Yaxın Şərq yenidən qurulur: "Münaqişə ocaqları söndürülür" - Müsahibə

Livan hökumətinin silah tədarükünü məhdudlaşdırmaq qərarı və “Hizbullah”ın tərk-silah olunması məsələsi Yaxın Şərqdəki geosiyasi dinamikalarda mühüm dönüm nöqtəsi təşkil edir. Bu qərar Livanın suverenliyini möhkəmləndirmək və ölkədəki qanunsuz silahlı qruplaşmaları zərərsizləşdirmək məqsədi daşısa da, İranın dəstəklədiyi “Hizbullah”ın müqaviməti və beynəlxalq aktyorların, xüsusilə ABŞ, Səudiyyə Ərəbistanı və İsrailin prosesə müdaxiləsi mürəkkəb bir vəziyyət yaradır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı qətnaməsi və 2024-cü ilin noyabr atəşkəsi kimi səylərə baxmayaraq, “Hizbullah”ın silahsızlaşdırılması istiqamətində atılan addımlar hələ də tam icra olunmayıb. Bu kontekstdə, Livanın daxili sabitliyi, regional təhlükəsizlik və İsrail-HƏMAS münaqişəsi ilə əlaqəli inkişaflar regionun gələcəyini formalaşdırmaqda mühüm rol oynayır.

Mövzu ilə bağlı politoloq Sədrəddin Soltan Crossmedia.az-a geniş müsahibə verib:

- Livan hökümətinin silah tədarükünü məhdudlaşdırmaq qərarı ölkədəki hansı hərbi qruplaşmanın tərk-silah olunması kimi qiymətləndirirsiniz?

- Livanın Xarici İşlər Nazirliyi (XİN) İranın “Hizbullah”ın tərk-silah olunmasına qarşı çıxmasını tənqid edib. Məlumata görə, Livan hökuməti son zamanlarda ölkəyə silah tədarükünün məhdudlaşdırılması haqqında sənədi təsdiqləyərək, bu məqsədlə ordu rəhbərliyinə plan hazırlamaq tapşırılıb. Livanın xarici işlər naziri Yusuf Raci iranlı həmkarı Abbas Əraqçini tənqid edib. O, deyib ki, son zamanlar İslam Respublikası rəsmiləri onlara heç bir aidiyyəti olmayan məsələlərə münasibət bildirməklə Livanın suverenliyinə, birliyinə, sabitliyinə zərbə vurur: “İranın daxili işlərimizə qarışmasına yol vermək olmaz. Bu, Livanın suveren qərarıdır”. Livan hökumətinin qərarı həm də ölkədəki qanunsuz hərbi qruplaşma sayılan “Hizbullah”ın tərk-silah olunması anlamına da gəlir. Çünki silah tədarükünün məhdudlaşdırılması onun silahla təchiz, təmin olunmasına tətbiq edilən aktdır. İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi “Hizbullah”ın tərk-silah edilməsini “müqavimət silahını zərərsizləşdirmək” üçün növbəti cəhd adlandırıb. O hesab edir ki, qruplaşma mövqeyindən qətiyyətlə çəkilməyəcək. Nazirin sözlərinə görə, Həsən Nəsrullah kimi, təşkilatın indiki lideri Naim Qasem də mövqeyində qətiyyətlidir. O, bununla belə, vurğulayıb: “Sponsor olaraq biz uzaqdan dəstək veririk, ancaq onların (“Hizbullah”ı – nəzərdə tutur-red.) qərar qəbul etməsinə müdaxilə etmirik”.

- 2024-cü ilin noyabr atəşkəsinə görə “Hizbullah” nə etməli idi və bunun icra olunmaması nə ilə nəticələnib?

