Bir taksinin min problemi: Şəhərin "sarı mələkləri", yoxsa..?

Şəhər nəqliyyatında taksi xidməti gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Xüsusilə mobil tətbiqlərin yayılması bu sahəni daha əlçatan və rahat etsə də, sürücülərlə müştərilər arasında narazılıqlar da artmaqdadır. Son anda sifarişlərin ləğvi, qiymətlərin dəyişməsi, təhlükəsizlik və xidmət mədəniyyəti ilə bağlı şikayətlər getdikcə çoxalır. Bu vəziyyət həm sürücülərin, həm də sərnişinlərin maraqlarını zədələyir, nəticədə sosial gərginlik və etimad böhranı yaranır. Məsələ təkcə gündəlik məişət problemi deyil, həm də hüquqi, iqtisadi və sosial aspektləri olan geniş bir mövzudur. Odur ki, mövzunu araşdırmaq qərarına gəldik. 

Nəqliyyat eksperti Elməddin Muradlı Crossmedia.az-a bildirib ki, taksi sahəsində ciddi problem müşahidə olunmur. Onun sözlərinə görə, əsas narazılıq qiymətlərlə bağlıdır:

"Taksi sürücüləri tez-tez deyirlər ki, qiymət aşağıdır. Əvvəllər köhnə "Prius"larla işləyirdilərsə, indi daha təzə və komfortlu avtomobillərlə xidmət göstərirlər. Buna görə də qiymətlərin qalxmasını istəyirlər. Bu, onların iddiasıdır. Mənim canlı efirlərimdə də taksi sürücüləri bu mövzuda tez-tez narazılıqlarını ifadə edirlər. Vətəndaşlar isə qiymətlərin yüksək olduğunu bildirirlər."

E. Muradlı əlavə edib ki, qiymət məsələsində tənzimləməyə ehtiyac var:

"Taksi sürücülərinin iş və istirahət rejiminə diqqət yetirmək lazımdır. Şirkətlər onları istismar etməməlidir. Bu məsələlərə diqqət yetirilsə, taksi sahəsi ilə bağlı ciddi problem görünmür."

Ekspert həmçinin qeyd edib ki, sahəyə dair mexanizmlər tam işlək vəziyyətdədir, lakin qayda pozanların cəzalandırılması qaçılmazdır.

Nəqliyyat sahəsində sərnişinlərin hüquqları və onların qorunması daim aktuallığını saxlayır. Xüsusilə taksi xidmətləri zamanı baş verə biləcək qəza və ya digər xoşagəlməz hallarda məsuliyyətin kim tərəfindən və necə ödəniləcəyi mühüm sual kimi qalır. Hüquqi tənzimləmələr bu baxımdan sərnişinlərin maraqlarını qorumaq üçün xüsusi qaydalar müəyyən edir.

Hüquqşünas Mehman Muradlı  bildirib ki, taksi fəaliyyəti bir neçə normativ-hüquqi aktla tənzimlənir və sərnişin daşınmasının da öz qaydaları mövcuddur. Bu qaydalar Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən olunub və əsasən Mülki Məcəlləyə istinad olunur.

Hüquqşünas vurğulayıb ki, hazırda gündəmdə olan məsələ Mülki Məcəllə ilə tənzimlənir və söhbət sərnişinə dəyən ziyana aiddir. “Əgər taksi sürücüsü hər hansı bir qəza törədibsə və ya sərnişin onun hərəkətindən narazıdırsa, ilkin olaraq bu halda yaranan ziyan sığorta tərəfindən ödənilir".

Onun sözlərinə görə, sığorta yalnız qəza nəticəsində yaranan ziyanı əhatə edir: “Digər məsələlər, məsələn, sərnişinin əlavə ziyanları və ya maddi iddiaları artıq Mülki Məcəllə ilə tənzimlənir. Mülki Məcəllədə konkret müddəalar mövcuddur və bütün məsələlər bu müddəalar əsasında həll olunur".

M. Muradlı bildirib ki, normal vəziyyətdə, əgər taksi sürücüsü qəza törədib və onun maddi imkanı yaranan ziyanı qarşılamağa çatmırsa, Mülki Məcəlləyə əsasən, işəgötürən özü həmin zərəri ödəməlidir. Bu proses həm məhkəmə qaydasında, həm də tərəflərin razılığı ilə, məhkəməyə müraciət etmədən həll oluna bilər. Hüquqşünas qeyd edib ki, məhkəməyə müraciət edilərsə, bu məsələ yüz faiz təmin olunmuş hesab olunur.

