SÜLH KONSEPTİ: İslam həmrəyliyi və mədəni diplomatiya ilə strateji balans

Prezident Əliyev İsrail-Suriya dialoqunda Azərbaycanın rolunu təqdim edərkən, bunu yalnız enerji layihələri və humanitar yardım çərçivəsində izah etmir; o, çıxışında uzunmüddətli siyasi, regional və ideoloji konteksti də vurğulayır. Suriyaya təbii qazın çatdırılması layihəsi sadəcə iqtisadi əməkdaşlıq deyil, həm də diplomatik bir alət kimi təqdim olunur. Bu, Azərbaycan üçün ikiqat mesaj daşıyır: bir tərəfdən, Bakı regional problemlərin həllində neytral, etibarlı və konstruktiv vasitəçi olduğunu göstərir, digər tərəfdən, bu vasitəçilik Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu artırır, enerji diplomatiyasını gücləndirir və strateji əlaqələri dərinləşdirir.

Prezidentin vurğusu göstərir ki, Azərbaycan regional siyasətdə yalnız realpolitik maraqlara söykənmir; o, həm də normativ-prinsipial çərçivəni əsas götürür. Suriyaya münasibətlərin 10 il boyunca kəsilməsi və Əsəd hökumətinin əvvəlki davranışı sadəcə keçmiş bir diplomatik qüsur kimi təqdim edilmir, əksinə bu, Azərbaycanın tarixə, ədalətə və etimada dayanan siyasət prinsipini ön plana çıxarır.

Azərbaycan yalnız maraqlarını deyil, həm də tərəfdaşlarının davranışına, dürüstlüyünə və prinsipiallığına önəm verir. Burada “ədalətsiz davranış” ifadəsi vasitəsilə digər regional oyunçulara xəbərdarlıq edilir ki, Bakı yalnız maraqlarına uyğun manipulasiya olunan tərəfdaşlarla əməkdaşlıq etməyəcək.

Prezident keçmişi xatırladaraq bildirir ki, Azərbaycan regional münasibətlərdə keçmiş davranışları nəzərə alır. Bu, diplomatik yaddaşın birbaşa siqnalına çevrilir: ölkə yalnız bugünkü iqtisadi və siyasi imkanlarla deyil, həm də keçmiş təcrübələrə əsaslanaraq addım atır.

Suriyaya yönələn enerji və humanitar layihələrin məhz 10 illik fasilədən sonra başlandığını vurğulamaq, Azərbaycanın yalnız maraq yönümlü deyil, eyni zamanda prinsipial və etibarlı tərəfdaş olduğunu göstərir. Bu, digər dövlətlər üçün həm də diplomatik sətiraltı xəbərdarlıqdır: Bakı ilə əməkdaşlıqda ədalət və etimad əsas şərtlərdir.

Bu mesajla Azərbaycan həm enerji və iqtisadi layihələrdə, həm də vasitəçilik və sülh təşəbbüslərində etibarlı, balanslı və prinsipial aktor kimi öz mövqeyini gücləndirir.

İsrail və Suriya arasında normallaşmanın mümkünlüyünü qeyd edərkən, Əliyev bu prosesin Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə reallaşdığını vurğulayır: “Əgər biz azacıq da olsa kömək edə bildiksə, buna şadıq.” Burada əsas sətiraltı mesaj odur ki, Azərbaycan yalnız təşəbbüskar kimi deyil, eyni zamanda ehtiyatlı və balanslı aktor olaraq, heç kəsə özünü zorla qəbul etdirmir. Bu, regional və beynəlxalq auditoriyaya Azərbaycanın sülh və stabillik yönümlü, lakin suveren maraqlarını qoruyan strateji mövqeyini nümayiş etdirir.

