Çoxlarının tanımadığı Bakının Şanxayında son durum: "Bəzən yuxuda da o səsi eşidirəm"- Reportaj
Keşlənin Şanxay qəsəbəsi haqqında çox eşitmişdim. Adamlar danışanda sanki başqa bir ölkədən, uzaq bir şəhərdən bəhs edirdilər: “Ora Bakının içinə qoyulmuş kiçik bir Hindistandır”, “qatar elə yanından keçəndə evlər titrəyir”, “uşaqlar relsin üstündə top oynayır”, “analar körpəni qucağına alıb qaçır ki, qatar gəlir”… Şəkillərdə də eyni mənzərə: dar küçələr, bir-birinə bitişmiş iki-üç mərtəbəli köhnə evlər, damlarda qurumuş paltarlar, divarlara söykənmiş velosipedlər və ortadan – qara, paslı relslər keçən dəmir yolu.
Mən də düşündüm ki, gedim görüm nədir bu Şanxay.
Avtobusla Keşləyə gəlib düşdüm, sonra piyada. Keşlə-2, Keşlə-3 küçələrinin arasıdı deyirdilər. Gedirəm. Küçələr o qədər oxşardır ki, insan özünü karuselə düşmüş kimi hiss edir. Hər tərəf eyni: eyni rəngə boyanmış dəmir qapılar, eyni hündürlükdəki evlər, eyni qoxu – köhnə taxta, benzin, çörək iyi qarışığı. Bir neçə dəfə eyni qapının qabağından keçdiyimi başa düşüb geri qayıtdım. Nəhayət bir qadına yaxınlaşıb soruşdum:
– Xanım, bura Şanxaydır?
Qadın gülüb başını yellətdi:
– Şanxay buradır, amma artıq Şanxay deyil…
Bu cavab məni lap çaşdırdı. Bir az da irəli getdim. Dar bir keçiddən içəri girdim. Həyətlərə baxıram: uşaqlar top qovur, qızlar tullanır, bir oğlan velosiped sürür – heç bir təhlükə hiss etmirlər. Ancaq rels yoxdur. Harda o məşhur relslər? Harda o qorxu, o qatar səsi?
Daha dərinə getsəm də eyni mənzərə. Həyat axır. Bir kişi maşınını yuyur, qonşusu ilə söhbət edir. Qadınlar qapı ağzında oturub. Bir ana uşağına “gəl bura” deyib qucaqlayır – amma qorxudan yox, sadəcə isti qucaqlamaq üçün.
Artıq ümidimi üzmüşdüm. “Boş yerə gəldim” deyib geri dönmək istəyirdim. Elə o anda ayağım nəyinsə sərt bir şeyinə dəydi. Əyilib baxdım: otların arasından qara, köhnə, paslı bir dəmir çıxır – bəli, relsdir. Amma üstü betonla örtülüb, yanları ot basıb, sanki yer onu udub. Bir az irəlidə də var, amma kəsilmiş, qurtarmış. Sanki kimsə böyük bir bıçaqla bu xətti kəsib atıb.
O an başa düşdüm: Şanxay artıq Şanxay deyil.
2018–2020-ci illərdə dəmir yolunu tamamilə söküblər. Qatar artıq buradan keçmir. Keşlə-2 küçəsindəki o keçid bağlanıb, relslər qazılaraq çıxarılıb, yerinə asfalt çəkilib. İndi maşınlar rahat girir-çıxır, taksilər dayanır, uşaqlar relssiz küçədə top oynayır. Bir vaxtlar qatarın səsi ilə oyanan məhəllə indi quş səsi ilə oyanır.
Bir qoca ilə söhbət elədim. Soruşdum:
– Dayı, relslər harda qaldı?
Qoca gülümsündü, əlindəki çaydanı yellətdi:
– Getdi oğlum, getdi… İllərlə qorxurduq, qışqırdıq, uşaqları qapadardıq içəri. Bir dəfə qonşunun uşağı, az qala, qatarın altına düşəcəkdi… İndi bax, sakitlikdir. Amma bəzən yuxuda eşidirəm o səsi. Qulağım vərdiş eləyib. Səhər tezdən oyanıram, qulaq asıram – yoxdur. Boşluq qalır içimdə.
Şanxayın taleyi dəyişib. Köhnə şəkillərdəki o qorxu, o təhlükə, o xaos – hamısı tarixə qarışıb. İndi burada yeni nəsil böyüyür ki, onların yuxusunu qatar kəsmir. Onlar heç bilmirlər ki, bir vaxtlar bu dar küçənin ortasından ölüm keçirdi.
Şanxay hələ də qarışıq, hələ də sıx, hələ də özünəməxsusdur. Amma artıq qorxulu deyil. Artıq “qatar gəlir!” qışqırığı yoxdur. Yalnız uşaq gülüşü var, yalnız həyat var.
Bura hələ də Şanxaydır. Amma indi – rahat nəfəs alan Şanxay.
Ayhan
16:26 20.11.2025
Oxunuş sayı: 1174
