Sağlamlıq

Ağcaqanadların yaydığı xəstəliklərin qarşısının alınmasında effektiv yol

Ağcaqanadlar malyariya, denq və Qərbi Nil virusu kimi xəstəliklərin ötürülməsi ilə tarix boyu milyardlarla insanın həyatına son qoyub. Alimlər hesab edirlər ki, bu məxluqlar indiyə qədər yaşamış insanların yarısını öldürüb. Yer kürəsi istiləşdikcə və insektisidlərə qarşı müqavimət artdıqca, ağcaqanadların yayılma ərazisi genişlənir, yaratdığı təhlükələr isə artır.

İsrailli startap Diptera.ai məhz bu problemi həll etmək üçün yaradıcı və toksik olmayan bir həll yolu hazırlayıb. Şirkətin baş direktoru Navonel Qlik bildirib ki, iqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaq vacib olsa da, artıq mövcud olan problemlərə uyğunlaşma yollarını tapmaq daha önəmlidir. Ağcaqanadların yaydığı xəstəliklərin qarşısını almağın ən effektiv yolu onlara nəzarəti gücləndirməkdir.

Onilliklərdir ki, böcək sterilizasiyası üsulu ağcaqanadlarla mübarizənin əsas metodlarından biri kimi istifadə edilir. Bu üsulda laboratoriyada steril erkək ağcaqanadlar yetişdirilir və təbiətə buraxılır. Bu erkəklər vəhşi dişilərlə cütləşərək onların yumurtadan çıxmayan yumurta qoymasına səbəb olur. Lakin bu metodun ən böyük maneəsi yüksək xərcdir. Erkək ağcaqanadların dişilərdən ayrılması çətin, vaxt aparan və bahalı bir prosesdir.

Diptera.ai bu problemi həll etmək üçün maşın öyrənməsi və optikadan istifadə edərək ağcaqanad sürfələrinin cinsini erkən mərhələdə ayıran cihaz hazırlayıb. Bu texnologiya sürfələrin erkək və ya dişi olduğunu avtomatik olaraq müəyyən edir və saniyələr ərzində onları çeşidləyir. Bu proses sterilizasiya üçün lazım olan ağcaqanadların sayını azaldır və ümumi xərci 95% aşağı salır.

Ənənəvi üsullardan fərqli olaraq, bu yanaşma daha az yer və avadanlıq tələb edir. Diptera.ai-nin son sınaqlarında yalnız iki kiçik otaqda 4,5 milyon ağcaqanad istehsal edilib ki, bu da indiyə qədər həyata keçirilən ən böyük sınaqlardan biridir.

Ağcaqanadların ötürdüyü xəstəliklər hər il milyonlarla insanın həyatına son qoyur. Malyariya hər 68 saniyədə bir uşağın ölümünə səbəb olur, dünyanın 40%-i isə denq virusuna yoluxma riski altındadır. Bununla yanaşı, xəstəliklərin dolayı təsirləri də böyükdür. Uzunmüddətli sağlamlıq problemləri, məhsuldarlığın itirilməsi və davamlı yoxsulluq dövrləri ciddi iqtisadi zərər yaradır.

Diptera.ai öz texnologiyasını hökumətlərin istifadəsinə təqdim etməyi və onları yerli səviyyədə ağcaqanad problemlərini həll etmək üçün səlahiyyətləndirməyi hədəfləyir. Şirkət artıq təsdiqlənmiş bir patentə və gözlənilən üç patentə malikdir. Məqsəd hökumətlərin öz steril ağcaqanadlarını istehsal edə biləcəkləri müəssisələr qurmasına dəstək olmaqdır. Bu yanaşma yalnız bəzi ölkələr üçün deyil, bütün dünya üçün universal bir həll yoludur.

Gülay Qəribova