Enerji diplomatiyası məsələsi isə bu strateji xəttin ən açıq nümunəsidir. Əliyev enerji layihələrini sadəcə iqtisadi əməliyyat kimi təqdim etmir, onları həm də geosiyasi vasitə kimi göstərir. Təbii qazın Avropa və Yaxın Şərq ölkələrinə nəqli yalnız qaz ticarəti deyil; bu, həm də regional sabitlik, qarşılıqlı asılılıq və təhlükəsizlik kontekstində Azərbaycan üçün güclü bir strateji alətdir. Burada sətiraltı mesaj budur ki, enerji resursları yalnız iqtisadi qazanc üçün deyil, həm də “ümumi rifah və sülh” üçün istifadə edilə bilər. Bu yanaşma Azərbaycanın regional nüfuzunu artırmaqla yanaşı, ölkəni həm də məsuliyyətli və konstruktiv aktor kimi təqdim edir.

Çıxışın başqa bir mühüm cəhəti Azərbaycanın regional balansı qorumaq bacarığını göstərməsidir. Türkiyə, İsrail və Suriya ilə münasibətlərin normallaşdırılmasında Azərbaycan həm təşəbbüskar, həm də ehtiyatlı tərəf kimi çıxış edir. Bu, daxili və xarici auditoriya üçün çox güclü mesajdır: Azərbaycan həm milli maraqlarını qoruyur, həm də qonşu ölkələrin sabitliyi və inkişafı üçün faydalı addımlar atır. Burada həmçinin müsəlman dünyasında təriqət ayrılığının zərərli olduğunu vurğulamaqla Azərbaycan həm etnik və dini harmoniyanı nümayiş etdirir, həm də regionda siyasi və dini balansı qorumaq istəyini göstərir.

Çıxışın müsəlman dünyasına aid hissəsi ideoloji və siyasi mesaj baxımından çox önəmlidir. Əliyev vurğulayır ki, Azərbaycan müxtəlif təriqətlərdən olan müsəlmanları bir ailə kimi qəbul edir və dini nifrətə qarşı prinsipial mövqedədir. Bu yanaşma regional və beynəlxalq səviyyədə Azərbaycanın mədəniyyətlərarası dialoq və İslam həmrəyliyi rolunu ön plana çıxarır. Sətiraltı mesaj odur ki, Azərbaycan yalnız enerji və iqtisadi layihələrdə deyil, həm də ideoloji və mədəni diplomatiyada balanslı və nüfuzlu aktordur.

Əliyevin çıxışı göstərir ki, Azərbaycan yalnız “neft və qaz ölkəsi” olaraq qiymətləndirilmir, həm də sülhün təşviqi və dövlətlərarası normallaşma prosesində konstruktiv aktor kimi tanınır. Bu, strateji baxımdan çox önəmlidir: vasitəçilik funksiyası Bakıya diplomatik manevr imkanları yaradır, həm regiondakı təsirini artırır, həm də beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında sadiq və balanslı tərəf kimi mövqeyini möhkəmləndirir.

Bu yanaşma həmçinin Bakıya regional və beynəlxalq manevr imkanları verir: enerji vasitəsilə sülh təşəbbüslərinə dəstək olmaq, regional konfliktlərin həllinə töhfə vermək və Azərbaycanı həm iqtisadi, həm də geosiyasi mərkəz kimi mövqeləndirmək mümkündür.

Bu məqamı dərin təhlil etsək, Əliyevin çıxışında vurğulanan “ədalət və prinsipiallıq” mesajı çox qatlıdır. Sadəcə formal və ya maraq yönümlü siyasət aparmaqla kifayətlənməyən Azərbaycan burada öz xarici siyasətini tarixi ədalət və prinsiplərə söykəndiyini göstərir. Bu yanaşma həm daxili auditoriya üçündür — xalq anlayır ki, ölkə yalnız qısa müddətli maraqlara görə deyil, uzunmüddətli və etik əsaslarla hərəkət edir — həm də regional və beynəlxalq oyunçular üçün açıq siqnal göndərir: Bakı konstruktiv əməkdaşlıqdan kənara çıxmır və yalnız prinsipial, ədalətli tərəfdaşlarla işləməyə hazırdır.

