Hər bir millətin tərəqqisində xüsusi rol oynayan, xalqının rifahı, rahatlığı və azadlığı üçün böyük fədakarlıqlar edən insanlar vardır. Uzaqgörənliyi və əzmi sayəsində xalqına sarsılmaz iradə ilə arzuladığı azadlığı qazandıran bu insanlar yüzillərlə xatırlanır və hörmətlə yad edilir. Belə insanlar əbədiyaşardır. Onlar insanların qəlbində, vətənin hər qarış torpağında, dağında və daşında daim yaşayır. Belə əbədiyaşar şəxsiyyətlərdən biri də Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkdür.
Mustafa Kamal Atatürk əsgər kimi
1893-cü ildə hərb həyatına ilk addımlarını atan Mustafa Kamalın həyatının böyük bir hissəsi cəbhələrdə keçir. Döyüşlərdə qazandığı böyük uğurlar və komandan kimi bacarığı orduda nüfuzunun artmasına və tez bir zamanda yüksək vəzifələrə irəliləməsinə şərait yaradır. Atatürkün qazandığı ən böyük döyüşlərdən və hərbi uğurlardan bəziləri bunlardır:
Çanaqqala Döyüşü və Qəhrəmanlığı
Atatürkün hərbi fəaliyyəti ilə bağlı ən yadda qalan hadisələrdən biri Çanaqqala Döyüşü olmuşdur. 1915-ci ildə Çanaqqala döyüşlərində Osmanlı ordusunun Gelibolu yarımadasında bir hissəsinə komandanlıq edən Atatürk, məhdud sayda qüvvə ilə güclü müttəfiqlərə qarşı əzmkarlıq və strateji zəka nümayiş etdirərək böyük uğurlar qazandı. Onun “Mən sizə hücum etməyi deyil, ölməyi əmr edirəm!” ifadəsi əsgərlərə ruh verdi və Atatürkün hərbçi kimi cəsarətini göstərdi. Bu döyüş Atatürkün adını məşhurlaşdırdı və onu böyük bir komandan olaraq tanıtdı.
Milli Qurtuluş Savaşı
Atatürkün hərbi fəaliyyəti yalnız Osmanlı dövrü ilə məhdudlaşmadı. Osmanlı İmperiyası I Dünya Müharibəsində məğlub olduqdan sonra Sevr müqaviləsi ilə parçalanma təhlükəsi ilə üz-üzə qaldı. Mustafa Kamal, bu müqaviləyə qarşı çıxaraq ölkənin işğal altında qalmaması üçün müstəqillik mübarizəsinə başladı. 1919-cu ildə Samsuna çıxışı ilə başlayan Milli Qurtuluş mübarizəsi, Türk xalqının müstəqillik arzularını birləşdirdi. Bu mübarizədə Atatürk həm hərbi, həm də siyasi lider olaraq xalqın birliyini və qələbəsini təmin etdi.
Sakarya və Başkomandanlıq Meydan Müharibəsi
Milli Qurtuluş dövründə Atatürkün rəhbərliyi ilə “Sakarya meydan döyüşü”ndə qazandığı qələbələr Türkiyə tarixinə qızıl hərflərlə yazıldı. Xüsusilə Sakarya döyüşü ilə Yunan ordusu məğlub edildi və Türk ordusu üstünlük qazandı. 1922-ci ildə Böyük Taarruzda əldə edilən qələbə Türkiyənin tam müstəqilliyə qovuşmasını təmin etdi. Bu zəfər Atatürkün həm döyüşçü kimi şücaətini, həm də dövlət rəhbəri kimi uzaqgörənliyini nümayiş etdirdi.