- “Livanın indiki hökuməti Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ tərəfindən dəstəklənir. O, "Hizbullah"ın tərk-silah edilməsində israr edərək bildirib ki, yalnız hakimiyyətə bağlı, rəsmi qurumun silahı ola bilər. İsrail hökuməti ötən il “Hizbullah” lideri Həsən Nəsrullahı öldürdükdən sonra Livanla münasibətlərin normallaşdırılması üçün Livan hökumətinin silah tədarükünü məhdudlaşdırmaq qərarı və “Hizbullah”ın tərk-silah olunması məsələsi Yaxın Şərqdəki geosiyasi dinamikalarda mühüm dönüm nöqtəsi təşkil edir. Bu qərar Livanın suverenliyini möhkəmləndirmək və ölkədəki qanunsuz silahlı qruplaşmaları zərərsizləşdirmək məqsədi daşısa da, İranın dəstəklədiyi “Hizbullah”ın müqaviməti və beynəlxalq aktyorların, xüsusilə ABŞ, Səudiyyə Ərəbistanı və İsrailin prosesə müdaxiləsi mürəkkəb bir vəziyyət yaradır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1701 saylı qətnaməsi və 2024-cü ilin noyabr atəşkəsi kimi səylərə baxmayaraq, “Hizbullah”ın silahsızlaşdırılması istiqamətində atılan addımlar hələ də tam icra olunmayıb. Bu kontekstdə, Livanın daxili sabitliyi, regional təhlükəsizlik və İsrail-HƏMAS münaqişəsi ilə əlaqəli inkişaflar regionun gələcəyini formalaşdırmaqda mühüm rol oynayır. Mövzu ilə bağlı politoloq Sədrəddin Soltan Crossmedia.az-a geniş müsahibə verib: - Livan hökümətinin silah tədarükünü məhdudlaşdırmaq qərarı ölkədəki hansı hərbi qruplaşmanın tərk-silah olunması kimi qiymətləndirirsiniz? - Livanın Xarici İşlər Nazirliyi (XİN) İranın “Hizbullah”ın tərk-silah olunmasına qarşı çıxmasını tənqid edib. Məlumata görə, Livan hökuməti son zamanlarda ölkəyə silah tədarükünün məhdudlaşdırılması haqqında sənədi təsdiqləyərək, bu məqsədlə ordu rəhbərliyinə plan hazırlamaq tapşırılıb. Livanın xarici işlər naziri Yusuf Raci iranlı həmkarı Abbas Əraqçini tənqid edib. O, deyib ki, son zamanlar İslam Respublikası rəsmiləri onlara heç bir aidiyyəti olmayan məsələlərə münasibət bildirməklə Livanın suverenliyinə, birliyinə, sabitliyinə zərbə vurur: “İranın daxili işlərimizə qarışmasına yol vermək olmaz. Bu, Livanın suveren qərarıdır”. Livan hökumətinin qərarı həm də ölkədəki qanunsuz hərbi qruplaşma sayılan “Hizbullah”ın tərk-silah olunması anlamına da gəlir. Çünki silah tədarükünün məhdudlaşdırılması onun silahla təchiz, təmin olunmasına tətbiq edilən aktdır. İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi “Hizbullah”ın tərk-silah edilməsini “müqavimət silahını zərərsizləşdirmək” üçün növbəti cəhd adlandırıb. O hesab edir ki, qruplaşma mövqeyindən qətiyyətlə çəkilməyəcək. Nazirin sözlərinə görə, Həsən Nəsrullah kimi, təşkilatın indiki lideri Naim Qasem də mövqeyində qətiyyətlidir. O, bununla belə, vurğulayıb: “Sponsor olaraq biz uzaqdan dəstək veririk, ancaq onların (“Hizbullah”ı – nəzərdə tutur-red.) qərar qəbul etməsinə müdaxilə etmirik”. - 2024-cü ilin noyabr atəşkəsinə görə “Hizbullah” nə etməli idi və bunun icra olunmaması nə ilə nəticələnib? - “Livanın indiki hökuməti Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ tərəfindən dəstəklənir. O, "Hizbullah"ın tərk-silah edilməsində israr edərək bildirib ki, yalnız hakimiyyətə bağlı, rəsmi qurumun silahı ola bilər. İsrail hökuməti ötən il “Hizbullah” lideri Həsən Nəsrullahı öldürdükdən sonra Livanla münasibətlərin normallaşdırılması üçün bu qanunsuz silahlı qruplaşmanın tərk-silah edilməsini şərt olaraq irəli sürmüşdü. Onda rəsmi Beyrut bu şərti qəbul etmiş, yəhudi dövlətindən ölkənin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə hörmət etməsini istəmişdi. Yeri gəlmişkən, iki ölkə arasında indiyədək sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası reallaşmayıb. “Hizbullah” isə sərhədyanı ərazidə yerləşir. İsrail qruplaşmanın təhlükəsizliyini təhdid etdiyini bildirir. Onu da qeyd edək ki, Livanda bu qruplaşma ilə yanaşı, eyni siyasi-ideologiyanın daşıyıcısı “Amal” da silahların hakimiyyətin əlində cəmlənməsinə dair qərara qarşı çıxır. “Hizbullah” hökumətin qərarını “böyük səhv” sayaraq, ona mövcud olmayan kimi yanaşacağını bildirib. Livan parlamentinin sədri Nabih Berri tərəfindən idarə olunan “Amal” hərəkatı da hökumətdən bu qərarı “düzəltməsini” istəyib.2023-cü ildə HƏMAS-la yanaşı, “Hizbullah” da İsraillə müharibəyə başlamışdı. 