Çilov adası: dəniz, insan və tarixin kəsişdiyi məkan

Xəzərin cənub-şərqində, dənizin coşğun dalğaları arasında yerləşən Çilov adası Azərbaycanın həm coğrafi, həm iqtisadi, həm sosial, həm tarixi, həm də mənəvi baxımdan diqqətəlayiq bölgələrindən biridir. Tarixi olaraq Bakının Xəzər rayonuna aid olan ada, son illərdə Pirallahı rayonunun tərkibinə qatılmışdır. Coğrafi mövqeyi, iqtisadi sərvəti və insan resursları adanı həm strateji, həm də sosial baxımdan əhəmiyyətli edir.

Adanın coğrafi mövqesi və əlçatanlığı

Coğrafi yerləşməsi Çilovu həm əlçatan, həm də çətin bir məkan edir. Pirallahıdan vertolyotla 8–10 dəqiqə, sürətli gəmi ilə isə 2–2,5 saatlıq məsafədə yerləşir. Bu məsafə adanın iqtisadi və sosial həyatına xüsusi təsir göstərir. İşçilər və sakinlər illərdir bu şəraiti mənimsəyib, əməksevərliyi və həmrəyliyi ilə adanın həyatını canlı saxlayıblar.

Tarixi yazılan ada

Çilov adası tarixən neft yataqları ilə bağlı olmuşdur və  burada neft hasilatı uzun illərdir davam edir. Ada ilə eyni adlı "Çilov" yatağı “28 May” Neft və Qazçıxarma İdarəsi tərəfindən istismar edilir. Yataq həm dənizdə, həm də quru sahəsində yerləşir və istismarı xüsusi peşəkarlıq tələb edir. Keçən əsrin ortalarından fəaliyyət göstərən yataq, yaşının artması ilə hasilat çətinliyi yaratsa da, çilovluların zəhməti və yeni texnologiyalardan istifadəsi ilə torpaq və dənizin dibindən bol məhsul əldə edilir.

SOCAR-ın “Neftqaztikinti” tresti tərəfindən planlaşdırılan yeni dəniz özülü müasir qazma avadanlığı, elektrik generatorları, yanğından mühafizə və fontana qarşı sistemlərlə təmin ediləcək. İlkin hesablamalara görə, burada 10 yeni quyu qazılacaq və hər birindən sutkada 5 ton neft hasil ediləcək. Bu layihələr Çilovun iqtisadiyyatına, işçilərin məşğulluğuna və adanın gələcəyinə təminat verir.Adada məskunlaşmış qəsəbə əsasən neftçilərin evidir. Digər yerlərdən gələn işçilər ayın yarısını burada keçirir, daimi sakinlər isə neft və qaz hasilatı ilə məşğuldurlar. Bu əmək sistemi ailə və sosial münasibətlərin formalaşmasına təsir edir, həmçinin adanın sosial strukturunu müəyyən edir. İşçilərin və sakinlərin gündəlik həyatı, nəqliyyat çətinlikləri və yaşayış şəraiti iqtisadi həyatın və sosial bağlılığın əsas komponentidir.

Adada sosial həyat və insan resursları

Adadakı insanların gündəlik həyatı çətin, amma dolğun və zəngindir. Yazıçı  Xosrov Natilin xatirələrinə görə, Çilov adamı "qara"dır – dənizin, günəşin və əməyin qara rəngini üzündə daşıyan, həyatı dolu-dolu yaşayan insan. Onlar həyatın bütün çətinliklərini, qarlı-qasırğalı günləri, helikopter qəza və dəniz fırtınalarını görmüş və buna baxmayaraq işlərinə sədaqətlə davam etmişlər. Adadakı qadınlar həm iş həyatını, həm ailə həyatını idarə edir, həm də sosial münasibətlərin və icma həyatının formalaşmasında mühüm rol oynayırlar. Tamara adlı yaşlı qadın pişikləri ilə adaya həyat verirdi; onun itkisi ilə adada bir boşluq yaranmışdı, pişiklər isə sahibsiz qalmışdı. Bu kiçik, amma mənalı detal adadakı sosial və emosional həyatın necə sıx, mürəkkəb və insanlarla bağlı olduğunu göstərir.Təqaüdçülər də adanın tarixini yazanların sırasında xüsusi yer tutur. Məsələn, İsmayıl Həsənov (“Qara”) səmimiyyəti, dürüstlüyü və fədakarlığı ilə bütün işçilərin hörmətini qazanmış, adanın sosial və iqtisadi həyatına nümunə olmuşdur. Onun həyatı göstərir ki, Çilov yalnız neft və sərvətdən ibarət deyil, həm də insanlarının əməyi və sədaqəti ilə formalaşır.