Müsahibimizin sözlərinə görə, sərnişinlərin hüquqları qanunla qorunur və yaranan hər hansı bir ziyan sığorta və Mülki Məcəllə çərçivəsində aradan qaldırılır.

Bazar prinsipləri və tələb-təklif tarazlığı taksi xidmətlərində qiymətlərin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Xüsusilə son dövrdə təhsil müəssisələrinin açılması ilə sərnişin tələbi artdığı üçün bazarda qiymət dinamikası da dəyişir. Eyni zamanda, xidmət keyfiyyətinin yüksəldilməsi və köhnə avtomobillərin istifadədən çıxarılması kimi tədbirlər də bazar tarazlığına təsir göstərir.

Mövzu ilə bağlı  ReAl Partiyasının sədri, iqtisadçı Natiq Cəfərli bildirib ki, taksi xidmətində süni qiymət artımı anlayışı yoxdur. Onun sözlərinə görə, qiymətlər dövlət tərəfindən tənzimlənmir, yəni burada bazar prinsipləri – təklif və tələb – işləyir.

“Artıq məktəblər və universitetlər açılır, tələb artır. Tələb çox, təklif isə azdırsa, qiymətlər də yüksəlir. Son bir ildə taksi xidmətini tənzimləyən bir çox qanun və qaydalar qəbul olunub. Nəticədə təxminən 20 min taksi bazardan çıxıb, köhnə texniki vəziyyəti səbəbindən standartlara cavab verməyən avtomobillər istifadədən kənarlaşdırılıb. Say azaldıqca, tələb isə çoxaldığı üçün qiymətlər də təbii olaraq yüksəlib".

N.Cəfərli vurğulayıb ki, bazar qaydaları ilə bu sahə tənzimlənməlidir: "Daha çox taksi xidməti yaranmalı, rəqabət artmalıdır.  Bunun nəticəsində qiymətlərin tənzimlənməsi və ya enməsi mümkündür.

Taksi xidmətində qiymət və bazar prinsipləri ilə yanaşı, sürücü və sərnişin arasındakı sosial münasibətlər də diqqət çəkir. Texnologiyanın geniş yayılması və xidmətin gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilməsi bu münasibətlərin formalaşmasına təsir göstərir".

Bu məsələ ilə bağlı sosioloq Rəvan Əliyev bildirib ki, texnologiyanın — xüsusilə mobil tətbiqlər vasitəsilə taksi çağırma xidmətlərinin — geniş yayılması sürücü və müştəri arasında “insani” əlaqəni zəiflədib. Onun sözlərinə görə, insanlar bir-birini artıq “müştəri” və ya “xidmət edən” kateqoriyalarında görür, bu isə qarşılıqlı empatiya və hörmətin azalmasına səbəb olur. Nəticədə tərəflər bir-birini anlayış və hörmət çərçivəsində deyil, utilitar və çox vaxt aqressiv münasibətlə qarşılayırlar.

R. Əliyev vurğulayıb ki, son illərdə taksi xidməti bir zamanlar hesablandığı kimi “əlavə lüks” deyil, gündəlik zərurətə çevrilib: "Xüsusilə gənc nəsil arasında ictimai nəqliyyata alternativ olaraq taksidən istifadə artıb. Bu, xidmətin ticariləşməsinə və bəzən də keyfiyyətin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır. Müştərilər daha çox seçim azadlığına sahib olduqlarını düşündükləri üçün xidmət keyfiyyətinə qarşı daha tələbkar çıxış edirlər. Digər tərəfdən, sürücülər artıq “qonaqpərvər ev sahibi” rolundan çıxaraq “vaxtla yarışan”lara çevriliblər. Bu da münasibətlərin soyuq bir hal almasına səbəb olub".

Sosioloq qeyd edib ki, müştərilərin sürücülərə münasibətində bəzən sinfi üstünlük hiss olunur: “Mən pul verirəmsə, hər şeyə haqqım var” düşüncəsi müəyyən hallarda kobudluq, hörmətsizlik və hətta aqressiv davranışlarla nəticələnir. Sürücülər isə gündəlik stress, uzun iş saatları və çoxsaylı neqativ qarşılaşmalardan dolayı empati hissini itirir, bəzən aqressiv və kobud yanaşmalar sərgiləyirlər. Bu baxımdan problemlər qaçılmazdır və həm müştəri, həm də sürücü tərəfinin münasibət və davranışlarını yenidən nəzərdən keçirməsi vacibdir".

Mehriban Yariyeva