Deputat Azərbaycanda keçirilən mühüm tədbirdən danışdı: "Sonadək mübarizə aparmaq lazım oldu"

Fevralın 15-dən 20-nə qədər Azərbaycan daha bir beynəlxalq tədbirə ev sahibliyi etdi. Belə ki, Bakıda Asiya Parlament Assambleyasının 15-ci plenar sessiyası keçirildi. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən parlament sədrlərinin, deputatların iştirak etdiyi iclas ciddi nəticələrlə yadda qalmaqla yanaşı, həm rəsmi Bakının vacib geosiyasi aktor kimi rolunu bir daha təsdiqlədi. 

Milli Məclisin APA-da nümayəndə heyətinin rəhbəri, Rizvan Nəbiyev toplantı ilə bağlı Crossmedia.az-a müsahibə verib:

- Bakıda keçirilən APA-nın 15-ci plenar sessiyasını necə qiymətləndirirsiniz?

-  Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev ölkəmizin multilaterializm siyasətinə sadiqliyini müxtəlif platformalarda dəfələrlə bəyan edib. Xarici siyasətimizdə isə multilaterizmin təşviqi istiqamətində çoxşaxəli fəaliyyət aparılır. Ötən həftə isə multilaterizmin parlament müstəvisndə təşviqi və bu məsələdə parlament diplomatiyasının rolu barədə mühüm tədbirlərə Milli Məclis ev sahibliyi etdi. 107 il əvvəl parlamentli respublikanı quran və müsəlman Şərqində parlament demokratiyasının Vətəni olan Azərbaycanın Şanlı Zəfərimizdən sonra, belə bir ali tədbirə ev sahibliyi etməsinin xüsusi mənası var. Belə ki, regionda yaranmış yeni reallıqlar fonunda daha da aktivləşən Milli Məclisin parlament diplomatiyası Asiyada çoxtərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsində öz mövqeyini ortaya qoydu. 

- Azərbaycanla APA arasında münasibətlərin mövcud durumu necədir?

- Azərbaycanın bu təşkilata qoşulmasının tarixi var. Ötən sədrlik dövründə Milli Məclis rəhbərliyi tərəfindən aparılan baza işlərinin əhəmiyyəti xüsusi ilə qeyd edilməlidir. APA-nın Bakı tədbirləri isə əlaqələrimizin inkişafı baxımından xüsusi əhəmiyyətlidir. Bu nəticələrin əldə olunmasına görə Milli Məclis rəhbəliyinə Azərbaycan nümayəndə heyətinə, ümumiyyətlə zəhməti keçən bütün həmkarlara,  eləcə də yorulmadan çalışan və peşəkarlıq göstərən Milli Məclis Aparatının komandasına çox sağ ol deyirəm. Çünki bəzi məsələlərlə bağlı sonadək birgə mübarizə aparmaq lazım oldu. 

-  Konkret olaraq hans nəticələri göstərə bilərsiniz?

- Milli Məclisin sədrliyi ilə Asiya Parlament Assambleyasının İcraedici Şurasının, 4 Komitəsinin iclasları və Plenar sessiyası başqa sözlə APA-nın Sammiti keçirildi. APA-nın təşkilat kimi gücləndirilməsi ilə bağlı institusional sahədə ciddi uğurlar əldə edildi. APA-nın sıraları genişləndi. Təşkilatın maliyyələşdirilməsi ilə bağlı 15 ildən artıq gedən diskussiyalara son qoyuldu, vahid bir ödəniş formulası razılaşdırıldı. Digər vacib bir məqam, artıq əhali nisbətindən, təmsil olunduğu deputat sayından asılı olmayarq, bütün üzv dövlətlərin bir səslə təmsil olunması razılaşdırıldı. Sədrlik 2026-cı ildən Bəhreynə Krallığına keçdi, ölkənin parlament sədri Bakıda iştirak etdi, çox məzmunlu bir çıxış etdi, öz regionun parlament diplomatiyasına baxışı barədə. Burada bir haşiyəyə çıxmaq istərdim. Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, Leyla xanım Əliyeva bu günlərdə Bəhreyn Krallığında oldu, həm Kral, həm də Baş nazir tərəfindən qəbul olundu. Ətraf mühitlə bağlı layihə təqim olundu. 

