Dünyanın qara qutusu: Antarktikanın buz altı sirli dünyası
Antarktika dünyanın ən soyuq və sirli qitəsidir. Burada heç kim yaşamır və qitənin təxminən 98%-i buzlarla örtülüb. Bu buzlar dünyadakı şirin suyun təxminən 70%-ini saxlayır və onların əriməsi qlobal iqlim üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Son tədqiqatlar göstərir ki, Antarktikanın buz qatlarının altında yalnız soyuq su deyil, həm də qəribə canlılar və böyük su yolları mövcuddur. Yəni Antarktika buzdan ibarət sadəcə bir çöl deyil, tam bir sirli ekosistemdir.
Buzların altında su və çaylar
Antarktikanın buz qatlarının altında su iki yolla yaranır:
Buzların əriməsi: Yaz aylarında buzlar əridikdə “moulin” adlanan çatlardan su aşağı axır.
Yeraltı istilik və sürtünmə: Buzun hərəkəti və yeraltından yayılan istilik, yazları belə çox soyuq olan Antarktikada, buzların altında su yığılmasına səbəb olur.Əvvəllər buzun altında yalnız göllərin olduğu düşünülürdü. Lakin radar araşdırmaları göstərir ki, bu sular bir-biri ilə bağlı çay şəbəkələri əmələ gətirir. Məsələn, Weddell Dənizində buzların altında 460 km uzunluğunda budaqlanan bir çay aşkarlanıb. Bu çay buzları əridir və sularını okeana axıdaraq onların yavaş-yavaş hərəkət etməsinə səbəb olur.
Antarktika: dünyanın qara qutusu
Türkiyəli alim Dos. Dr. Ersan Başar bildirir ki, Antarktikanın buz qatları “dünyanın qara qutusu” kimidir. Orada atmosfer, ozon təbəqəsi, qlobal istiləşmə və dəniz canlıları haqqında çox önəmli məlumatlar gizlənib.
Türkiyə də bölgədə elmi tədqiqat aparmaq üçün üs qurmağı planlaşdırır. Növbəti 5–10 il ərzində Türk Elmi Tədqiqat Üssünün qurulması gözlənilir.
Buz Altı Ekosistem: Baş-ayaq tərs sualtı bağ
Antarktikanın üzən buz qatlarının altında qəribə bir sualtı dünya var. Burada baş-ayaq tərs bir “sualtı bağ” mövcuddur. Bu dünyanı ilk dəfə fotoqraf Laurent Ballesta çəkib və 2022-ci ildə “İlin Vəhşi Təbiət Fotoqrafı” mükafatını qazanıb.
Buzun altında yaşayan canlılar:
Buz anemonları: Adətən dəniz dibində yaşayan bu canlılar, buzun içində deşiklər açaraq baş-ayaq tərs bağ yaradır. 2013-cü ildə yeni növ buz anemonları təsbit olunub.
Balıqlar: Buz tavanına yapışaraq baş-ayaq asılmış vəziyyətdə istirahət edirlər.
Krevetlər və digər kiçik canlılar: Anemonların ətrafında dolaşır və bəzən onların qidasını paylaşırlar.
Mikroblar: Anemonlarla birlikdə yaşayır və qidalanmalarına kömək edir.
Bu canlılar günəş işığı olmadan yaşamağa uyğunlaşıblar. Bəzi növlər isə bioluminesensiya vasitəsilə işıq saçaraq özlərini göstərir. Qida mənbəyi isə plankton, orqaniki material və okean axınları ilə daşınan hissəciklərdir.
Qəribə Adaptasiyalar
Buz altı canlılar ekstremal şəraitə uyğunlaşmaq üçün müxtəlif üsullar inkişaf etdiriblər:
Donmamaq üçün bədənlərində duz konsentrasiyası yaratmaq
Büzülərək su boyunca hərəkət etmək
Baş-ayaq tərs ekosistem yaratmaq – sanki Alice in Wonderland dünyasından çıxmış kimi
Bu ekosistemlər göstərir ki, həyat hətta ekstremal şəraitdə də inkişaf edə bilər. Bu tədqiqatlar həm də Günəş sistemimizin digər planetlərində həyatın olub-olmaması barədə ipucları verir.
Beləliklə, Antarktika yalnız buz və soyuq deyil, həm də hələ kəşf edilməmiş canlılarla doludur. Buzların altında 99,99%-i hələ araşdırılmamış bir həyat mövcuddur. Bu həyatın öyrənilməsi iqlim dəyişikliyini anlamaq və ekstremal şəraitdə həyatın necə inkişaf etdiyini öyrənmək üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
Antarktika qitəsi və onun buz qatları elmi tədqiqatlar üçün bir laboratoriya və “dünyanın qara qutusu” olaraq qalır. Gələcək tədqiqatlar buz altı çayların, qəribə ekosistemlərin və gizli məlumatların sirrini açacaq.
Fatimə Məmmədova
10:57 26.12.2025
Oxunuş sayı: 1197
