox ölkələrdə (ABŞ, Kanada, İsveç, Fransa və s.) məişət zorakılığının qarşısının alınmasına böyük məbləğdə büdcə vəsaiti ayrılır. Araşdırmalar göstərir ki, həmin vəsait sonradan zorakılıqdan əziyyət çəkənlərə xərclənən vəsaitə qənaət edilməsinə imkan yaradır. Bu ölkələrdə profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsi, qaynar xətlərin yaradılması, zorakılıq qurbanlarının reabilitasiyasını həyata keçirən və təhlükəsizliyini təmin edən yardım mərkəzlərinin, sığınacaqların təşkili məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilir. Belə fəaliyyətlərin həyata keçirilməsində, həmçinin qeyri-hökumət təşkilatlarının da rolu əhəmiyyətlidir".

Hüquqşünas Yalçın Hacızadə məişət zorakılığı ilə mübarizəyə dair "Azərbaycan Respublikasında məişət zorakılığı ilə mübarizəyə dair Milli Fəaliyyət Planı"nın əhəmiyyətinə də toxundu. O, vurğuladı ki, bu plan məişət zorakılığına qarşı beynəlxalq standartlara uyğun tədbirlərin həyata keçirilməsini, zərərçəkənlərin müdafiəsini və maarifləndirmə işlərinin gücləndirilməsini nəzərdə tutur:  “Azərbaycan Respublikasında məişət zorakılığı ilə mübarizəyə dair Milli Fəaliyyət Planı” hazırlanmışdır. Həmin Fəaliyyət Planının əsas məqsədi ölkədə məişət zorakılığının qarşısının alınması üzrə tədbirlərin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, ailələrin möhkəmləndirilməsi naminə onların vaxtında və hərtərəfli yardımla təmin edilməsi, məişət zorakılığı ilə mübarizə sahəsində normativ hüquqi aktlarda nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi və səmərəliliyinin artırılmasıdır.

Milli Fəaliyyət Planı məişət zorakılığı ilə mübarizə sahəsində normativ hüquqi bazanın beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması, məişət zorakılığının qarşısının alınması və onunla mübarizə sahəsində məlumatlandırma və maarifləndirmə tədbirlərinin təşviqi, məişət zorakılığından zərər çəkmiş şəxslərin aşkarlanması və erkən identifikasiyası, məişət zorakılığından zərər çəkmiş şəxslərin müasir standartlara uyğun yardım xidmətləri ilə təmin olunması, məişət zorakılığından zərər çəkmiş şəxslərin səmərəli müdafiəsi sisteminin formalaşdırılması kimi istiqamətlər üzrə həyata keçirilən tədbirlərin davamlılığını təmin edir: Milli Fəaliyyət Planı qeyd edilən məqsədlərə nail olunması üçün müəyyən edilmiş tədbirləri, onların icra olunmasında dövlət orqanlarının, qeyri-hökumət təşkilatlarının, beynəlxalq tərəfdaşların və digər qurumların iştirakını və fəaliyyətinin əlaqələndirilməsini, həmçinin məişət zorakılığının qarşısının alınmasını və onunla mübarizə sahəsində digər tədbirləri nəzərdə tutur. Milli Fəaliyyət Planının həyata keçirilməsi zorakılığın bütün formalarının yolverilməzliyi, insan hüquqlarına və azadlıqlarına hörmətin təşviqi, gender bərabərliyinin təmin olunması, məişət zorakılığının qarşısının alınması,  məişət zorakılığından zərər çəkmiş şəxslərin, xüsusən qadın və uşaqların təhlükəsizliyinin və müdafiəsinin prioritetliyi, bütün müdaxilə tədbirlərində zərər çəkmiş şəxslərin müstəqilliyinə hörmət edilməsi və onların öz həyatlarına dair qərar verə bilməsinin üstünlüyü, məişət zorakılığının uşaqlara mənfi təsirinin nəzərə alınması və onun nəticələrinin minimuma endirilməsi, məişət zorakılığı törətmiş şəxslərin məsuliyyəti kimi prinsiplər əsas götürülür".

Məişət zorakılığı ilə mübarizə cəmiyyətin hər bir üzvünün diqqət yetirməsi vacib olduğu məsələlərdəndir. Hüquq müdafiəçilərinin, dövlət qurumlarının və vətəndaş cəmiyyətinin birgə səyləri nəticəsində zorakılıq halları ilə bağlı qanunvericilik təkmilləşdirilir, sosial müdafiə tədbirləri həyata keçirilir və maarifləndirmə işi genişləndirilir.

Cəmiyyətin zorakılığa qarşı həssaslığının artırılması, qurbanların müdafiə mexanizmlərinin gücləndirilməsi və qanunların effektiv şəkildə icra olunması məqsədilə beynəlxalq hüquq çərçivəsinə də uyğun olaraq, işlərin davam etdirilməsi məqsədəuyğun olar.

Məişət zorakılığına qarşı mübarizə yalnız hüquqi tədbirlərlə məhdudlaşmamalı, sosial, iqtisadi və psixoloji dəstəklə tamamlanmalıdır.  Cəmiyyət olaraq zorakılığın müxtəlif formalarına qarşı birgə mübarizə aparmaq və insan hüquqlarına hörmət göstərmək hər birimizin məsuliyyətidir.

Gülbəniz Səfərova