Bakı Türkiyə- İsrail münasibətlətində vasitəçi ola bilər - MÜSAHİBƏ
Türkiyədə Siyasi Gərginlik və Beynəlxalq Münasibətlər
Türkiyədə Prezident Rəcəb Ərdoğan iqtidarının səylərinə baxmayaraq, ana müxalifət partiyasının çağırışı ilə başlayan aksiyalar səngimək bilmir. Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (CXP) lideri Özgür Özəl, İstanbul bələdiyyəsinin həbs olunmuş sədri Əkrəm İmamoğlu ilə görüşdən sonra Ramazan bayramında müxalifətin Ərdoğan hakimiyyətinə sürpriz edəcəyini bəyan edib. Hadisələrin ilk günündən Türkiyədə yaşananlara onun daxili işi kimi yanaşan region dövlətləri, beynəlxalq güclər, habelə BMT belə fərqli münasibət sərgiləməyə başlayıb.
Bu məsələrlə bağlı politoloq Elşən Manafov Crossmedia.az-a müsahibə verib
– Elşən bəy, Türkiyədə hadisələrin hansı istiqamətdə inkişaf edə biləcəyi ilə bağlı fikirlərinizi bölüşməyinizi rica edərdik.
– Ərdoğan iqtidarının gördüyü bəlli tədbirlərə baxmayaraq, bildiyimiz kimi, ölkədə, xüsusilə böyük şəhərlərdə etiraz aksiyaları səngimir. Hakimiyyət aksiyaların qarşısını almaq üçün martın 27-nə qədər İstanbulda, aprelin 1-nə qədər isə Ankarada hər hansı kütləvi tədbirlərin keçirilməsini qadağan edib, bu şəhərlərdə xüsusi vəziyyət tətbiq olunub. Vəziyyətin nəzarətdən çıxmasının qarşısını almaq üçün adıçəkilən şəhərlərə əlavə polis qüvvələri yerləşdirilib. Bununla belə, gənclərin, xüsusilə universitet tələbələrinin etirazlarının qarşısını tam mənada almaq iqtidara müyəssər olmayıb.
Fikrimcə, iqtidarın siyasi dialoq əvəzinə ilk gündən etirazçılara qarşı güc tətbiq etməsi hazırda yaşanan gərginliyin yüksələn xətt üzrə artmasına səbəb olub. Müxalifətin prezident seçkilərində namizədi ola biləcək şəxsə münasibətdə İmamoğlunun 8 mart çıxışından sonra bəlli ittihamları irəli sürməsi, bu iddiaların siyasi sifarişdən irəli gəlməsi ilə bağlı etiraz elektoratında yaranmış narazılığın səbəbləri sırasına aid edilə bilər.
İmamoğlunun Ərdoğana ünvanladığı bəlli ittihamlarına qədər məhkəmə orqanlarının susqunluğu belə bir sual doğurur: Niyə məhz bu ittihamlardan sonra İmamoğlu haqqında hüquqi addımlar atıldı? Onun əməllərində cinayət tərkibi varsa, niyə hüquq-mühafizə orqanları bu faktlara daha əvvəl münasibət bildirməmişdi? Üstəlik, İstanbul Universitetinin 1990-cı ildə İmamoğluna təqdim etdiyi diplomun birdən-birə çıxdaş edilməsi və onun qeyri-qanuni əldə edilməsi ilə bağlı məsələlərin gündəmə gətirilməsi siyasi məqsədlərlə bağlı düşüncələrə əsas verir.
- İlk günlər Türkiyədə yaşananları bu ölkənin daxili işi kimi qiymətləndirən dairələrin mövqeyində müşahidə olunan dəyişiklikləri nə ilə əlaqələndirmək olar?
– Bu suala birmənalı cavab vermək çətindir. Düşünürəm ki, bütün hallarda Türkiyədə yaşanan siyasi gərginlikdən istifadə etmək istəyən dairələr var. Artıq BMT-nin İnsan Haqları Komitəsi Ərdoğan iqtidarına müraciət edərək vətəndaşların iradə azadlığına, söz və fikir azadlığına hörmət göstərilməsini tələb edib. Həmçinin, etiraz etmək üçün meydana çıxanların hüquqlarına sayğı ilə yanaşmağa çağırıb və bu hüquqların məhdudlaşdırılmaması üçün iqtidarı xəbərdar edib.
