Bu materiallar elektron cihazların qorunması üçün ideal seçimdir - MÜSAHİBƏ

“Nano strukturlu ZrC, TiC və VC nazik təbəqələrin yüksək temperatur, radiasiya və kooroziyaya dayanıqlı material kimi tətbiq imkankları” layihəsi “Əsas Qrant Müsabiqəsi - 2022"  çərçivəsində seçilmiş və maliyyələşdirilməsi məqsədəuyğun hesab edilən 12 layihədən biridir. 

Azərbaycan Elm Fondu tərəfindən dəstəklənən və maliyyələşdirilən elmi-tədqiqat layihəsinin rəhbəri, AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının direktoru, texnika elmləri doktoru, dosent Hüseyn Hüseynov Crossmedia.az-a layihənin məzmunu, məqsədi və layihə üzrə keçirilən fəaliyyətlər barədə geniş müsahibə verib:

Layihə mühəndislik və materialşünaslıq sahələrində önəmli nəticələrə gətirib çıxarıb

— Layihənin əsas məqsədi nədir?

— Bu layihənin əsas məqsədi nano strukturlu WC, ZrC və TiC əsaslı nazik təbəqələrin yüksək temperatur, radiasiya və korroziyaya dayanıqlı materiallar kimi tətbiq imkanlarını təhlil etmək və bu materialların texnologiyanın müxtəlif sahələrində, o cümlədən mikroelektronika, nanoelektronika, MEMS (Mikroelektromexaniki Sistemlər) və NEMS (Nanoelektromexaniki Sistemlər) sahələrində istifadə imkanlarını araşdırmaqdır. Layihə çərçivəsində yüksək temperaturlu, radiasiya və kimyəvi mühitlərə qarşı dayanıqlı nazik təbəqələrin istehsalı və bu materialların tətbiq oluna biləcəyi müxtəlif mühəndislik sahələrinin inkişafı məqsəd qoyulub. Bu materialların yüksək performanslı və uzun ömürlü olması, xüsusilə elektron avadanlıqları və radiasiyaya məruz qalan digər sistemlər üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. Layihənin yekununda yüksək performanslı, eyni zamanda iqtisadi cəhətdən əlverişli nazik təbəqələrin əldə edilməsi, onların yüksək temperatur və radiasiyaya davamlı xüsusiyyətləri ilə gələcək tətbiqləri mümkün edən əsas uğur sayılır. Bu məqsədin həyata keçirilməsi mühəndislik və materialşünaslıq sahələrində önəmli nəticələrə gətirib çıxarıb.

Materialların şüalanma və korroziyaya qarşı yüksək dayanıqlı olduğu təsdiqlənib

— Layihə üzrə hansı tədqiqatlar keçirilib?

— Layihə çərçivəsində aparılan tədqiqatlar nəticəsində nano strukturlu WC, ZrC və TiC əsaslı nazik təbəqələrin yüksək temperatur, radiasiya və kimyəvi mühitlərə qarşı dayanıqlılığının inkişafı istiqamətində əhəmiyyətli nəticələr əldə edilib. İlk növbədə, bu materialların müxtəlif temperatur intervallarında (aşağı və yüksək temperatur şəraitində) davranışı və oksidləşmə reaksiyalarının mexanizmi tədqiq edilib. Nəticədə, materialların yüksək temperaturda daha stabil olduğu və oksidləşmənin minimal səviyyəyə endirildiyi aşkar olunub. Eyni zamanda, materialların mexaniki dayanıqlılığını qiymətləndirmək üçün müxtəlif testlər, o cümlədən mikroskopik və makroskopik səviyyədə analizlər aparılıb. Skanedici elektron mikroskopiya (SEM) və atom qüvvət mikroskopiyası (AFM) ilə əldə edilən məlumatlar nazik təbəqələrin səth morfologiyasını və onların struktur dəyişikliklərini öyrənməyə imkan verib. Beləliklə, materialların şüalanma və korroziyaya qarşı yüksək dayanıqlı olduğu təsdiqlənib. Tədqiqatların növbəti mərhələsində materialların ionlaşdırıcı şüalarla şüalandırılması və bunun nəticəsində yaranan defektlərin analizi aparılıb. Bu, materialların xüsusiyyətlərinin radiasiya şüalarının təsirinə necə reaksiya verdiyini və nə dərəcədə davamlı olduğunu göstərib. Həmçinin, ion implantasiyası üsulu ilə materialların radiasiya dayanıqlığı daha da artırılıb. 

Nano strukturlu materialların radiasiya və termal dayanıqlılığının artırılması mühəndislik və materialşünaslıq sahələrində irəliləyişlərə səbəb olacaq 

— Layihənin elmi əhəmiyyəti nədən ibarətdir?