Sətiraltı səviyyədə bu mesaj həm xəbərdarlıq, həm də diplomatik manevr alətidir. Regional aktorlara bildirilir ki, Azərbaycan maraqlarına zidd hərəkətlərə qarşı prinsipial mövqe sərgiləyəcək, eyni zamanda sülh və stabillik təşəbbüslərində iştirak etməyə açıqdır. Beləliklə, Azərbaycan həm güclü, həm də etik və məsuliyyətli aktor kimi təqdim olunur, bu da ölkənin geosiyasi nüfuzunu və etibarlılığını artırır.

Azərbaycan yalnız enerji, iqtisadi və geosiyasi maraqlarına yönələn ölkə kimi deyil, həm də mədəni və dini aspektləri diplomatik manevr və nüfuz artırmaq üçün məqsədyönlü şəkildə istifadə edir. Burada bir neçə qatlı mesaj mövcuddur: birincisi, ölkə daxilində şiə və sünni icmalarının harmoniyasını qoruyaraq, milli sabitliyi təmin edir. Bu, daxili auditoriya üçün güclü dini və milli birlik nümunəsidir. İkincisi, beynəlxalq səviyyədə, xüsusilə müsəlman dünyasında, Azərbaycan nüfuzunu artırır; ölkə müsəlman dünyasında liderlik potensialını göstərir. Azərbaycan yalnız şüar səviyyəsində deyil, praktik olaraq da mədəni və dini dialoq sahəsində mühüm rol oynayır — məsələn, mədəniyyətlərarası konfranslar, təcrübə paylaşımı və sülh təşəbbüsləri vasitəsilə. Bu, sətiraltı mesajdır ki, Azərbaycan mədəni diplomatiya ilə həm etik liderlik, həm də geosiyasi nüfuz əldə edə bilər, eyni zamanda heç bir xarici müdaxiləyə və ya təriqət ayrı-seçkiliyinə yol vermir.

Çıxış boyunca Əliyev sülh, stabillik və proqnozlaşdırılabilən regional arxitekturanın vacibliyini vurğulayır. Bu, Azərbaycanın yalnız regional aktor kimi güc nümayiş etdirməsi deyil, həm də strateji düşünən, balanslı və etibarlı tərəfdaş olduğunu göstərir. Buradakı sətiraltı mesaj çoxqatlıdır: bir tərəfdən Azərbaycan maraqlarını qoruyur və regiondakı təhlükələrə hazırdır; digər tərəfdən isə qarşı tərəflərlə konstruktiv dialoq və əməkdaşlıq imkanlarını açıq saxlayır. Sözsüz, bu yanaşma həm daxili, həm də beynəlxalq auditoriyaya ünvanlanmışdır — daxili auditoriya üçün bu, dövlətin təhlükəsizlik və sabitliyə nəzarət qabiliyyətini göstərir; beynəlxalq auditoriya üçün isə Azərbaycanla əməkdaşlığın proqnozlaşdırıla biləcəyini və sülh yönümlü olduğunu bildirir.

Ümumiyyətlə, bu iki element — İslam həmrəyliyi və mədəni diplomatiya ilə strateji balans və sülh konsepti — bir-birini tamamlayır. Azərbaycan həm mədəni və dini liderlik, həm də strateji balans vasitəsilə regional və qlobal səviyyədə etibarlı, prinsipial və nüfuzlu aktor kimi təqdim olunur. Burada həm daxili legitimlik, həm də beynəlxalq nüfuzun artırılması məqsədi açıq şəkildə hiss olunur.