2024-cü ilin noyabrında ABŞ və Fransanın vasitəçiliyi ilə Livandakı müharibə dayandırılıb və atəşkəs elan olunub. Atəşkəs razılaşmasına əsasən, qruplaşmanın silahlı bölmələri ölkənin İsraillə sərhədindən (Litani çayının arxasından) çıxarılmalı və onların yerinə Livan ordusu yerləşdirilməli idi. Əldə edilən razılaşmaya əsasən, İsrail ordusu da Livanın cənubundan çıxmalı, yerini Livan hərbçilərinə verməli idi. Bununla belə, “Hizbullah”ın tərk-silah olunmaması səbəbindən İsrail ordusu cənubi Livanın bir neçə bölgəsində hələ də qalır”. - ABŞ-ın Livana təqdim etdiyi təkliflər paketində “Hizbullah”ın tərk-silahı ilə bağlı hansı müddətlər və əsas şərtlər yer alıb? - Ötən gün ABŞ Livana “Hizbullah”ın ilin sonuna qədər tərk-silah edilməsi, həmçinin İsrailin ölkədəki hərbi əməliyyatlarının dayandırılması və qoşunlarının Livanın cənubundakı beş mövqedən çıxarılması təklifini təqdim edib. Təqdim edilən planda "Hizbullah"ın tərk-silah edilməsi üçün atılacaq addımlar təfərrüatı ilə verilib. Bildirilib ki, bu təklifin aktuallığı İsrailin mövcud atəşkəs rejimini pozmasına dair artan şikayətlər, o cümlədən kövrək status-kvonun çökməsinə səbəb ola biləcək hava zərbələri və əməliyyatlarla əlaqədardır. Təkliflər paketinə əsasən, Livan hökuməti 15 gün ərzində “Hizbullah”ı 2025-ci il dekabrın 31-dək tam tərk-silah etmək öhdəliyini əks etdirən qərar qəbul etməlidir. Həmçinin, bu mərhələdə İsrailin də hərbi əməliyyatları dayandıracağı vurğulanıb. Təkliflərə əsasən, 120 gün ərzində "Hizbullah"ın qalan ağır silahları, o cümlədən raketlər və pilotsuz uçuş aparatları sökülməlidir. ABŞ, Səudiyyə Ərəbistanı, Fransa, Qətər və başqa dost dövlətlər Livan iqtisadiyyatını dəstəkləmək, bərpa etmək üçün iqtisadi konfrans təşkil edəcəklərinə dair öhdəlik götürürlər. “Hizbullah”ın bu kimi prinsiplər əsasında tərk-silah edilməsi İsrailin şimalının təhlükəsizliyi deməkdir. Bu, həm də yəhudi dövləti qonşuluğunda İranın silahlı proksi qüvvəsinin pozucu və təhdidedici qüvvə olaraq sıradan çıxması, Tehran hakimiyyətinin Livanda zərərsizləşdirilməsidir”. - BMT TŞ-nin 1701 saylı qətnaməsi “Hizbullah” və İsrail arasında hansı əsas öhdəlikləri nəzərdə tuturdu və bu sənədin icrasına ən çox hansı ölkə mane olub? - 2006-cı ildə İkinci Livan müharibəsini başa çatdırmaq üçün BMT Təhlükəsizlik Şurası (TŞ) 1701 saylı qətnamə qəbul etmişdi. Həmin sənədə əsasən, İsraillə “Hizbullah” arasında hərbi əməliyyatlar tam dayandırılır, İsrailin bütün qüvvələri Livandan çıxarılır, Livan ordusunun və BMT-nin bu ölkədəki Müvəqqəti Sülhməramlı Qüvvələri (UNIFIL) cənubi Livanda yerləşdirilir. Qətnamədə "Hizbullah" da daxil olmaqla Livandakı rəsmi olmayan bütün silahlı qrupların tərk-silah edilməsi, Litani çayından cənubda sülhməramlıların yerləşdirilməsi və s. nəzərdə tutulurdu. Əsas məsələlərdən biri də rəsmi Beyrutun razılığı olmadan Livanda xarici hərbi qüvvələrin mövcudluğunun qadağan edilməsi idi. Livan hökumətinin indiki qərarı, ABŞ-nin təklifi əslində 19 il əvvəl qəbul olunmuş bu qətnamə əsasında təkmilləşdirilib. Deməli, 20 ilə yaxındır, Livanla bağlı qəbul olunmuş bu sənəd icra olunmur. Bölgədəki vəziyyət mürəkkəb olaraq qalır. BMT TŞ-nin bu ölkə üzrə məlum qətnaməsini ən çox pozan İran hakimiyyətidir. Çünki 1979-cu il inqilabından sonra bu ölkədə “Hizbullah” Tehranın xeyir-duası və yardımı ilə yaradılıb. Sonrakı illərdə onun İsraillə bağlı siyasi-ideoloji iddiasını gerçəkləşdirmək, yaxud yəhudi dövlətinin təhlükəsizliyini təhdid etmək məqsədi ilə bu qruplaşmanı daim maliyyələşdirməsi ilə bağlı çoxsaylı məlumatlar yayılıb. - “Hizbullah”ın silahsızlaşdırılması hansı nəticələrə səbəb ola bilər və İsrailin Qəzza ilə bağlı beş prinsipi nələri əhatə edir? - Ölkədən sıxışdırıldığı üçün İran rəsmiləri Livan hökumətinin bu qərarının “İsrail və ABŞ-nin maraqlarına uyğun” olduğunu iddia edirlər. Halbuki bu davranış “Hizbullah”la