MDB, hətta Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə müqayisədə rəqabətdə uduzan, onun yanında “sıfır” olan ölü bir qurumdur - Politoloq

Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) yaranandan bəri əsasən keçmiş sovet respublikaları arasında siyasi, iqtisadi və humanitar əlaqələrin saxlanılması və inkişaf etdirilməsi məqsədini daşıyıb. Lakin zaman keçdikcə bu qurumun fəaliyyəti və təsir imkanları müəyyən mənada məhdudlaşmağa başlayıb. Qlobal miqyasda yeni siyasi və iqtisadi mərkəzlərin formalaşması, regional inteqrasiya proseslərinin güclənməsi, həmçinin beynəlxalq əməkdaşlığın xarakterinin dəyişməsi MDB-nin qarşısında yeni çağırışlar yaradıb. Məhz bu şəraitdə “MDB+” kimi yeni bir formatın təşəbbüs kimi irəli sürülməsi Birliyin gələcək fəaliyyətinə yeni impuls vermək baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

“MDB+” konsepsiyası Birliyin coğrafi və siyasi çərçivələrini genişləndirməklə onu təkcə dialoq və məsləhətləşmə platforması deyil, həm də real iqtisadi layihələrin, investisiya təşəbbüslərinin və beynəlxalq əməkdaşlıq mexanizmlərinin həyata keçirildiyi fəal bir quruma çevirməyi nəzərdə tutur. Əgər bu model nəzərdə tutulan miqyasda reallaşarsa, MDB-nin fəaliyyətində keyfiyyətcə yeni mərhələnin başlanması mümkündür. “Açıq qapılar” prinsipi əsasında qurulacaq belə bir format, Birliyi ənənəvi “klub” xarakterindən uzaqlaşdıraraq onu regionun iqtisadi inkişafına, ticarət əlaqələrinin genişlənməsinə və beynəlxalq münasibətlərin dərinləşməsinə real təsir göstərən dinamik bir təşkilata çevirə bilər.

Bu kontekstdə “MDB+” təşəbbüsü yalnız postsovet məkanının deyil, həm də daha geniş Avrasiya regionunun iqtisadi və siyasi mənzərəsinə təsir göstərə biləcək potensiala malikdir. Belə bir açıq və çevik model həm üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı etimadın möhkəmlənməsinə, həm də xarici tərəfdaşlarla əməkdaşlıq üçün yeni imkanların yaranmasına şərait yarada bilər. Nəticə etibarilə, MDB-nin transformasiyası onu müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində daha aktual və funksional bir aktora çevirə bilər.

Məsələ ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən politoloq Natiq Miri Müstəqil dövlətlər birliyinin sadəcə formal xarakter daşıyıdığınl və mahiyyət etibarilə nüvəsi Rusiya olan bir qurum olduğunu bildirib: 

"Əsas məqsədi də vaxtilə SSRİ-yə daxil olmuş bütün ölkələri öz orbitində saxlamaqdan ibarətdir ki, bu coğrafi məkanlara və dövlətlərə hər zaman Rusiyanın təsir və nəzarət imkanları olsun. Bugünün özündə belə Rusiya “öz arxa bağçası” saydığı bu dövlətlərlə bərabərhüquqlu münasibətlər sistemi qurmaq fikrində deyil.

Bu sənəddə bu yöndə fikirlər yazıla bilər, diplomatik yazışmalarda da bu cür ifadə oluna bilər. Ancaq məsələ ondadır ki, Rusiya özü hər şeyin, hər qurumun mərkəzində və nüvəsində olduğunu hesab edir və digər ölkələrin də “planet” kimi onun orbitində fırlanmasını istəyir.

Bu gün Azərbaycan və Rusiya arasında münasibətlərin mülki təyyarəmizin vurulmasından sonra yaranan gərginlik və soyuqluq da bilavasitə bunun nəticəsidir. Rusiya sadəcə qəbul edə bilmədi ki, Azərbaycanla bərabərhüquqlu səviyyədə oturub danışsın, üzr istəsin, beynəlxalq hüquq çərçivəsində dövlətə və zərərçəkənlərə kompensasiya ödəsin, cinayətkarları cəzalandırsın. Bunu özünə yaraşdırmadığı üçün bu günə qədər Azərbaycanla münasibətlərdə gərginlik davam edir. Çünki hesab edir ki, Azərbaycana bu bərabərhüquqluluq prinsipi tanınarsa, digər keçmiş sovet ölkələri də Rusiyadan eyni münasibəti tələb edəcəklər.

