Sağlam beyin, sağlam gələcək: Alzheimerdən necə qorunaq?
Alzheimer xəstəliyi beyindəki neyronların tədricən zədələnməsi nəticəsində yaddaşın, idrakın, davranışın və gündəlik fəaliyyətlərin pozulmasına səbəb olan xroniki neyrodegenerativ pozuntudur. Xəstəlik ən çox 65 yaşdan sonra ortaya çıxır. Bəzi hallarda erkən yaşlarda da (40-50 yaş aralığında) inkişaf edə bilər.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına görə, Alzheimer xəstəliyi üç klinik mərhələyə bölünür. İlk mərhələ yüngül koqnitiv pozğunluq (MCI) adlanır və yaddaş zəifləməsi ilə müşayiət edilir, lakin gündəlik funksiyalar hələ də yerinə yetirilə bilir. İkinci mərhələ yüngül və orta dərəcəli Alzheimer demensiyasıdır; burada unutqanlıq daha kəskinləşir, qərarvermə qabiliyyəti zəifləyir və xəstənin müstəqil yaşaması çətinləşir. Üçüncü mərhələ irəliləmiş və ağır Alzheimer demensiyasıdır. Burada xəstə yaxınlarını və uzunmüddətli xatirələrini unudur, eləcə də gündəlik fəaliyyətlərini yerinə yetirə bilmir və tam olaraq başqalarının yardımına ehtiyac duyur.
Uzun illər boyunca aparılan tədqiqatlar xəstəliyin əsas səbəblərini və risk faktorlarını araşdırsa da, hələlik onu tam müalicə etmək mümkün deyil. Bununla belə, son araşdırmalar göstərir ki, sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma və fiziki aktivlik xəstəliyin gedişatını ləngidə bilər.
“Alzheimer’s Research & Therapy” jurnalında dərc olunan araşdırmada Harvard Tibb Məktəbinin professoru Rudolph Tanzi qeyd edir ki, cəmi 20 həftə ərzində, sadəcə həyat tərzini dəyişməklə, 50 xəstədə idrak testlərində əhəmiyyətli nəticələr əldə etmək gözlənilməz olub.
Araşdırmada 51 nəfər iştirak edib, onların orta yaş həddi 73,5 olub. İştirakçılar təsadüfi seçim əsasında iki qrupa ayrılıb: 26 nəfər müdaxilə qrupunda, 25 nəfər isə nəzarət qrupunda yer alıb. Müdaxilə qrupundakı şəxslər 20 həftə ərzində tam vegan pəhriz edərək idrak funksiyasını dəstəkləyən omega-3, vitaminlər (C və B12), maqnezium və probiotiklər kimi qida əlavələri qəbul ediblər. Bununla yanaşı, gündəlik aerobik məşqlər, həftədə üç dəfə güc məşqləri və meditasiya ilə nəfəs texnikalarından ibarət stress idarəetmə proqramı həyata keçirilib.
Araşdırmanın nəticələri göstərib ki, idrak testlərində müdaxilə qrupu ya sabit qalıb, ya da yaxşılaşıb; nəzarət qrupu isə ya dəyişməz qalıb, ya da pisləşib. Bundan əlavə, biomarkerlərdə və mikrobiom analizlərində müsbət dəyişikliklər müşahidə edilib. Amiloid-beta proteinin nisbətində yaxşılaşma, qan şəkəri və xolesterol səviyyələrində müsbət dəyişikliklər qeydə alınıb.
Həmçinin, Alzheimer xəstəliyinin erkən diaqnostikası ilə bağlı Jianfeng Feng və onun tədqiqat qrupu araşdırma aparıb. Tədqiqat 2024-cü ildə “Nature Aging” jurnalında dərc olunub.
Araşdırmada 500-dən çox insanın qan nümunələri analiz edilib. Nəticələr göstərib ki, pTau 217 (fosforlaşdırılmış tau proteini, beyində anormal protein yığılmalarını göstərir) və NEFL (neyrofilament yüngül zənciri, neyronların zədələnməsi ilə əlaqəli biomarker) kimi biomarkerlər Alzheimer xəstəliyinin erkən mərhələlərində yüksəlir.
Bundan əlavə, tədqiqatda genetik faktorlar və həyat tərzi dəyişiklikləri də nəzərə alınıb. Alimlər müəyyən ediblər ki, APOE4 (Apolipoprotein E epsilon 4, beyində lipid metabolizmasını tənzimləyən gen) geninə sahib olan şəxslər daha yüksək risk altındadır, lakin sağlam qidalanma və müntəzəm fiziki aktivlik bu riski azalda bilər.
Tədqiqatda GFAP (Glial fibrillary acidic protein, beyin hüceyrələrinin strukturunu qoruyan protein), NEFL, GDF15 (Böyümə fərqlənmə faktoru 15, hüceyrə stressini və zədələnməsini tənzimləyən protein) və LTBP2 (Latent TGF-beta bağlayıcı protein 2, hüceyrə siqnallarını tənzimləyən protein) kimi biomarkerlərin demensiya ilə güclü əlaqəyə malik olduğu ortaya çıxıb.
Profilaktik tədbirlər və cəmiyyətin maarifləndirilməsi bu xəstəliklə mübarizədə mühüm rol oynayır. Sağlam həyat tərzi, balanslı qidalanma, zehni aktivlik və sosial əlaqələrin gücləndirilməsi idrak funksiyalarını qorumaqda mühüm amillərdir. Unutmayın ki, hər gün atdığımız kiçik, amma məqsədyönlü addımlar gələcəyimizi formalaşdırır.
Nəzrin Salmanova
02:00 14.06.2025
Oxunuş sayı: 1004