birlikdə, Livanın təhlükəsizliyinin də təhdidində aparıb çıxarır. Belə qənaətə gəlmək olar ki, “Hizbullah”ın silahsızlaşdırılması Livan-İsrail əlaqələrinə, mübahisəli məsələlərin həllinə də yardım edər. Bu, təbii ki, həm də HƏMAS-ın mövqeyinin , istənilən şəkildə fəaliyyətinin zəifləməsi və sıradan çıxması ilə nəticələnər. Bu isə İran kimi qüvvələrin mənafeyinə uyğun gəlmir, onların perspektivdə Yaxın Şərq regionundan tamamilə çıxarılmasının bir mərhələsini də tamamlayır. Ötən gün İsrailin Təhlükəsizlik Kabineti Baş nazir Binyamin Netanyahunun Qəzza zolağının tamamilə hərbi nəzarətə alınması barədə təklifini dəstəkləyib. Uzun sürən müzakirədən sonra kabinet üzvlərinin əksəriyyəti İsrailin "HƏMAS"la müharibəni dayandırması qarşılığında irəli sürəcəyi beş prinsipi dəstəkləyib. HƏMAS-ın tərk-silah edilməsi, Qəzza zolağının demilitarizasiyası, girovların hamısının geri qaytarılması, bu bölgənin təhlükəsizliyinə nəzarətin İsrailə keçməsi, HƏMAS və ya Fələstin Muxtariyyəti olmayan alternativ mülki hökumətin mövcudluğu bu sənəddə öz əksini tapıb. Düzdür, ilk iki bəndin reallaşması mümkün sayılmır. Elə ona görə də İsrail hökumətinin Qəzza zolağında HƏMAS-ın hakimiyyətinə son qoymaq üçün bölgəyə yeni hücum edəcəyi ehtimal olunur. - HƏMAS-ın tərk-silah edilməsi Yaxın Şərqdə sülhə və Qəzza sakinlərinin təhlükəsizliyinə necə təsir edər? - Hələ ki, hərəkat girovları azad etməməklə mövcudluğunu qoruyur, güc olduğunu göstərməyə çalışır. O bu davranışı ilə İsraildən çox Qəzza sakinlərinin təhlükəsizliyinə zərbə vurur, onların həyatını yeni hərbi əməliyyatlarla üz-üzə qoyur. HƏMAS 20 ildir zolaqda qanunsuz hakimiyyətdədir. Bu müddət ərzində o, nə Fələstinin müstəqilliyinə nail olub, nə də Qəzza sakinlərinn firavan, təhlükəsiz həyatını təmin edib. Heç İranın “İsrailə ölüm!” şüarının ardıcılı kimi də heç nəyə nail olmayıb. HƏMAS Qəzzada çox sayda insanın ölümünə, yaşayış yerlərinin xarabazara çevrilməsinə, minlərlə insanın qaçqın vəziyyətinə düşməsinə əsas baiskardır. Onlar bunu mübarizə sayırlar. Ancaq bu fələstinlilərin, o cümlədən, qəzzalıların oyunu deyil. Fələstin dövlətinin əhalisi hələ də xarici maraqların qurbanı olaraq qalır. HƏMAS sanki bu dövlətin məhv edilməsi üçün bir amildir. Onun tərk-silah edilməsi yeni şəraitə təkan verər. “Hizbullah”ın da tərk-silah edilməsi Livan-İsrail münasibətlərinin normallaşmasına impuls verər. Bu kimi qüvvələrin demilitarizasiyası Yaxın Şərqdə münaqişə ocaqlarının söndürülməsinin başlanğıcı olar. Belə proksilərin sıradan çıxması yeni Yaxın Şərq quruculuğu vəd edir”. Ayhanbu qanunsuz silahlı qruplaşmanın tərk-silah edilməsini şərt olaraq irəli sürmüşdü. Onda rəsmi Beyrut bu şərti qəbul etmiş, yəhudi dövlətindən ölkənin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə hörmət etməsini istəmişdi. Yeri gəlmişkən, iki ölkə arasında indiyədək sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası reallaşmayıb. “Hizbullah” isə sərhədyanı ərazidə yerləşir. İsrail qruplaşmanın təhlükəsizliyini təhdid etdiyini bildirir. Onu da qeyd edək ki, Livanda bu qruplaşma ilə yanaşı, eyni siyasi-ideologiyanın daşıyıcısı “Amal” da silahların hakimiyyətin əlində cəmlənməsinə dair qərara qarşı çıxır. “Hizbullah” hökumətin qərarını “böyük səhv” sayaraq, ona mövcud olmayan kimi yanaşacağını bildirib. Livan parlamentinin sədri Nabih Berri tərəfindən idarə olunan “Amal” hərəkatı da hökumətdən bu qərarı “düzəltməsini” istəyib.2023-cü ildə HƏMAS-la yanaşı, “Hizbullah” da İsraillə müharibəyə başlamışdı. 2024-cü ilin noyabrında ABŞ və Fransanın vasitəçiliyi ilə Livandakı müharibə dayandırılıb və atəşkəs elan olunub. Atəşkəs razılaşmasına əsasən, qruplaşmanın silahlı bölmələri ölkənin İsraillə sərhədindən (Litani çayının arxasından) çıxarılmalı və onların yerinə Livan ordusu yerləşdirilməli idi. Əldə edilən razılaşmaya əsasən, İsrail ordusu da Livanın cənubundan çıxmalı, yerini Livan hərbçilərinə verməli idi. Bununla belə, “Hizbullah”ın tərk-silah olunmaması səbəbindən İsrail ordusu cənubi Livanın bir neçə bölgəsində hələ də qalır”.