Problem məhz buradadır. Bu xislət, bu niyyət davam etdikcə, MDB-nin böyüyərək daha geniş əməkdaşlıq formatına çevriləcəyi, hətta SSRİ-yə daxil olmayan qonşu regional və qlobal dövlətlərin də bu təşkilata “MDB Plus” formatına qoşulacağı barədə deyilənlər sadəcə təbliğat xarakteri daşıyır.

Çünki digər qlobal təşkilatlarda, xüsusilə də Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı və BRİKS kimi qurumlarda bu cür “növbə ilə idarəçilik” prinsipi yoxdur. Orada bərabərhüquqluluq və normal münasibətlər sistemi mövcuddur. Ancaq MDB-də vəziyyət tam fərqlidir.

Elə bu yaxınlarda növbəti dəfə MDB-nin baş katibi yenidən rus təmsilçi seçildi. Sual olunur: Rusiyadan başqa MDB-yə rəhbərlik edəcək şəxs yoxdurmu? Niyə hər dəfə bu rəhbərlik məhz ruslara verilir?

Eyni zamanda Tacikistanda keçirilən MDB-nin növbəti sammitində fikir verdinizsə, Putin yenə də özünü ev sahibi kimi aparırdı. Məsələ bundadır.

Ona görə də mahiyyətində bu cür imperiya xisləti duran təşkilatlarda Putinin iddia etdiyi “böyük əməkdaşlıq gözləntiləri” sadəcə gözlənti olaraq qalacaq. MDB ilk gündən ölü doğulmuş bir qurumdur. Fikir verirsinizsə, sadəcə toplaşıb danışır, bir-birinə alqışlayıb sonra da dağılışırlar.

O ki qaldı iqtisadi əməkdaşlığa bu, artıq Avrasiya İqtisadi Birliyində mövcuddur. Yeganə fərq ondadır ki, Azərbaycan bu ittifaqa daxil deyil. Digər dövlətlər eyni statusda Avrasiya İqtisadi Birliyində birləşiblər.

Belə olduğu halda, MDB-yə nə ehtiyac var? Ona görə də MDB, hətta Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə müqayisədə belə, rəqabətdə uduzan, onun yanında “sıfır” olan ölü bir qurumdur. Çünki Turan Birliyinin perspektivi və gələcəyi çox böyükdür. Onun mahiyyətində milli ideya, etnik birliyə əsaslanan dəyərlər, dil, mədəniyyət və ortaq keçmiş dayanır.

Yəni mənəvi bağlar bu xalqları, bu toplumları bir-birinə bağlayır. Və türklər bu cür dəyərlərə çox böyük önəm verən bir etnosdur slavyanlardan fərqli olaraq.

Ona görə də mən MDB-nin böyük bir perspektivini görmürəm. Çünki o, ölü doğulmuş bir qurum olmaqla yanaşı, həm də “qozbeldir”. Qulları artmaz, beli düzəlməz, yeriyə bilməz. Həmişə sürünəcəkdir.

Ona görə də nüvəsində Rusiyanın olduğu bir quruma qlobal güclərin “orbit” kimi gəlməsi düşünülə bilməz. Doğrudur, bu, Vladimir Putinin arzusu və iddiası ola bilər, ancaq bu sadəcə iddia olaraq qalacaq.

Əks halda, 1991-ci ildən bəri yaradılan bu qurum nəinki irəliləməyib, əksinə, geri gedib. Ukrayna kimi dövlətlər MDB-ni tərk ediblər və düşünürəm ki, bu, sonuncu hadisə deyil". 

Politoloq həmçinin Rusiyanın bu cür aqressiv və təcavüzkar siyasətini davam etdirdiyi təqdirdə, bu cür “mərkəzdənqaçma” prosesləri də davam edəcəyini istisna etməyib: "Ən azından MDB-nin son sammitində türk respublikalarının başçılarının bir-birilə nə qədər səmimi danışdıqlarına və kənardan Rusiya Prezidentinin onlara baxışına diqqət edin bu baxış, həsəd və paxıllıq dolu bir baxışdır.

Çünki slavyan xalqlarında bu cür birlik və səmimiyyət yoxdur. Əks halda, Rusiya slavyan xalqı olan ukraynalıların kökünə daş atmamaq istəyərdi".

Elmir Heydərli