31 yaşlı embriondan doğulan körpə: Elm zamanı necə dayandırdı?
Elm və texnologiyanın sürətli inkişafı insan həyatının bir çox sahəsində inqilabi dəyişikliklərə səbəb olur. Reproduktiv texnologiyalar sahəsində bu inkişaf bəzən zamanın sərhədlərini aşaraq, həyatın başlanğıcına dair mövcud anlayışları yenidən formalaşdırır. Krioprezervasiya texnologiyası – embrionların ultra aşağı temperaturda uzunmüddətli saxlanması – bu sahədə ən diqqətəlayiq yeniliklərdən biridir.
Krioprezervasiya texnologiyası hüceyrə və toxumaların ultra aşağı temperaturda, yəni -196°C-də maye azotla uzunmüddətli saxlanması metodudur. Bu temperaturda hüceyrə fəaliyyətləri tamamilə dayanır, metabolik proseslər dondurulur və hüceyrə strukturları sabit qalır. Hüceyrələr bu vəziyyətdə nə yaşlanır, nə də dəyişir. Onlar sadəcə gözləyir. Bu, genetik materialın illərlə, bəzən onilliklərlə qorunmasına imkan verir.
Bu texnologiya ilk dəfə 1980-ci illərdə tətbiq olunmağa başlanılıb. Əsasən in vitro fertilizasiya (IVF) prosesindən sonra (yumurtahüceyrələrin orqanizmdən kənarda mayalandırılması) döllənmiş yumurtalar müəyyən mərhələyə qədər inkişaf etdirilir və sonra dondurularaq saxlanılır. Minlərlə ailə bu metod sayəsində valideyn olmaq imkanı qazanır.
Krioprezervasiya ilə dondurulmuş embrionlar illər sonra implantasiya edildikdə sağlam doğuş mümkündürmü?
Araşdırmalar göstərir ki, 10 ildən artıq müddət ərzində dondurulmuş embrionlardan doğulan körpələrin fiziki və zehni inkişafında fərqlilik müşahidə olunmayıb. Hüceyrə bölünməsi normal şəkildə davam edir, DNT strukturunda ciddi pozuntular baş vermir. Lakin 30 ildən artıq müddət ərzində dondurulmuş embrionların istifadəsi yeni bir mərhələdir. Bu sahədə uzunmüddətli təsirlərin tam qiymətləndirilməsi üçün geniş miqyaslı tədqiqatlara ehtiyac var.
2025-ci ilin iyul ayında dünyaya gələn bir körpə elm tarixində nadir və maraqlı bir hadisənin simvoluna çevrilib. Körpənin adı Thaddeus Daniel Pierce-dir. Bu körpənin genetik yaşı 31 olsa da, bioloji yaşı sıfırdır. Səbəb isə onun embrionunun 1994-cü ildə dondurulması və 2025-ci ildə uğurla implantasiya edilərək doğulmasıdır. O, “dünyanın ən yaşlı embrionu”ndan doğulan körpə adını alıb.
Bu hadisə riyaziyyat kitablarında tez-tez rast gəlinən “yaş məsələsi”nin real həyatda necə maraqlı və paradoksal bir formaya çevrilə biləcəyini göstərdi. Körpənin atası Tim Pierce embrion yaradılan vaxtlar hələ uşaq idi. Bu gün isə genetik baxımdan demək olar ki, öz övladı ilə eyni yaşdadır. Bu, ailə strukturlarında və nəsil anlayışında yeni bir mərhələnin başlanğıcıdır. İnsanlar adətən yaşa görə nəsil anlayışı qururlar. Lakin bu hadisə bu anlayışı dəyişir. Artıq bioloji yaş və təqvim yaşı fərqli ola bilər. Bu fərqi mümkün edən elm və texnologiyadır. Artıq onlar yalnız mövcud problemləri həll etməklə kifayətlənmir, zamanın mahiyyətini dəyişdirirlər. Genetik materialın dondurulması və illər sonra həyata qaytarılması insan həyatının başlanğıcını bioloji zamandan ayıraraq idarə olunan bir prosesə çevirir. Bu hadisə göstərir ki, tədqiqat və innovasiya təkcə tibbi imkanları genişləndirmir, həm də insan kimliyi, ailə quruluşu və zaman anlayışını yenidən düşünməyə vadar edir.
Nəzrin Salmanova
20:04 04.08.2025
Oxunuş sayı: 1008