- ABŞ-ın Livana təqdim etdiyi təkliflər paketində “Hizbullah”ın tərk-silahı ilə bağlı hansı müddətlər və əsas şərtlər yer alıb?

- Ötən gün  ABŞ Livana “Hizbullah”ın ilin sonuna qədər tərk-silah edilməsi, həmçinin İsrailin ölkədəki hərbi əməliyyatlarının dayandırılması və qoşunlarının Livanın cənubundakı beş mövqedən çıxarılması təklifini təqdim edib. Təqdim edilən planda "Hizbullah"ın tərk-silah edilməsi üçün atılacaq addımlar təfərrüatı ilə verilib. Bildirilib ki, bu təklifin aktuallığı İsrailin mövcud atəşkəs rejimini pozmasına dair artan şikayətlər, o cümlədən kövrək status-kvonun çökməsinə səbəb ola biləcək hava zərbələri və əməliyyatlarla əlaqədardır. Təkliflər paketinə əsasən, Livan hökuməti 15 gün ərzində “Hizbullah”ı 2025-ci il dekabrın 31-dək tam tərk-silah etmək öhdəliyini əks etdirən qərar qəbul etməlidir. Həmçinin, bu mərhələdə İsrailin də hərbi əməliyyatları dayandıracağı vurğulanıb. Təkliflərə əsasən, 120 gün ərzində "Hizbullah"ın qalan ağır silahları, o cümlədən raketlər və pilotsuz uçuş aparatları sökülməlidir. ABŞ, Səudiyyə Ərəbistanı, Fransa, Qətər və başqa dost dövlətlər Livan iqtisadiyyatını dəstəkləmək, bərpa etmək üçün iqtisadi konfrans təşkil edəcəklərinə dair öhdəlik götürürlər. “Hizbullah”ın bu kimi prinsiplər əsasında tərk-silah edilməsi İsrailin şimalının təhlükəsizliyi deməkdir. Bu, həm də yəhudi dövləti qonşuluğunda İranın silahlı proksi qüvvəsinin pozucu və təhdidedici qüvvə olaraq sıradan çıxması, Tehran hakimiyyətinin Livanda zərərsizləşdirilməsidir”.

