Dünya iqtisadiyyatını idarə edən əsas şirkətin adı məlum oldu - Həqiqətlər üzə çıxdı

"Dünya iqtisadiyyatı və Azərbaycan"(Layihənin ideya müəllifi Rüfət Quliyevdir)

XXI əsrdə qlobal iqtisadiyyat artıq təkcə zavodlar, xammal və istehsal gücü ilə ölçülmür. Müasir dünyada əsas qüvvə maliyyə axınlarını kimlərin yönləndirdiyi, riskləri kimlərin hesabladığı və qərarların hansı mərkəzlərdə formalaşdığı ilə müəyyən olunur. Bu reallıqda elə maliyyə qurumları mövcuddur ki, onlar gündəlik həyatımızda görünməsələr də, dünyanın ən böyük şirkətlərinin taleyinə, dövlətlərin iqtisadi qərarlarına və qlobal bazarların istiqamətinə birbaşa təsir göstərirlər.

Bu qurumlar adətən mediada ön plana çıxmır, geniş reklam kampaniyaları aparmır və ictimai müzakirələrdən kənarda qalmağa üstünlük verirlər. Çünki maliyyə dünyasında səssizlik çox zaman gücün ən açıq göstəricisidir. Məhz belə “sakit”, lakin təsir dairəsi trilyonlarla dollarla ölçülən qurumlardan biri də “BlackRock”dur — müasir qlobal maliyyə sisteminin görünməyən, lakin həlledici aktoru.

Bu yazıda məqsəd təkcə bir investisiya şirkətinin fəaliyyətini təsvir etmək deyil. Məqsəd, qlobal maliyyənin necə idarə olunduğunu, süni intellekt və analitik sistemlərin bu prosesdə hansı rolu oynadığını və bir şirkətin dünya iqtisadiyyatına hansı mexanizmlərlə təsir göstərə bildiyini analitik prizmadan izah etməkdir.

Məsələ ilə bağlı Milli Məclisin 4 çağırış deputatı (III, IV, V, VI) iqtisad elmləri doktoru, professor Rüfət Quliyev Crossmedia.az-la öz fikirlərini bölüşüb: "Müasir qlobal maliyyə sistemində elə şirkətlər mövcuddur ki, adları geniş ictimaiyyət üçün tanış olmasa da, təsir dairələri dünyanın aparıcı iqtisadiyyatlarını və nəhəng korporasiyalarını əhatə edir. Bu şirkətlərdən biri və bəlkə də, birincisi “BlackRock”dur. Açıq bazarlarda fəaliyyət göstərən, səhmləri birjalarda alqı-satqıya çıxarılan bu nəhəng investisiya şirkəti haqqında mövcud məlumatlar paradoksal şəkildə məhduddur. Lakin əldə olan faktlar göstərir ki, “BlackRock” yüzlərlə iri şirkətin aktivlərinin idarə edilməsində mühüm rol oynayır və əsas ofisi ABŞ-nin Nyu-York şəhərinin  Manhetten küçəsində yerləşir. Bu gün “Microsoft”, “Apple”, “Google”, “Amazon”, “Coca-Cola” kimi qlobal korporasiyaların səhmdar strukturunda “BlackRock”un payı mövcuddur. Bəzi analitik mənbələrdə şirkət “dünyanın ən böyük kölgə bankı” kimi də xarakterizə olunur. Şirkət 1988-ci ildə fəaliyyətə başlamış, ilkin mərhələdə yeddi tərəfdaş tərəfindən təsis edilmişdir. Tarixi baxımdan nisbətən “cavan” olmasına baxmayaraq, qısa müddət ərzində bu səviyyədə qlobal gücə malik olması xüsusi diqqət çəkir. Şirkətin qurucuları maliyyə baxımından təminatlı, strateji düşüncə qabiliyyəti yüksək olan şəxslər olmuşdur. Məhz düzgün qurulmuş idarəetmə modeli və risklərin elmi əsaslarla qiymətləndirilməsi “BlackRock”u qlobal maliyyə sisteminin aparıcı oyunçularından birinə çevirmişdir.

“Aladdin” sistemi və maliyyədə süni intellektin erkən tətbiqi

“BlackRock”un uğurunun əsas sütunlarından biri onun unikal analitik platforması — “Aladdin” (Asset, Liability, Debt and Derivative Investment Network) sistemidir. Bu sistem 1999-cu ildən etibarən istifadə olunur və maliyyə risklərinin qiymətləndirilməsi, portfel idarəçiliyi və proqnozlaşdırma sahəsində inqilabi rol oynayıb. “Aladdin” minlərlə parametr və ssenarini eyni vaxtda təhlil edərək qərar qəbuletmə prosesinə rəy verir. Hazırda bu sistem üzərində təqribən 2 000-dən çox mütəxəssis çalışır. Formalaşdırılan geniş məlumat bazası əsasında verilən proqnozlar maliyyə bazarlarında yeni metodoloji yanaşmanın əsasını təşkil edir. Bu mənada “BlackRock” süni intellekt elementlərindən maliyyə sektorunda ən erkən istifadə edən şirkətlərdən biri hesab oluna bilər. “Aladdin” sisteminin tətbiqindən sonra “BlackRock”un idarə etdiyi aktivlərin həcmi sürətlə artmışdır:

1999-cu ildə — 165 milyard ABŞ dolları,

2004-cü ildə — 342 milyard ABŞ dolları,

2014-cü ildə — 4 trilyon ABŞ dolları,

2024-cü ildə isə — 10 trilyon ABŞ dolları.

