Azərbaycan və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı
Müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində regional və qlobal təşkilatlar dövlətlərin maraqlarını qorumaq, diplomatik dialoqu inkişaf etdirmək və iqtisadi-siyasi inteqrasiyanı gücləndirmək üçün əsas platformalardan birinə çevrilib. Bu təşkilatlar arasında İslam dünyasının ən mühüm beynəlxalq qurumu olan İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) xüsusi yer tutur. 1969-cu ildə təsis olunan İƏT 57 üzv dövləti birləşdirən və İslam dünyasının ortaq maraqlarını beynəlxalq səviyyədə müdafiə etməyi hədəfləyən unikal bir təşkilatdır.
İƏT-in yaranması İslam dünyasının siyasi və iqtisadi müstəqilliyini qorumaq, beynəlxalq güclər qarşısında vahid mövqe formalaşdırmaq və üzv ölkələr arasında həmrəyliyi gücləndirmək məqsədindən irəli gəlib. Təşkilatın yaradılmasına səbəb olan əsas hadisə 1969-cu ildə Fələstindəki Əl-Əqsa məscidinin yandırılması oldu. Bu faciə İslam dünyasında geniş rezonans doğuraraq müsəlman dövlətləri arasında kollektiv fəaliyyətin vacibliyini ön plana çıxardı. O dövrdən etibarən İƏT-in fəaliyyəti təkcə Fələstin məsələsi ilə məhdudlaşmayaraq, daha geniş siyasi, iqtisadi və humanitar gündəliyi əhatə etməyə başladı.
Beynəlxalq münasibətlər sistemində İƏT-in təsir imkanlarını qiymətləndirmək üçün onun strukturu, maliyyələşmə mexanizmləri, qəbul etdiyi qətnamələr və həyata keçirdiyi layihələrə nəzər salmaq vacibdir. Təşkilatın əsas qərar qəbul edən orqanı hər beş ildən bir toplanan Dövlət və Hökumət Başçıları Sammitidir. Bu sammitlərdə İƏT-in fəaliyyət istiqamətləri müəyyən edilir və təşkilatın strateji hədəfləri formalaşdırılır. Xarici İşlər Nazirləri Şurası isə ildə bir dəfə toplanaraq təşkilatın gündəmini müəyyənləşdirir və qəbul olunan qərarların icrasına nəzarət edir. Bununla yanaşı, İqtisadi, Mədəni və Sosial Komitələr üzv dövlətlər arasında müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi üçün fəaliyyət göstərir.
İƏT-in maliyyələşməsi əsasən üzv dövlətlərin ayırdığı vəsaitlər və təşkilata bağlı qurumların həyata keçirdiyi layihələr hesabına formalaşır. Xüsusilə, İslam İnkişaf Bankı İƏT-in iqtisadi proqramlarının icrasında əsas maliyyə institutu kimi çıxış edir. Bank müsəlman ölkələrində infrastrukturun inkişafına, sosial və humanitar layihələrin həyata keçirilməsinə, eləcə də iqtisadi inteqrasiyanın gücləndirilməsinə dəstək verir. Bununla yanaşı, təşkilatın daxilində fəaliyyət göstərən İslam Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (ISESCO), İslam Ticarət və İnkişaf Bankı və digər institutlar İƏT-in ümumi məqsədlərinə xidmət edən mühüm struktur vahidləridir.
İƏT-in siyasi təsiri qəbul etdiyi qətnamələr və beynəlxalq proseslərə münasibəti ilə ölçülür. Fələstin məsələsi təşkilatın prioritet gündəmində qalmaqda davam edir. İƏT Fələstin xalqının hüquqlarını müdafiə edir, İsrailin işğalçılıq siyasətinə qarşı beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini yönəltməyə çalışır. Bununla yanaşı, təşkilat islamofobiyaya qarşı mübarizə aparır, müsəlman azlıqların hüquqlarını qorumaq üçün müxtəlif beynəlxalq platformalarda çıxış edir.