- BMT TŞ-nin 1701 saylı qətnaməsi “Hizbullah” və İsrail arasında hansı əsas öhdəlikləri nəzərdə tuturdu və bu sənədin icrasına ən çox hansı ölkə mane olub?

- 2006-cı ildə İkinci Livan müharibəsini başa çatdırmaq üçün BMT Təhlükəsizlik Şurası (TŞ) 1701 saylı qətnamə qəbul etmişdi. Həmin sənədə əsasən, İsraillə “Hizbullah” arasında hərbi əməliyyatlar tam dayandırılır, İsrailin bütün qüvvələri Livandan çıxarılır, Livan ordusunun və BMT-nin bu ölkədəki Müvəqqəti Sülhməramlı Qüvvələri (UNIFIL) cənubi Livanda yerləşdirilir. Qətnamədə "Hizbullah" da daxil olmaqla Livandakı rəsmi olmayan bütün silahlı qrupların tərk-silah edilməsi, Litani çayından cənubda sülhməramlıların yerləşdirilməsi və s. nəzərdə tutulurdu. Əsas məsələlərdən biri də rəsmi Beyrutun razılığı olmadan Livanda xarici hərbi qüvvələrin mövcudluğunun qadağan edilməsi idi. Livan hökumətinin indiki qərarı, ABŞ-nin təklifi əslində 19 il əvvəl qəbul olunmuş bu qətnamə əsasında təkmilləşdirilib. Deməli, 20 ilə yaxındır, Livanla bağlı qəbul olunmuş bu sənəd icra olunmur. Bölgədəki vəziyyət mürəkkəb olaraq qalır. BMT TŞ-nin bu ölkə üzrə məlum qətnaməsini ən çox pozan İran hakimiyyətidir. Çünki 1979-cu il inqilabından sonra bu ölkədə “Hizbullah” Tehranın xeyir-duası və yardımı ilə yaradılıb. Sonrakı illərdə onun İsraillə bağlı siyasi-ideoloji iddiasını gerçəkləşdirmək, yaxud yəhudi dövlətinin təhlükəsizliyini təhdid etmək məqsədi ilə bu qruplaşmanı daim maliyyələşdirməsi ilə bağlı çoxsaylı məlumatlar yayılıb.