— Layihənin elmi əhəmiyyəti nano materialların müasir texnologiyalarda, xüsusən də radiasiyaya məruz qalan mühitlərdə və yüksək temperatur şəraitində necə daha dayanıqlı hala gətirilə biləcəyinə dair yeni yanaşmaların təqdim edilməsindədir. Nano strukturlu materialların radiasiya və termal dayanıqlılığının artırılması mühəndislik və materialşünaslıq sahələrində irəliləyişlərə səbəb olacaq. Layihə çərçivəsində əldə edilən nəticələr, xüsusilə yüksək temperaturda və radiasiya altında işləyən cihazların və avadanlıqların imkanlarını artırmağa kömək edəcək. Layihə, həmçinin radiasiya şüaları ilə mübarizədə materialların necə effektiv olacağını və onların istifadə müddətini necə uzatmaq mümkün olacağını göstərməklə, bu sahədəki mövcud elmi məlumatlara töhfə verəcək. Nano ölçülü materialların xüsusiyyətlərinin optimallaşdırılması sahəsində əldə edilən nəticələr, gələcəkdə daha dayanıqlı materialların hazırlanmasında mühüm rol oynayacaq.

Nano strukturlu, yüksək temperatur və radiasiya dayanıqlı materiallar, xüsusilə elektron cihazların və avadanlıqların qorunması üçün ideal seçimdir

— Layihə çərçivəsində əldə edilən nəticələr praktiki tətbiq baxımından hansı sahələrdə faydalı ola bilər?

— Layihənin nəticələri mikroelektronika, nanoelektronika, avtomobil sənayesi, inşaat və memarlıq sahələrində, eləcə də fəza və nüvə texnologiyalarında geniş tətbiq oluna bilər. Nano strukturlu, yüksək temperatur və radiasiya dayanıqlı materiallar, xüsusilə elektron cihazların və avadanlıqların qorunması üçün ideal seçimdir. Materialların korroziya və aşınmaya qarşı davamlı olması, onları müxtəlif sərt mühitlərdə istifadəyə uyğun edir. Məsələn, nüvə reaktorlarında istifadə olunan komponentlərin, kosmik cihazların və yüksək sürətli nəqliyyat vasitələrinin üzlük materiallarında bu cür nazik təbəqələrdən istifadə edilə bilər. Eyni zamanda, bu materiallar elektronika sahəsində, xüsusən də yüksək enerjili radiasiya altında işləyən cihazlarda uzun ömürlü və daha effektiv komponentlərin inkişafına imkan yaradacaq.

Gələcəkdə bu materialların daha yüksək termal və radiasiya dayanıqlığına sahib versiyalarının hazırlanması planlaşdırılır

— Layihənin gələcək prespektivi nədən ibarətdir?

— Layihənin gələcək perspektivi nano strukturlu materialların imkanlarını daha da artırmaq və onların tətbiq sahələrini genişləndirməkdən ibarətdir. Gələcəkdə bu materialların daha yüksək termal və radiasiya dayanıqlığına sahib versiyalarının hazırlanması planlaşdırılır. Bununla yanaşı, yeni sintez üsulları və qabaqcıl texnologiyalar tətbiq olunacaq ki, bu da materialların xüsusiyyətlərini daha da yaxşılaşdıracaq. Həmçinin, bu materialların fərqli mühitlərdə, xüsusən də yüksək enerji şüaları və radiasiya altında necə davrandığını daha ətraflı öyrənmək məqsədilə yeni tədqiqatlar aparılacaq. Bu nəticələr, həmçinin digər mühəndislik sahələrində – məsələn, avtomobil sənayesində və enerji sektorunda istifadə edilə bilər.

Elm Fondu tərəfindən təqdim edilən maliyyə dəstəyi, layihənin daha geniş miqyasda aparılmasına şərait yaradıb

— Azərbaycan Elm Fondunun bu layihəyə verdiyi dəstək onun uğurla həyata keçirilməsinə hansı töhfələri verib?

— Azərbaycan Elm Fondu tərəfindən verilən dəstək layihənin uğurlu icrasına əhəmiyyətli töhfələr verib. Fonddan alınan maliyyə dəstəyi, həmçinin beynəlxalq əməkdaşlıq və mütəxəssislərlə təcrübə mübadiləsi imkanlarını artırıb. Elm Fondu tərəfindən təqdim edilən maliyyə dəstəyi layihənin daha geniş miqyasda aparılmasına və tədqiqatların daha yüksək keyfiyyətlə həyata keçirilməsinə şərait yaradıb. Nəticədə, layihənin elmi və praktiki əhəmiyyəti daha da artırılıb, dünya səviyyəsində qəbul edilə biləcək nəticələr əldə edilib.

Nəzrin Salmanova