-  Bəs Asiya beynəlxalq münasibətlər sistemində multilatrizmin möhkəmlənməsinə hansı töhfəni verə bilər, bunun üçün hansı resurslara malikdir? 

- Dünya əhalisinin 60% Asiyada yaşayır, Asiya dövlətləri dinamik iqtisadi inkişafa malikdir. Çoxqütblü dünya düzəninin formalaşmasında Asiya dövlətləri malik olduğu siyasi və iqtisadi çəkiyə, insan faktoruna görə mühüm funksiyaya malikdirlər. Resurslarla yanaşı, risklər və çağırışlar da var, münaqişələr, güctətbiqi ilə insanların yerdəyişmələri, iqlim dəyişmələrinin mənfi təsirləri Asiya dövlətlərində də baş verir. Məhz bu çağırışlarla mübarizədə əməkdaşlıq, burada parlamentlərin və parlamentlərarası təşkilatların rolu barədə müzakirələr aparıldı. Hazırki qlobal çağırışların həlli beynəlxalq siyasətin əsas sütunu kimi multilaterizminin təşviqini tələb edir. Bu kontekstdə milli parlamentlər və parlamentlərarası təsisatları ünsiyyət və əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar təklfi edir. Nəticədə, parlament assambleyaları qlobal və regional miqyasda problemlərin həllində əsas aktorlardan birinə çevrilib. Başqa sözlə parlament diplomatiyası vacib rol oynayır. Bu kontekstdə Asiya Parlament Assambleyası Asiyada həmrəyliyin və əməkdaşlığın parlament müstəvisində təşviqi üçün unikal platforma roluna malikdir. Belə ki, APA müxtəlif aktual regional və qlobal məsələlərin və problemlərin səsləndirilməsi üçün əla platformadır. APA-ya üzv dövlətlərlə həm ikitərəfli müstəvidə əməkdaşlıq edirik, həm də bu dövlətlər  müxtəlif çoxtərəfli platformalarda Azərbaycanın tərəfdaşlarıdır. Bu platformalara Qoşulmama Hərəkatı, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, yeni üzv qəbul edildyimiz D-8 İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı və CİCA göstərilə bilər. CİCA, Asiyada Qarşılıqlı Fəaliyyət və Etimad Tədbirləri üzrə Müşavirədə də Azərbaycan sədrlik edir. 

-  Azərbaycanın regional xarici siyasəti Bakıda keçirilən iclasda necə ifadə olundu?

- Şanlı Zəfərimizdən sonra regionda yaranmış yeni reallıqlar və əməkdaşlıq imkanları parlament diplomatiyası vasitəsi ilə 35 dövlət və təşkilatın nümayəndə heyətlərinə çatdırıldı. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin məharətli hərbi və düşünülmüş siyasi-diplomatik strategiyası sahəsində regionda yaranmış yeni reallıqlar və yeni əməkdaşlıq imkanları barədə məruzə etdik. Zəngəzur dəhlizinin açılması zərurəti vurğulandı. Ermənistanla münasibətlərdə de fakto sülh yaranıb, sabitlik bərqərar olub. Azərbaycan Prezidentinin təşəbbüsü ilə Ermənistana təklif edilən sülh müqaviləsi üzrə danışıqlar davam edir. Şərti dövlət sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası üzrə yaradılmış dövlət komissiyası fəaliyyət göstərir. Bununla belə, Azərbaycan dövləti işğalın nəticələrinin aradan qaldırılması ilə məşğuldur. Bu kontekstdə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə maddi və mədəni abidələrimizə vurulan ziyan, itkin düşmüş 4000 Azərbaycanlının taleyi barədə Ermənistanın məlumat verməməsi, 700 min Azərbaycanlı didərginin öz evlərinə qayıtması üçün “Böyük qayıdış” proqramı barədə məlumat verdik.  Asiya Parlament Assambleyasının platformasından istifadə edərək, etnik təmizləməyə məruz qalaraq zorla Ermənistandakı öz tarixi torpaqlarından qovulan təxminən 300 min azərbaycanlı qaçqın barədə məsələni qaldırdıq. İndiyəqədər APA-nın müxtəlif komitə iclaslarında, İcraedici Şura və Plenar sessiyada səsləndirdiyimiz bu vacib məsələ Asiya Parlament Assambleyasının fevralın 20-dəm qəbul etdiyi Bakı Bəyannaməsində əksini tapıb. Asiya Parlament Assambleyası Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlıların ata-baba yurdlarına qayıtmalarının təmin olunması məqsədi ilə səylərin səfərbər edilməsi üçün çağırış etdi. Bu Milli Məclisin, onun sədri Sahibə Qafarovanın apardığı işin nəticəsi  hesab edilə bilər. Ermənistandakı tarixi yaşayış məskənlərinə geri qayıdış Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin prinsipial mövqeyinin mühüm tərkib hissəsidir. Əldə olunan nəticə də bunu məntiqi təzahürüdür. 