-  “Hizbullah”ın silahsızlaşdırılması hansı nəticələrə səbəb ola bilər və İsrailin Qəzza ilə bağlı beş prinsipi nələri əhatə edir?

- Ölkədən sıxışdırıldığı üçün İran rəsmiləri Livan hökumətinin bu qərarının “İsrail və ABŞ-nin maraqlarına uyğun” olduğunu iddia edirlər. Halbuki bu davranış “Hizbullah”la birlikdə, Livanın təhlükəsizliyinin də təhdidində aparıb çıxarır. Belə qənaətə gəlmək olar ki, “Hizbullah”ın silahsızlaşdırılması Livan-İsrail əlaqələrinə, mübahisəli məsələlərin həllinə də yardım edər. Bu, təbii ki, həm də HƏMAS-ın mövqeyinin , istənilən şəkildə fəaliyyətinin zəifləməsi və sıradan çıxması ilə nəticələnər. Bu isə İran kimi qüvvələrin mənafeyinə uyğun gəlmir, onların perspektivdə Yaxın Şərq regionundan tamamilə çıxarılmasının bir mərhələsini də tamamlayır. Ötən gün İsrailin Təhlükəsizlik Kabineti Baş nazir Binyamin Netanyahunun Qəzza zolağının tamamilə hərbi nəzarətə alınması barədə təklifini dəstəkləyib. Uzun sürən müzakirədən sonra kabinet üzvlərinin əksəriyyəti İsrailin "HƏMAS"la müharibəni dayandırması qarşılığında irəli sürəcəyi beş prinsipi dəstəkləyib. HƏMAS-ın tərk-silah edilməsi, Qəzza zolağının demilitarizasiyası, girovların hamısının geri qaytarılması, bu bölgənin təhlükəsizliyinə nəzarətin İsrailə keçməsi, HƏMAS və ya Fələstin Muxtariyyəti olmayan alternativ mülki hökumətin mövcudluğu bu sənəddə öz əksini tapıb. Düzdür, ilk iki bəndin reallaşması mümkün sayılmır. Elə ona görə də İsrail hökumətinin Qəzza zolağında HƏMAS-ın hakimiyyətinə son qoymaq üçün bölgəyə yeni hücum edəcəyi ehtimal olunur.

- HƏMAS-ın tərk-silah edilməsi Yaxın Şərqdə sülhə və Qəzza sakinlərinin təhlükəsizliyinə necə təsir edər?

- Hələ ki, hərəkat girovları azad etməməklə mövcudluğunu qoruyur, güc olduğunu göstərməyə çalışır. O bu davranışı ilə İsraildən çox Qəzza sakinlərinin təhlükəsizliyinə zərbə vurur, onların həyatını yeni hərbi əməliyyatlarla üz-üzə qoyur. HƏMAS 20 ildir zolaqda qanunsuz hakimiyyətdədir. Bu müddət ərzində o, nə Fələstinin müstəqilliyinə nail olub, nə də Qəzza sakinlərinn firavan, təhlükəsiz həyatını təmin edib. Heç İranın “İsrailə ölüm!” şüarının ardıcılı kimi də heç nəyə nail olmayıb. HƏMAS Qəzzada çox sayda insanın ölümünə, yaşayış yerlərinin xarabazara çevrilməsinə, minlərlə insanın qaçqın vəziyyətinə düşməsinə əsas baiskardır. Onlar bunu mübarizə sayırlar. Ancaq bu fələstinlilərin, o cümlədən, qəzzalıların oyunu deyil. Fələstin dövlətinin əhalisi hələ də xarici maraqların qurbanı olaraq qalır. HƏMAS sanki bu dövlətin məhv edilməsi üçün bir amildir. Onun tərk-silah edilməsi yeni şəraitə təkan verər. “Hizbullah”ın da tərk-silah edilməsi Livan-İsrail münasibətlərinin normallaşmasına impuls verər. Bu kimi qüvvələrin demilitarizasiyası Yaxın Şərqdə münaqişə ocaqlarının söndürülməsinin başlanğıcı olar. Belə proksilərin sıradan çıxması yeni Yaxın Şərq quruculuğu vəd edir”.

Ayhan