Pandemiya və vətən müharibəsi dövründə çilov adası

Pandemiya dövründə adada kütləvi tədbirlər və sosial fəaliyyətlər məhdudlaşdırılsa da, insanlar vətən sevgisini nümayiş etdirməkdən geri qalmadı. 44 günlük Vətən müharibəsində azad olunan torpaqların sevinci adanın sakinlərinə xüsusi ruh verdi. “Qarabağ Azərbaycandır” şüarı ilə dolan Çilov sakinləri həm tarixi, həm də mənəvi birliyi yaşadılar. Bu hadisələr adadakı həmrəylik, fədakarlıq və vətənpərvərlik ruhunu gücləndirdi. Adadakı işçilərin gündəlik həyatı sadə olmayıb. Helikopter səfərlərində yaranan anlaşılmazlıq, işçilərin üstünlüklərinin və qayğılarının idarə olunması, sosial məsələlər, nəqliyyat çətinlikləri və kommunal problemlər Çilovda həyatın mürəkkəbliyini göstərir. Amma bütün bu çətinliklər arasında insanın əzmi, əməksevərliyi və həmrəyliyi adanın əsas sərvətidir.

Mədəniyyət və təhsil 

Çilov adası yalnız iqtisadi sərvət deyil, həm də mədəni və mənəvi zənginlikdir. Adadakı qadınlar, uşaqlar, yaşlılar və işçilər adanın həyatını yaşadır, tarixi və xatirələri qoruyurlar. Hər hadisə, hər insan və hər təcrübə adanın tarixinin bir parçasıdır. Bu da Çilovu Azərbaycanın həm iqtisadi, həm sosial, həm də mənəvi baxımdan nadir bir məkanı halına gətirir.Adadakı məktəb və icma mərkəzləri sakinlərin həyatında mühüm rol oynayır. Məktəb yalnız təhsil vermir, həm də uşaqların sosiallaşması, mədəni və idman fəaliyyətləri üçün mərkəz rolunu oynayır. Sağlamlıq xidməti isə adada yaşayanların gündəlik həyatının əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir, xüsusən dənizdə və neft sahələrində işçilərin sağlamlığının qorunması prioritetdir.

Təbii mühit və ekoloji həyat

Çilovun təbii mühiti də adanın həyatında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qumlu sahillər, dəniz və bitki örtüyü yalnız estetik baxımdan deyil, həm də iqtisadi və sosial həyatla bağlıdır. Balıqçılıq, dəniz turizmi və ekoloji layihələr adanın iqtisadi və mədəni həyatını zənginləşdirir. Sakinlər təbiətin qorunmasına diqqət göstərir, çünki dəniz və torpaq onların həyat və gələcək mənbəyidir. Qeyd edək ki, çilov adası həm təbiət, həm iqtisadiyyat, həm sosial həyat, həm mədəniyyət, həm də mənəvi dəyərlər baxımından zəngin bir məkan olaraq qalır. Burada neft, dəniz, həyat və xatirələr bir-birinə qarışaraq adanı həm iqtisadi, həm də mənəvi cəhətdən gücləndirir. Hər bir sakin, hər bir işçi, hər bir təqaüdçü və hər bir xatirə adanın tarixini yazır, onu canlı saxlayır. Çilov yalnız ada deyil; o, Azərbaycan xalqının əməksevərliyinin, fədakarlığının və vətənpərvərliyinin nümunəsidir.

 “Əlvida, Çilov adası!” 