Dini və mədəni diplomatiya məsələsi də xüsusi diqqət tələb edir. Əliyev Azərbaycan cəmiyyətində sünni və şiə müsəlmanların bir ailə kimi birgə yaşadığını, etnik və dini fərqliliklərin dövlət və milli kimlik baxımından ikinci plana keçdiyini vurğulayır. Bu yanaşma yalnız daxili sabitliyi təmin etmir, həm də beynəlxalq nüfuzu artırır və müsəlman dünyasında liderlik potensialını möhkəmləndirir. Dövlətin təcrübəsi göstərir ki, dini və mədəni siyasət yalnız rəsmi protokollar və layihələrdən ibarət deyil; o, həm də etik, prinsipial və tarixi ədalət anlayışına əsaslanır.

Bu çıxış yalnız Yaxın Şərqdə baş verən hadisələrə münasibət kimi yox, həm də Azərbaycanın regional siyasət strategiyasının nümunəsi kimi dəyərləndirilə bilər. Əliyev həm enerji və humanitar diplomatiya, həm mədəni və dini inteqrasiya, həm də regional vasitəçilik vasitəsilə Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu artırmaq, suverenliyini qorumaq və sülhsevər imicini möhkəmləndirmək üçün sistemli bir siyasət yürüdür.

Prezident İlham Əliyevin çıxışı, xüsusilə türk dövlətləri və Yaxın Şərq kontekstində, yalnız adi diplomatik bəyanat kimi qəbul edilə bilməz. Bu çıxış, strateji düşüncə, regional manevr imkanlarının qorunması, mədəni və tarixi kimliyin geosiyasi alətə çevrilməsi, həmçinin enerji və iqtisadi layihələrin diplomatiya və nüfuz vasitəsinə çevrilməsi kimi çoxqatlı mesajları özündə ehtiva edir. Çıxışın dərin təhlili göstərir ki, Əliyev bütün səviyyələrdə Azərbaycanın mövqeyini gücləndirmək, həm regional, həm də qlobal arenada balanslı, etibarlı və prinsipial aktor kimi tanıtmaq məqsədini güdür.

Əvvəlcə, türk dövlətləri kontekstində Azərbaycanın roluna diqqət yetirək. Əliyev vurğulayır ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı yalnız siyasi və iqtisadi əməkdaşlıq platforması deyil, həm də ortaq köklər, etnik mənsubiyyət və mədəni əlaqələr üzərində qurulmuş nadir qurumdur. Burada sətiraltı mesaj çox aydındır: Azərbaycan mədəni və tarixi kimliyini yalnız simvolik dəyər üçün deyil, həm də regional nüfuz və diplomatik manevr aləti kimi istifadə edir. Bu, həm daxili auditoriyaya, həm də digər türk dövlətlərinə xəbərdarlıqdır ki, Bakı yalnız maraq yönümlü əməkdaşlıq deyil, həm də etimad və prinsipiallıq əsasında formalaşan lider mövqeyi nümayiş etdirir. Belə yanaşma, həmçinin Azərbaycanın uzunmüddətli strateji maraqlarının qorunması və regional inteqrasiyanın gücləndirilməsi üçün hüquqi və institusional əsaslar yaradır.

sonra, hərbi və strateji güc aspekti diqqət çəkir. Əliyev Türkiyə ordusunun NATO daxilindəki mövqeyini və Azərbaycan Ordusunun döyüş meydanında nümayiş etdirdiyi effektivliyi vurğulayır. Burada sətiraltı mesaj açıqdır: Azərbaycan yalnız diplomatiya və enerji layihələri ilə deyil, həm də hərbi və strateji baxımdan etibarlı və güclü aktordur. Bu mesaj regional və beynəlxalq auditoriya üçün balanslaşdırıcı bir element funksiyasını daşıyır; qonşu dövlətlər Azərbaycanın həm təhlükəsizlik, həm də sabitlik baxımından etibarlı tərəfdaş olduğunu görür. Bu, diplomatik manevrlərin genişləndirilməsi, sərhəd və tranzit layihələrinin qorunması və geosiyasi mövqenin möhkəmləndirilməsi baxımından vacibdir.

Rauf Məmmədov

Cross Media Təhlil Mərkəzinin analitiki, fəlsəfə doktoru