ABŞ-Suriya münasibətləri yeni mərhələyə keçir- Açıqlama

Son günlər beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olan əsas hadisələrdən biri ABŞ hökumətinin Suriyaya qarşı sanksiya siyasətində atdığı yeni addımla bağlıdır. ABŞ Maliyyə Nazirliyinin yaydığı rəsmi bəyanata görə, Suriyaya qarşı uzun illərdir qüvvədə olan sanksiya rejiminin müəyyən müddətə – 180 gün ərzində – qismən yumşaldılması qərara alınıb. Bu addım Vaşinqtonun Yaxın Şərqdəki mövcud vəziyyəti yenidən qiymətləndirməyə çalışdığını və xüsusilə humanitar və iqtisadi aspektlərdə daha çevik siyasət yürütmək niyyətini göstərir.

Açıqlamada bildirilir ki, ABŞ Suriyanın “terrorizmin dövlət sponsoru” kimi siyahıda qalmasına baxmayaraq, bəzi iqtisadi və texnoloji sahələrdə məhdudiyyətlərin müvəqqəti aradan qaldırılmasına razılıq verib. Belə ki, artıq ABŞ mənşəli mülki təyinatlı malların, texnologiyanın və proqram təminatının Dəməşqə köçürülməsinə icazə verilir. Bu qərar Suriyanın uzun illər davam edən iqtisadi tənəzzülünü müəyyən qədər yüngülləşdirməyi və beynəlxalq humanitar təşkilatların ölkədə fəaliyyət imkanlarını genişləndirməyi hədəfləyir.

Bununla yanaşı, “Sezar Qanunu” çərçivəsində Rusiya və İranla aparılan əməliyyatlara dair sanksiyalar qüvvədə saxlanılır. Bu isə onu göstərir ki, ABŞ regional siyasətində balanslı, lakin ehtiyatlı mövqe tutmağa çalışır. Yəni Vaşinqton bir tərəfdən Suriya ilə müəyyən humanitar əlaqələrin bərpasına şərait yaradır, digər tərəfdən isə İran və Rusiya kimi aktorların bölgədəki təsir dairəsini məhdudlaşdırmaq niyyətindən geri çəkilmir.

ABŞ-nin bu qərarı Suriyanın daxili siyasi vəziyyəti və iqtisadi dirçəliş prosesi üçün müəyyən ümidlər yaratsa da, Vaşinqton eyni zamanda keçmiş prezident Bəşər Əsədə qarşı tətbiq olunan fərdi sanksiyaları qüvvədə saxlayır. Bu isə göstərir ki, ABŞ administrasiyası rejim dəyişikliyi məsələsində hələ də sərt mövqeyini qoruyur və bu siyasətin dəyişməsi üçün real islahatların baş verməsini şərt kimi irəli sürür.

Ümumilikdə, Suriyaya qarşı sanksiyaların yumşaldılması addımı həm regionda geosiyasi dinamikanın dəyişməsi, həm də ABŞ-ın Yaxın Şərq strategiyasında yeni mərhələnin başlanğıcı kimi dəyərləndirilə bilər. Bu qərar həm beynəlxalq münasibətlər sistemində, həm də region dövlətləri arasında yeni diplomatik müzakirələrin əsas mövzularından birinə çevrilib.

Məsələ ilə bağlı siyasi şərhçi Xasay Gəraylı  Crossmedia.az-a danışıb:

"Son aylarda ABŞ və Suriya arasında yüksək səviyyəli diplomatik təmasların baş tutması Yaxın Şərqdə yeni siyasi mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilir. Vaşinqtonun Suriyaya münasibətdə daha praqmatik və mərhələli siyasət yeritməsi, regionda uzun illər davam edən gərginliyin azaldılması istiqamətində atılmış mühüm addım kimi dəyərləndirilir. ABŞ bir tərəfdən Suriyaya qarşı sanksiya rejimini yumşaltmaq niyyətini bəyan edir, digər tərəfdən isə Dəməşqin danışıqlara açıq mövqe nümayiş etdirməsini müsbət siqnal kimi qiymətləndirir. Lakin bu proses təkcə iqtisadi amillərlə məhdudlaşmır — söhbət həm də Yaxın Şərqdə geosiyasi balansın və təhlükəsizlik arxitekturasının yenidən formalaşmasından gedir. Suriyada artıq on ildən çoxdur ki, davam edən böhran həm daxili sabitliyi, həm də beynəlxalq münasibətlər sistemində ölkənin mövqeyini ciddi şəkildə zəiflədib. 2024-cü ilin sonunda Əhməd Şaaranın rəhbərliyi ilə yeni keçid hökumətinin formalaşması Suriyanın beynəlxalq arenaya qayıdışı istiqamətində atılmış mühüm addım kimi qəbul edilir. ABŞ bu fürsəti regionda sabitliyin bərpası və terrorizmə qarşı mübarizənin gücləndirilməsi baxımından mühüm imkan kimi dəyərləndirir. Vaşinqtonun məqsədləri bir neçə istiqamətdə cəmlənir: Rusiyanın siyasi təsir imkanlarını məhdudlaşdırmaq, İranın hərbi mövqelərini zəiflətmək, İsrailin təhlükəsizliyini təmin etmək, eyni zamanda sanksiyaların humanitar nəticələrini azaldaraq mərhələli şəkildə iqtisadi dirçəlişi təşviq etmək və ABŞ-ın regiondakı təsir dairəsini genişləndirmək”.