Bu aktivlər birbaşa “BlackRock”un öz vəsaiti olmasa da, şirkət onları idarə edir və yönləndirir. “Aladdin” sisteminin proqnozlarına əsasən, yaxın dörd il ərzində idarə olunan aktivlərin həcminin 15 trilyon ABŞ dollarını keçəcəyi ehtimal olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, “BlackRock” bu sistemin müəyyən analitik imkanlarını digər maliyyə qurumlarına kommersiya əsasları ilə təqdim edir və bu da şirkət üçün əlavə gəlir mənbəyidir. Ümumilikdə, “Aladdin” platforması vasitəsilə dolayı yolla 20 trilyon ABŞ dollarına yaxın aktivin idarə olunmasında iştirak edilir ki, bunun təxminən 6–7 trilyon dolları digər şirkətlərə konsultativ dəstək formatında aiddir. Tarix göstərir ki, qlobal maliyyə böhranları zamanı “BlackRock” mövqelərini daha da gücləndirir. Xüsusilə 2008-ci il maliyyə böhranı zamanı “Lehman Brothers”ın iflası və ipoteka bazarının çökməsi nəticəsində ABŞ və Avropada yüzlərlə bank fəaliyyətini dayandırdı. Həmin dövrdə problemli aktivlərin böyük hissəsinin idarə edilməsi məhz “BlackRock”a həvalə olundu. Bu fakt onu göstərir ki, bir çox halda dövlətlər və hökumətlər maliyyə böhranı zamanı texniki və strateji dəstək üçün “BlackRock”a müraciət edirlər. Şirkətin keçmiş rəhbəri Lari Finkin karyerasında baş vermiş 100 milyon dollarlıq səhv və ondan çıxarılan nəticələr də “BlackRock”un risk idarəçiliyində necə təcrübə topladığını nümayiş etdirir". 

Professor bu şirkətlərin siyasi və geosiyasi təsirlərindəndə söz açıb:  “BlackRock”un təsiri təkcə maliyyə bazarları ilə məhdudlaşmır. Şirkətin mütəxəssisləri müxtəlif ölkələrin dövlət strukturlarında, mərkəzi banklarında və maliyyə qurumlarında fəaliyyətə dəvət olunurlar. ABŞ administrasiyası, o cümlədən keçmiç Prezident Cozef Bayden dövründə, şirkətdən məsləhət və analitik rəy almışdır. Eyni zamanda “BlackRock”un “Vanguard” ilə birlikdə Ukraynada torpaq bazarına maraq göstərməsi və bu məqsədlə qəbul edilmiş qanunvericilik dəyişiklikləri də müzakirə mövzusudur. Rəsmi şəkildə bu təsirin miqyası təsdiqlənməsə də, Ukraynada aparıcı siyasi və iqtisadi dairələrdə “BlackRock”un təsir imkanlarının geniş olduğu qəbul edilir Həmçinin bu böhrana Ukrayna və Yunanıstanıda qeyd edə bilərik.  “BlackRock”un səhmdar olduğu şirkətlər sırasında:

“Apple” — təqribən 155 milyard ABŞ dolları,

“Microsoft” — 136 milyard ABŞ dolları,

“Google” (“Alphabet”) — 73 milyard ABŞ dolları həcmində paylar mövcuddur.

Pandemiya dövründə belə Çin hökumətinin “BlackRock”u əməkdaşlığa dəvət etməsi, ABŞ–Çin siyasi gərginliyinə baxmayaraq, maliyyə maraqlarının prioritet olduğunu göstərir". 

Professor, həmçinin bu nəhəng şirkətin ölkəmizə təsirinin olub-olmamasında aydınlıq gətirib: "Hazırda “BlackRock”un Azərbaycana birbaşa təsiri müşahidə edilmir. Azərbaycan dövləti maliyyə və iqtisadi siyasətdə suverenliyini qorumağı prioritet hesab edir və beynəlxalq nəhəng maliyyə qurumlarından asılılığı minimum səviyyədə saxlayır. Bu yanaşma ölkənin uzunmüddətli maliyyə təhlükəsizliyi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Nəticə etibarilə, “BlackRock” bu gün qlobal maliyyə sisteminin ən güclü və eyni zamanda ən az görünən aktorlarından biridir. Dünya iqtisadiyyatında maliyyə sektorunun payı təqribən 75 faiz təşkil etdiyi halda, bu sektorun əsas idarəedicilərindən biri olan “BlackRock”un təsir imkanları istər-istəməz qlobal iqtisadi proseslərin mərkəzində dayanır".

Elmir Heydərli