Yazıçı Xosrov Natilin “Əlvida, Çilov adası!” yazısı vardır. Bu yazı ada haqqında təsəvvürlərimizi bəlkə də tam şəkildə formalaşdırır. Bu yazı yalnız bir adanın hekayəsi deyil, həm də insan talelərinin, həyat çətinliklərinin və sosial-mədəni dəyərlərin portretidir. Yazıda müəllif öz təqaüdə çıxması ilə başlayan xatirələrini, adadakı insanların gündəlik həyatını və onlarla qurduğu münasibətləri böyük diqqətlə təsvir edir. Çilov adamı burada yalnız fiziki mövcudluq deyil, həm də dərin təcrübə, sərt həyat tərzi və həyatı çətin şəraitdə yaşama bacarığı ilə xarakterizə olunur. O, dalğalarla, küləklə, fırtınayla mübarizə aparmış, helikopter qəzası görmüş, dənizdə boğulanların səsini eşitmiş insanlardır. Həyatın sərtliyini üzündə və sözündə daşıyan bu insanlar “qara” adını alırlar – Natilin sözləri ilə desək, üzləri, sözləri, günləri qaradır, amma bu qaranlıq onların həyat təcrübəsinin, fədakarlığının və davamlılığının simvoludur. Yazıda qadın obrazları da diqqət çəkir. Tənha qadınlardan tutmuş, iş həyatında önəmli rol oynayanlara qədər hər biri adanın sosial həyatının ayrılmaz hissəsidir. Tamara adlı yaşlı qadının pişiklərə göstərdiyi sevgi, eyni zamanda onun tənhalığını, həyatın kiçik həzzlərinə bağlanmasını göstərir. İnna isə fərqli etnik mənşəyinə baxmayaraq Azərbaycanın dəyərlərinə bağlanmış, vətənini sevən, səbirli və nikbin bir qadındır. Natil qadınların həm fədakar, həm də dözümlü tərəflərini, onların cəmiyyət içindəki mövqeyini incəliklə göstərir. Adadakı iş həyatı və sosial münasibətlər də yazının əsas mövzularındandır. Təqaüdçülərin xatirələri, işdə dürüstlük və fədakarlıq, həmçinin işçilərin öz şəxsi ehtiyaclarını və problemlərini necə idarə etdikləri real və təbii bir şəkildə oxucuya çatdırılır. “Qara”, “Məktəbli qız”, “İdiot”, “Üç nöqtə” kimi obrazlar adanın insanlarının fərdi xüsusiyyətlərini, davranışlarını və dəyərlərini simvolik şəkildə önə çıxarır. Müəllif həmçinin adadakı ictimai tədbirlər, kütləvi aksiyalar və Vətən müharibəsi dövründəki milli hisslər haqqında da danışır. Qarabağın azad olunması, bayraqların dalğalanması və adada keçirilən ilk kütləvi aksiyalar yazıya həm tarixi, həm də emosional dərinlik qatır. Burada şəxsi xatirələr milli tarixlə birləşir, oxucuya həm vətənpərvərlik, həm də pandemiya dövründə yaşanan sosial çətinliklər hissini verir. Natili fərqləndirən məqam isə onun insanları obyektiv və eyni zamanda səmimi təsvir etməsidir. O, sadə gündəlik hadisələri, işçi-müəssisə münasibətlərini və sosial həyatı həm gülməli, həm də düşündürücü bir tərzdə təqdim edir. Müəllifin özü üçün önəmli olan dürüstlük, səmimiyyət və sözünə sahib çıxmaq prinsipləri yazının hər sətrinə nüfuz edir. Natil yalnız xatirələri deyil, həm də öz yaradıcılığı vasitəsilə adanın ruhunu, insanlarının iç dünyasını və sosial-mədəni həyatını oxucuya çatdırır.Beləcə, “Əlvida, Çilov adası!..” yalnız adaya və oradakı insanlara vida deyil, həm də bir dövrün, bir cəmiyyətin və bir həyat tərzinin təsviri, xatirələrdən ibarət sənəd rolunu oynayır. Yazının gücü onun insanlara və hadisələrə səmimi, detallı və canlı yanaşmasındadır – oxucu həm xatirə, həm də sosial portret oxuyur, həm də adanın ruhunu hiss edir.

Fatimə Məmmədova