İqtisadi sahədə İƏT-in gördüyü işlər üzv dövlətlər arasında ticarət dövriyyəsinin artırılmasına, investisiya layihələrinin genişləndirilməsinə və iqtisadi inteqrasiyanın gücləndirilməsinə yönəlib. İslam Ticarət Təşkilatı və İslam İnkişaf Bankı çərçivəsində həyata keçirilən layihələr üzv ölkələr arasında iqtisadi əməkdaşlığı dərinləşdirməyə xidmət edir. Bununla yanaşı, İƏT çərçivəsində turizmin inkişafı, elmi-tədqiqat əməkdaşlığı və humanitar yardım proqramları da mühüm yer tutur.
Azərbaycan İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının fəal üzvlərindən biri kimi bu beynəlxalq qurum çərçivəsində müxtəlif sahələrdə mühüm rol oynayır. Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra keçmiş sovet respublikaları arasında ilk olaraq İƏT-ə üzv olmaq üçün müraciət edib və 1991-ci ilin dekabrında təşkilata tamhüquqlu üzv qəbul olunub. Ölkəmiz üzv olduğu dövrdən etibarən İslam dünyasının problemlərinə münasibətdə konstruktiv mövqe tutub və İƏT çərçivəsində həmrəyliyi təşviq edib.
Azərbaycan üçün İƏT-in diplomatik platforması xüsusilə Qarabağ münaqişəsi kontekstində əhəmiyyət kəsb edib. Təşkilat Ermənistanın işğalçılıq siyasətini pisləyən və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən ilk beynəlxalq qurumlardan biri olub. 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı və sonrakı dövrdə İƏT-in Azərbaycanın haqlı mövqeyini müdafiə etməsi təşkilatın ölkəmiz üçün strateji əhəmiyyətini bir daha təsdiqlədi.
Eyni zamanda, Azərbaycan İƏT çərçivəsində iqtisadi əməkdaşlığın inkişafında da fəal iştirak edir. Ölkəmiz enerji sektorunda strateji tərəfdaşlıq münasibətləri quraraq İƏT üzv dövlətləri ilə neft-qaz, alternativ enerji və logistika sahələrində mühüm əməkdaşlıq layihələri həyata keçirir. Bundan əlavə, Azərbaycan İƏT-in mədəni proqramlarında da aktiv rol oynayır. 2009-cu ildə Bakının İƏT-in Mədəniyyət Paytaxtı elan edilməsi və təşkilat çərçivəsində bir çox beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsi Azərbaycanın İslam dünyasında nüfuzunun artmasına töhfə verib.
İƏT-in gələcək inkişafı üzv dövlətlər arasında əlaqələrin daha da dərinləşdirilməsindən, qərarların icra mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsindən və təşkilatın effektivliyinin artırılmasından asılıdır. Müasir qlobal çağırışlar fonunda İƏT-in daha çevik və təsirli beynəlxalq institut kimi fəaliyyət göstərməsi üçün üzv ölkələrin əməkdaşlığının gücləndirilməsi vacibdir. Azərbaycanın təşkilat çərçivəsindəki rolu da bu kontekstdə mühüm əhəmiyyət daşıyır. Ölkəmizin geosiyasi mövqeyi, diplomatik təşəbbüsləri və iqtisadi potensialı İƏT-in ümumi məqsədlərinə töhfə verməkdə davam edir.
Bütün bu faktorlar İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının beynəlxalq münasibətlər sistemindəki strateji rolunu və onun gələcək inkişaf perspektivlərini müəyyənləşdirir. Azərbaycanın bu təşkilat çərçivəsindəki fəal iştirakı isə həm İslam dünyasının güclənməsinə, həm də ölkəmizin beynəlxalq mövqeyinin möhkəmlənməsinə xidmət edir.
Nigar Yahyazadə
10:47 28.03.2025
Oxunuş sayı: 1030