Digər tərəfdən, ABŞ-nin dövlət katibi Mark Rubio Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidanla görüşündə ABŞ-nin Türkiyədəki hadisələrlə bağlı mövqeyini açıq şəkildə ifadə edib. O, Əkrəm İmamoğlu və onunla birlikdə həbs olunmuş şəxslərin azad olunmasını, həmçinin, ölkədə növbədənkənar prezident seçkilərinin keçirilməsini tövsiyə edib. Bu isə artıq ABŞ-nin Türkiyənin daxili işlərinə müdaxiləsi kimi qiymətləndirilə bilər.
- ABŞ-nin qısa zaman kəsiyində Türkiyədə yaşananlarla bağlı belə ikili mövqe sərgiləməsi nə ilə bağlı ola bilər? Rubionun Türkiyədə növbədənkənar prezident seçkilərinin keçirilməsi təklifi ilə Prezident Trampın "Türkiyə yaxşı ölkədir, onun lideri də yaxşı oğlandır" açıqlaması arasındakı kəskin fərqi necə izah etmək olar?
– ABŞ Türkiyə faktoruna bir neçə aspektdən yanaşır. ABŞ və Avropa Birliyi arasında Ukrayna probleminin həlli, NATO-nun perspektivi ilə bağlı məsələlərdə kəskin fərqlər olduğu şəraitdə rəsmi Ankaranı Avropa Birliyinin maraqlarına uyğun addımlardan çəkindirmək istəyir. Digər tərəfdən, ABŞ Yaxın Şərqdə Türkiyə ilə koordinasiya edilmiş siyasət yürütmək istəyir. Lakin burada Tramp administrasiyasını rəsmi Ankaranın Netanyahu hökumətinə münasibətdə sərgilədiyi mövqe qane etmir.
Həmçinin, ABŞ ilə hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq etmək istəyən Ərdoğan hakimiyyətini Vaşinqtonun irəli sürdüyü şərtlərlə razılaşmağa məcbur etmək üçün də təzyiq göstərilir. Məsələn, Türkiyə uzun illərdir ki, ABŞ-dən F-35 qırıcı təyyarələrini almaq üçün danışıqlar aparır. ABŞ isə bunun müqabilində Türkiyədən Rusiyadan aldığı S-400 hava hücumundan müdafiə sistemlərini ya ABŞ-a təhvil verməsini, ya da İncirlikdəki NATO bazalarına yerləşdirməsini tələb edir. Bu isə mümkünsüzdür, çünki Türkiyə S-400-ləri üçüncü tərəfə satmayacağına dair Rusiya qarşısında öhdəlik götürüb. Bu addım Moskva ilə Ankara arasındakı münasibətlərin daha da gərginləşməsinə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, Suriyada Ərdoğanın dəstəklədiyi Culanı hakimiyyətinin təqib etdiyi Ələvilərin Rusiyanın Suriyadakı hərbi bazalarına sığınması, Moskva-Ankara münasibətlərində müəyyən problemlər yaradır.
- Bəzi ekspertlər Türkiyədə siyasi gərginliyin yüksəldiyi şəraitdə İsraillə hərbi əməliyyatların başlaya biləcəyini istisna etmirlər. Bu barədə nə düşünürsünüz?
– Əslində İsrail və onun kəşfiyyat qurumları Türkiyədə müxalifətlə münasibətlərin kəskinləşməsindən istifadə edərək iqtidarın diqqəti daxili problemlərdən yayındırmaq üçün düşmən faktorunu qabartmağa çalışdığını düşünürlər. Siyasətşünaslıq elminin müddəaları və ölkələrin tarixi təcrübələri baxımından bu mümkündür. Lakin Türkiyənin hazırkı siyasi reallıqları və mürəkkəb geosiyasi vəziyyət nəzərə alınarsa, iqtidarın belə bir addım atmayacağına əminik. Ərdoğan kimi təcrübəli siyasətçinin müxalifətlə ümummilli maraqlar naminə ortaq məxrəcə gəlmək üçün yollar axtaracağını düşünürük. Bununla yanaşı, İsraillə münasibətlərin gərginləşməsinin qarşısını almaq üçün rəsmi Bakının vasitəçilik etməyə hazır olması mümkündür. Azərbaycanın həm Qərbdə, həm də Şərqdə etibarlı tərəfdaş kimi tanınması bu məsələdə onun mühüm rol oynaya biləcəyinə əsas verir.
17:00 28.03.2025
Oxunuş sayı: 10139