O bildirib ki, Suriyanın mövqeyi isə bu prosesdə daha çox iqtisadi və siyasi reabilitasiya ilə bağlıdır: “Dəməşq sanksiyaların tam şəkildə aradan qaldırılmasını, beynəlxalq statusunun bərpasını, xarici sərmayələrin ölkəyə axınının təmin olunmasını və ümumi iqtisadi dirçəlişin sürətləndirilməsini hədəfləyir. Tərəflər arasında əsas mübahisə məhz qarşılıqlı öhdəliklərin şərtlərində cəmlənir. ABŞ tərəfi Suriyadan İranla əməkdaşlığın məhdudlaşdırılmasını, ölkədəki Rusiya hərbi bazalarının fəaliyyətinin azaldılmasını, ABŞ qüvvələrinin müəyyən bölgələrdə yerləşdirilməsinə razılıq verilməsini və siyasi keçidin beynəlxalq nəzarət altında aparılmasını tələb edir. Bundan əlavə, insan hüquq və azadlıqlarının qorunması istiqamətində real islahatların həyata keçirilməsi də əsas şərtlərdən biridir. Suriya isə öz növbəsində sanksiyaların tam ləğvini, enerji və infrastruktur sektorlarına xarici müdaxilələrin dayandırılmasını, ABŞ qüvvələrinin ölkə suverenliyinə toxunmamasını və yenidənqurma prosesində Çin, Rusiya və digər tərəfdaş ölkələrin sərmayələrinin təmin edilməsini istəyir. Unutmaq olmaz ki, Suriyaya qarşı sanksiyalar yalnız ABŞ tərəfindən deyil, həm də beynəlxalq təşkilatlar, xüsusilə BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən müəyyən edilmiş məhdudiyyətlər çərçivəsində tətbiq olunub. 2015-ci ilin noyabrında BMT Təhlükəsizlik Şurası Suriyanın keçid hökumətinə qarşı bəzi tədbirləri dayandırsa da, sanksiyaların böyük hissəsi hələ də qüvvədə qalır”.

Müsahibimiz qeyd edib ki, BMT rəsmilərinin mövqeyinə görə, Suriyanın gələcəyi inklüziv siyasi keçid və geniş ictimai iştirak prinsipləri üzərində qurulmalıdır: “ABŞ bu prosesdə təkbaşına qərar verə bilməz, çünki məsələ beynəlxalq legitimlik və kollektiv razılaşma tələb edir. BMT-nin və beynəlxalq koalisiyanın əsas vəzifəsi sanksiyaların mərhələli şəkildə qaldırılması və Suriyanın beynəlxalq hüquqi statusunun bərpası istiqamətində koordinasiyalı fəaliyyət göstərməkdir. ABŞ kimi böyük güc dövlətlərinin bu prosesə təsiri böyükdür və Vaşinqton vasitəçi rolunu oynayaraq Suriyanın bərpasına real töhfə verə bilər. Lakin ABŞ-nin Suriyaya yaxınlaşması İran və Rusiyanın ciddi narazılığına səbəb olub. Tehran Suriyada öz hərbi və ideoloji dayaqlarını itirmək istəmir, Moskva isə Tartus və Hmeymim bazalarının statusunun müzakirəyə çıxarılmasına qarşı çıxır. Hər iki ölkə bölgədəki strateji maraqlarını qorumağa çalışır". 

O, həmçinin hazırkı vəziyyətin Suriyanı balanslaşdırılmış siyasət yürütməyə məcbur etdiyini qeyd edib: "Dəməşq qarşısında iki seçim dayanır: ya Qərbə yaxınlaşaraq iqtisadi rahatlıq və beynəlxalq legitimlik əldə etmək, ya da İran və Rusiyanın təsiri altında qalaraq mövcud vəziyyəti qorumaq. Hazırda ikinci yol daha real və təhlükəsiz görünür, lakin bu, Suriyanın uzunmüddətli dirçəlişini təmin etmir. Nəticə etibarilə, bu proseslərin hər biri Suriyanın gələcəyini müəyyənləşdirəcək. Ya ölkə yeni siyasi realizmə qədəm qoyacaq, ya da köhnə status-kvonun davamı ilə üzləşəcək. Zaman göstərəcək ki, Dəməşq hansı istiqaməti seçəcək, lakin hazırkı tendensiyalar Suriyanın Qərbə, xüsusilə ABŞ-la dialoqa doğru tədricən yaxınlaşdığını göstərir".

Elmir Heydərli