"Ox yaydan çıxır"?- Hədəfdə Türk dünyası ...- Müsahibə
Qazaxıstanın Türkistan bölgəsində iki mərtəbəli bir evdə baş verən yanğın nəticəsində doqquzu uşaq olmaqla on iki nəfərin həyatını itirməsi Türk dünyasında son zamanlar yaşanan digər hadisələrlə birlikdə müəyyən suallar doğurur. Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə edilən hücum, Türkiyəyə məxsus neft tankerinin dronlarla vurulması, Türk Hava Qüvvələrinə aid təyyarənin qəzaya uğraması və ardınca Qazaxıstandakı faciə—bütün bu hadisələr arasında əlaqə olub-olmaması məsələsi gündəmə gəlir. Rəsmi qurumlar hələlik yanğının səbəbini açıqlamadığı üçün sabotaj iddiasını təsdiq etmək də, təkzib etmək də mümkün deyil. Bununla belə, hadisələr ard-arda baş verdiyi üçün bölgədə Türk təsir sahəsinə qarşı müəyyən təzyiq strategiyasının mövcudluğu ehtimalı müzakirə olunur.
Mümkün ehtimallarla bağlı Türkiyəli politoloq Cantürk Caner Crossmedia.az-la öz fikirlərini bölüşüb:
— Son hadisələr arasında əlaqə axtarmaq nə dərəcədə əsaslıdır?
— Hadisələrə ayrı-ayrılıqda baxdıqda onların hər biri fərqli kontekstə və fərqli geosiyasi çalaralara malikdir. Lakin eyni dövrdə və eyni strateji xətt boyunca baş verdiyi üçün müəyyən şübhələr yaranır. Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə edilən hücum İran daxilindəki müəyyən çevrələrin gərginlik siyasətinə uyğundur. Türkiyə gəmisinin dron zərbəsi ilə vurulması Qırmızı dəniz bölgəsində İranla əlaqəli silahlı qrupların Türkiyəyə qarşı mövqe mesajı kimi görünür. Türk hərbi təyyarəsinin qəzaya uğraması rəsmi olaraq qəza sayılsa da, hadisənin başvermə anı suallar yaradır. Qazaxıstandakı yanğın isə səbəbi hələlik müəyyən edilməmiş faciə kimi dəyərləndirilir. Bunların hamısını birbaşa əlaqələndirmək düzgün olmazdı, lakin bütövlükdə regionda Türk təsirinin artmasına qarşı müxtəlif aktorların fərqli formalarda reaksiya göstərdiyini söyləmək mümkündür.
— Türk dünyasının hədəfdə olması barədə iddialar nə qədər gerçəkdir?
— Bu gün Türk dünyasının birbaşa kimlik olaraq hədəf alındığını iddia etmək tam dəqiq deyil. Burada hədəfdə olan daha çox dəyişən geosiyasi balansdır. Ankara, Bakı, Daşkənd və Astananı birləşdirən yeni siyasi və iqtisadi xətt, Orta Dəhlizin yaratdığı logistika gücü, enerji layihələrinin önə çıxması, Türk Dövlətləri Təşkilatının institusional güclənməsi bölgədə yeni bir güc mərkəzi formalaşdırır. Bu gücün yüksəlişi Rusiyada, İranda və müəyyən aspektdə Çində narahatlıq doğurur. Beləliklə, məsələ etnik və ya mədəni kimliyə yönəlmiş hücum deyil. Əksinə, Türk dövlətlərinin yaratdığı geosiyasi təsirin məhdudlaşdırılması cəhdidir.
— Əgər müəyyən təzyiq strategiyası varsa, bunun məqsədi nə ola bilər?
— Hadisələri birlikdə təhlil etdikdə onların arxasında duran mümkün məqsədlər daha aydın görünür. Türk dövlətləri son illərdə inteqrasiya prosesini sürətləndirir, siyasi, iqtisadi və hərbi əməkdaşlıq dərinləşir. Bu prosesin sürətini azaltmaq, Azərbaycanla Türkiyə arasında formalaşan güclü müdafiə xəttinin təsirini balanslaşdırmaq, Orta Dəhliz boyunca təhlükəsizlik imicini zəiflətmək, Türkiyənin eyni anda bir neçə regional meydanda — Qəzza, Cənubi Qafqaz, Suriya və Orta Asiyada — aktiv siyasət yürütməsini çətinləşdirmək kimi məqsədlər ehtimal daxilindədir. Bütün bunlar tək bir mərkəzin planı kimi deyil, lakin eyni siyasi hekayənin müxtəlif aktorlar tərəfindən müxtəlif formalarda oynanan epizodları kimi qiymətləndirilə bilər.
— Bu vəziyyətdə Türk dünyasının atmalı olduğu addımlar nələrdir?
— Türkiyə və Türk dövlətləri hazırda eyni anda bir neçə geosiyasi müstəvidə fəaliyyət göstərirlər. Cənubi Qafqazda Rusiyanın və İranın təsiri ilə balans yaratmağa çalışılır, Orta Şərqdə İsrail–İran gərginliyi fonunda yeni güc boşluqları meydana çıxır, Şərqi Aralıq dənizində Avropa Birliyi və Fransa ilə rəqabət davam edir, Orta Asiyada isə Çin və Rusiyanın təsir dairələri arasında incə bir balans qorunur. Belə mürəkkəb mənzərədə hər hadisə potensial domino effekti yaradır. Bu səbəbdən emosional nəticələrdən uzaq duraraq hadisələrin hər biri diqqətlə analiz edilməli, Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində koordinasiya və qarşılıqlı dəstək mexanizmləri gücləndirilməlidir. Artıq Türk dünyası həm demoqrafik, həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan regional aktor statusunu gücləndirdiyi üçün böyük güclərin diqqətini cəlb edir. Buna görə də gələcək hadisələr diqqətlə izlənməli və proseslər sakit şəkildə, lakin strateji düşüncə ilə idarə olunmalıdır.
Elmir Heydərli
11:30 19.11.2025
Oxunuş sayı: 1323
