Ermənistandan İrana arxadan zərbə: İsraillə yaxınlaşma region üçün nə vəd edir?
Son illər Yaxın Şərq və Cənubi Qafqazda baş verən geosiyasi proseslər regional güclər arasında təsir uğrunda rəqabəti daha da kəskinləşdirib. Xüsusilə İranın öz şimal sərhədlərində formalaşan yeni siyasi, iqtisadi və nəqliyyat təşəbbüslərinə münasibəti Tehran–İrəvan xəttində ciddi narahatlıqların meydana çıxmasına səbəb olur. Bu kontekstdə İsrailin nüfuzlu Begin–Sadat Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (BESA) dərc etdiyi son analitik məqalə İranın Ermənistan üzərində artan geosiyasi təzyiqinin səbəblərini və mümkün nəticələrini ətraflı şəkildə təhlil edir.
Məqalədə vurğulanır ki, Ermənistanın xarici siyasət kursunda müşahidə olunan tədrici dəyişikliklər, xüsusilə Qərb və İsraillə əlaqələrin intensivləşdirilməsi Tehranda strateji təhlükə kimi qəbul olunur. Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Vaan Kostanyanın İsrailə səfəri və Orta Asiyadan Avropaya uzanan yeni nəqliyyat dəhlizinin formalaşdırılmasını nəzərdə tutan TRIPP layihəsi ətrafında aparılan müzakirələr İranın regional maraqlarına birbaşa toxunan faktorlar kimi dəyərləndirilir. BESA-nın təhlilinə görə, bu proseslər İran üçün təkcə diplomatik narahatlıq deyil, həm də uzunmüddətli geosiyasi mövqelərin itirilməsi riski deməkdir.
Analitik yazıda İranın Ermənistanı Cənubi Qafqazda həyati əhəmiyyət daşıyan geosiyasi dayaqlardan biri kimi gördüyü xüsusi vurğulanır. Ermənistanın Avrasiya İqtisadi Birliyinə çıxış baxımından İran üçün yeganə quru körpü olması, eyni zamanda Azərbaycanı Naxçıvan və Türkiyə ilə birləşdirə biləcək alternativ dəhlizlərin qarşısını alan bufer rolunu oynaması Tehranın mövqeyinin əsasını təşkil edir. Bu səbəbdən Ermənistanın yeni nəqliyyat və təhlükəsizlik təşəbbüslərində iştirak ehtimalı İran tərəfindən regional təsir imkanlarının zəiflədilməsi və şimal sərhədlərində Qərb, İsrail və Türkiyə faktorunun güclənməsi kimi qiymətləndirilir.
BESA-nın qənaətinə əsasən, İran TRIPP layihəsini sırf iqtisadi və ya infrastruktur təşəbbüsü kimi deyil, öz geosiyasi mövcudluğuna yönəlmiş strateji çağırış kimi qəbul edir. Tehran bu prosesi ABŞ və İsrail tərəfindən həyata keçirilən genişmiqyaslı geosiyasi məhdudlaşdırma strategiyasının tərkib hissəsi kimi dəyərləndirir və Ermənistanın bu orbitə yaxınlaşmasını öz “qırmızı xətləri”nin pozulması hesab edir. Nəticə etibarilə İranın Ermənistan üzərində diplomatik, iqtisadi və dolayı təzyiq mexanizmlərini gücləndirməsi Cənubi Qafqazda yeni gərginlik mərhələsinin formalaşdığını göstərir.
Bu barədə siyasi şərhçi Turab Rzayev Crossmedia.az-la öz fikirlərini bölüşüb: "Öncə sual yaranır: Ermənistan İsrail ilə yaxınlaşmaq istəyirmi? Bu sualın cavabı çoxmənalıdır. Ermənistan həm dövlət, həm də etnik kimlik baxımından İsrailə müsbət yanaşmır. Tarixi olaraq Ermənistan daim Qərb və ya ərəb dünyasının müəyyən qüvvələrinin yanında olub. Məsələn, Fransa, Fələstin və digər ərəb azadlıq təşkilatları ilə əməkdaşlıq edib. Bu, xüsusilə sosialist-kommunist istiqamətdə olan əlaqələrdə özünü göstərib. Digər tərəfdən, erməni lobisi faktiki olaraq Yəhudi lobbisi ilə rəqabətdədir və tarixi münaqişələr mövcuddur. Yəni ermənilər və yəhudilər arasında isti münasibətlərin mövcud olmadığını görürük. Burada başqa bir məsələ də diqqət çəkir: əgər Ermənistan Qərbə yaxınlaşmaq istəyirsə, niyə İran buna müdaxilə edir? Hazırkı vəziyyətdə Tramp xətti çərçivəsində, Rusiya Zəngəzur yolu açılmasına razılıq verib. Amma İran bunu qırmızı xətt hesab edir. Hətta Rusiya və Ermənistan sərhədlərinə açıq müdaxilə kimi addımlar atmaqdan çəkinmir. İran sərhədlərin dəyişdirilməsini qırmızı xətt kimi qəbul edir, halbuki faktiki olaraq sərhədlərdə dəyişiklik yoxdur. Hətta Rusiyaya qarşı da sərt mövqe sərgiləyir, amma Rusiya buna etiraz etmir. Bu vəziyyətdə sual yaranır: əgər ABŞ, Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya, Türkiyə və Çin bu yolun açılmasını istəyirsə, İran niyə buna qarşı çıxır? Burada İranın marağı, əsasən, yolun öz nəzarətində qalmasıdır. Tramp yolu İranın nəzarətində olmayacaq. Hazırkı şəraitdə Azərbaycan, Naxçıvanla əlaqə üçün məcburi olaraq İranın nəzarətindən istifadə edir. Gələcəkdə isə İran Ermənistandan keçən alternativ marşrutları öz nəzarətində reallaşdırmaq niyyətindədir. Digər tərəfdən, İran İsraili açıq düşmən kimi qəbul edir və bölgədə İsrailin rolunu qəbul etmir. Bu baxımdan, İran bəzi dövlətlərin, xüsusilə ABŞ-ın, İran sərhədinə yaxınlaşmasına qarşıdır və buna qarşı qəti mövqe tutur".
Elmir Heydərli
13:22 26.12.2025
Oxunuş sayı: 1506
