Orta Şərqə sülh vəd edən, amma gerçəkləşməyən xəritə
2008-ci ildə İsrail Baş naziri Ehud Olmert, Orta Şərqdə sülhə nail olmaq üçün tarixi bir razılaşma təklif etdi. O, Fələstin lideri Mahmud Abbası bu sazişi qəbul etməyə inandırmağa çalışırdı. Bu plan, iki dövlətli həll prinsipinə əsaslanırdı və İsrailin nəzarətində olan İordan çayının qərb sahilinin 94%-dən çoxunda müstəqil bir Fələstin dövlətinin yaradılmasını nəzərdə tuturdu.
Olmertin çəkdiyi xəritə uzun illər gizli saxlanıldı və müxtəlif versiyaları ortaya çıxsa da, tam olaraq mediaya təqdim edilmədi. Lakin yeni yayımlanan “İsrail və Fələstinlilər: 7 Oktyabra aparan yol” adlı sənədli filmdə Olmert bu xəritəni ilk dəfə ictimaiyyətə açıqlayır.
Xəritəyə əsasən, İsrail İordan çayının qərb sahilindəki bəzi əraziləri ilhaq etməyi planlaşdırırdı. Bu, əsasən yəhudi yaşayış məntəqələrinin olduğu 4,9%-lik bir sahəni əhatə edirdi. Bunun əvəzində isə İsrail, Fələstinə öz ərazilərindən eyni ölçüdə torpaq verməyi vəd edirdi. Bundan əlavə, Qəzza zolağı və İordan çayının qərb sahili tunel və ya magistral yolla birləşdirilməli idi.
Razılaşma Qüds məsələsinə də bir həll yolu təklif edirdi. Şəhərin müqəddəs bölgələri – Köhnə Şəhər və ətrafı – İsrail, Fələstin, Səudiyyə Ərəbistanı, İordaniya və ABŞ-dan ibarət beynəlxalq bir komitənin nəzarətinə veriləcəkdi.
Görüş zamanı Olmert, Abbasın xəritəni tam anlaması üçün ekspertlərinə göstərmək istəyinə qarşı çıxaraq, ona xəritənin nüsxəsini verməkdən imtina etdi. Bunun əvəzinə, ertəsi gün müzakirələri davam etdirməyə razılaşdılar.
Lakin bu görüş heç vaxt baş tutmadı. Fələstin liderinin şəxsi katibi Rafiq Hüseyninin sözlərinə görə, həmin gecə Qüdsü tərk edərkən bu planın “ölü doğulduğunu” hiss edirdilər. Səbəb isə Olmertin korrupsiya qalmaqalı səbəbindən artıq istefa verməyə hazırlaşması idi.
Bu planın həyata keçməsinə mane olan digər amillər də var idi. HƏMAS-ın nəzarətində olan Qəzzadan İsrail ərazilərinə davamlı raket hücumları həyata keçirilirdi. İsrail isə cavab olaraq “Dökülən Qurğuşun” adlı genişmiqyaslı hərbi əməliyyata hazırlaşırdı. Bu vəziyyət sülh danışıqlarını daha da çətinləşdirirdi.
2009-cu ilin fevralında İsraildə seçkilər keçirildi və nəticədə Likud partiyasının lideri, iki dövlətli həllə qarşı çıxan Binyamin Netanyahu hakimiyyətə gəldi. Bununla da Olmertin planı tarixə qovuşdu.
İsrail-Fələstin münaqişəsində bu cür fürsətlər əvvəllər də yaranmış, lakin nəticə verməmişdi. 2001-ci ildə Taba danışıqları zamanı Fələstin nümayəndələri ilk dəfə “yaşana bilən bir dövlətin sərhədlərinə” baxdıqlarını demişdilər. Lakin həmin vaxt da zorakılıq dalğası və siyasi dəyişikliklər prosesi dayandırmışdı.
Olmert hələ də Abbasın cavabını gözlədiyini desə də, onun planı sülhə nail olmaq üçün qaçırılmış fürsətlərdən biri olaraq qaldı. Tarixdə dəfələrlə olduğu kimi, siyasi reallıqlar və dəyişən şərtlər bu cür təşəbbüslərin qarşısını aldı. Olmertin xəritəsi isə nə ola biləcəyinin bir xatirəsi kimi qaldı.
Mədinə Cəlilova
19:05 27.02.2025
Oxunuş sayı: 10704