Mustafa Kamal Atatürk siyasətçi kimi
1923-cü ildə Qurtuluş Savaşı başa çatdıqdan sonra Atatürk Osmanlı İmperiyasını ləğv edərək cümhuriyyəti elan etdi. Bu, əsrlər boyu monarxiya ilə idarə olunan Türkiyə üçün böyük bir dəyişiklik idi. Atatürk, dövlətin əsaslarının xalqın iradəsinə söykənməli olduğunu vurğulayaraq, xalq hakimiyyəti prinsipini qurdu. Cümhuriyyətin elanından sonra isə o, hüquqi və inzibati islahatlar həyata keçirdi və xalqın idarəetmədə daha çox söz sahibi olduğu bir sistem qurdu.
Hüquqi və Sosial İslahatlar
Atatürk Osmanlı hüquq sisteminin müasir cəmiyyətin tələblərinə uyğun gəlmədiyini görürdü. Bu səbəbdən İsveçrə Mülki Qanunu və İtaliya Cinayət Qanunu kimi beynəlxalq nümunələri əsas götürərək müasir hüquq sistemi qurdu. Şəriət qanunları ləğv edilərək dünyəvi hüquq sistemi yaradıldı. Bu islahatlar nəticəsində qadınlara seçki hüququ və bərabər hüquqlar verildi, cəmiyyətdə qadınların rolunu genişləndirdi və onlara təhsil, iş imkanları yaratdı.
Atatürkün yenilikçi islahatları
Atatürkün siyasətində dünyəvilik ən əsas prinsip idi. O, Türkiyəni Avropa sisteminə uyğunlaşdırmağa və xalqın tərəqqisinə çalışırdı. Atatürkün həyata keçirdiyi bəzi əsas islahatlar bunlardır:
• Dinin Dövlətdən Ayrılması: 1928-ci ildə konstitusiyadan Türkiyənin rəsmi dininin islam olduğunu göstərən maddə çıxarıldı. Bu addım dövlətin daha müstəqil qərarlar almasını təmin etdi və fərqli dini inanclara malik insanların hüquqlarını qorudu.
• Təhsil və Mədəni İslahatlar: 1928-ci ildə ərəb əlifbası latın əlifbası ilə əvəz edildi. Bu, xalqın oxuma-yazma səviyyəsini artırmaq və dünya ilə əlaqələri gücləndirmək məqsədi daşıyırdı. Atatürk həmçinin xalq evləri və məktəblər açdırdı, milli bir mədəniyyət formalaşdırmaq üçün tarix və dil araşdırmalarına dəstək verdi.
• İqtisadi İslahatlar və Dövlətin Müasirləşməsi: Atatürkün siyasətində iqtisadi müstəqillik ön planda idi. 1930-cu illərdə həyata keçirdiyi iqtisadi planlar vasitəsilə dövlət müəssisələri yaradıldı və yerli istehsal təşviq edildi. Bu addımlar ölkənin sənaye və texnologiya sahəsində inkişafına təməl oldu.
Xarici siyasətdə sülh və qonşuluq münasibətləri
Atatürk “Yurdda sülh, cahanda sülh” şüarı ilə Türkiyənin beynəlxalq arenada sülh və dostluq prinsipləri əsasında siyasət yürütməsinə çalışdı. Atatürkün dövründə Türkiyə heç bir ölkə ilə müharibəyə girmədi və qonşu dövlətlərlə sülh müqavilələri bağladı. O, həmçinin Türkiyənin Millətlər Cəmiyyətinə üzv olmasını təmin edərək beynəlxalq arenada Türkiyənin nüfuzunu artırdı.
Mustafa Kamal Atatürk həm hərbi, həm də siyasi fəaliyyətində xalqının rifahı və inkişafı üçün yorulmadan çalışmışdır. Onun həyata keçirdiyi islahatlar və dövlət idarəetmə prinsipləri Türkiyənin modern və güclü bir dövlət olaraq dünya səhnəsində yerini möhkəmləndirdi. Bu böyük liderin mirası, xalqın ürəyində və gələcək nəsillərə nümunə olaraq daim yaşayacaqdır.
Ayhan Ağarzayev