- Rizvan müəllim, Azərbaycan Milli Məclisinin APA-ya sədrliyi dövründə hansı nəticələr əldə edildi?

- Azərbaycan Milli Məclisinin sədrliyi ilə keçirilən APA-nın 15-ci Plenar sessiyasında 35 dövlət və beynəlxalq təşkilatdan 280-dan çox nümayəndə, o cümlədən 10 dövlətin parlament sədri, 4 dövlətin isə parlament sədrinin müavini iştirak etmişdir. “Asiyada çoxtərəfli əməkdaşlığın gücləndirilməsində parlament diplomatiyasının rolu” mövzusunda baş tutan Plenar sessiyada çıxışlar edilmiş və beynəlxalq münasibətlər sistemində multilaterailizmin təşviqində parlamentlərin və parlamentlərarası birliklərin rolu vurğulanmışdır. APA-nın institutsional inkişafı müzakirə edilmiş, təşkilatın genişləndirilməsinə dair qərar verilmişdir. Oman Sultanlığının müraciəti təmin edilərək APA-ya tam hüquqlu üzv qəbul edilmiş, Belarusa isə müraciəti əsasında müşahidəçi statusu verilmişdir. APA-nın maliyyələşdirilməsi və büdcəsinin təsdiqi ilə bağlı illərdən bəri davan edən danışıqlar uğurla yekunlaşmış, APA-nın Büdcə və planlaşdırma komitəsinin büdcə ilə bağlı qərarı təsdiq edilmişdir.

APA Nizamnaməsinə dəyişiklik edilmiş, ”bərabər ödəniş - bərabər səslə təmsil olunma hüuqu” prinsipi əsas götürələrək, hər bir üzv dövlətin malik olduğu əhali sayına uyğun təşkilatda təmsil olunduğu iştirakçı sayından asılı olmayaraq APA-da bir səsə malik olması hüququ təsdiq olunmuşdur. 

APA-da sədrliyin 2026-cı ilin yanvarından Bəhreyn Krallığına, 2027-ci ildən isə İrana  keçməsi barədə qərar qəbul edildi. 

Bakı Bəyannaməsi və APA Katibliyinin Yekun hesabatı qəbul edilmişdir. Həmçinin siyasi, davamlı inkişaf, iqtisadiyyat, maliyyə, büdcə və planlaşdırma, mədəniyyət, social məsələlər və iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizə və digər məsələləri əhatə edən 29 qətnamə təsdiq edilmişdir. 

APA Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlıların ata-baba yurdlarına qayıtmalarının təmin olunması məqsədi ilə Qərbi Azərbaycan İcmasının Ermənistan hökumətinə etdiyi müracəti əsas götürərək səylərin səfərbər edilməsi üçün çağırış edib. 

Kənan Novruzov