Qəbələ sammiti TDT-nin Avrasiyada yeni güc mərkəzi kimi formalaşmasının əsasını qoydu - Deputat

 Qəbələdə keçirilən Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Zirvə görüşü türk dünyasının birliyinin möhkəmlənməsi və əməkdaşlığın yeni mərhələyə keçməsi baxımından xüsusi tarixi əhəmiyyət daşıyır. “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusu altında baş tutan bu sammit, təşkilatın qarşısında duran yeni vəzifələri, xüsusilə də qlobal miqyasda dəyişən geosiyasi reallıqlara uyğun addımların atılmasını gündəmə gətirdi. Qəbələ görüşü göstərdi ki, artıq türk dövlətləri sadəcə mədəni və humanitar müstəvidə deyil, həm də siyasi, iqtisadi, təhlükəsizlik və müdafiə sahələrində  inteqrasiya istiqamətində irəliləyirlər. Azərbaycan üçün bu sammit, həm regional lider kimi mövqeyinin güclənməsi, həm də türk birliyinin praktiki əməkdaşlıq formatına çevrilməsi baxımından mühüm bir mərhələ oldu.

Bu zirvə toplantısı, TDT-nin təkcə regional deyil, həm də qlobal səviyyədə etibarlı tərəfdaş və artan təsir gücünə malik aktor kimi formalaşdığını nümayiş etdirdi. Qəbələdə aparılan müzakirələr, qəbul edilən qərarlar türk dövlətləri arasında həmrəyliyin daha da dərinləşməsinə, qarşılıqlı etimadın və birgə fəaliyyətin institusional əsasda möhkəmlənməsinə xidmət edir. Zirvə görüşü, eyni zamanda, Türk dünyasının ortaq maraqlarını müdafiə edə bilən, təhlükəsizlik və sabitliyin qorunmasında aktiv rol oynayan bir mexanizmin yaranmaqda olduğunu göstərdi. Bu mənada Qəbələ sammiti, TDT-nin tarixində yeni səhifə açmaqla türk dövlətlərinin birgə gələcəyinin siyasi və strateji konturlarını müəyyənləşdirdi.

TDT-nin Qəbələ zirvə görüşü və əhəmiyyəti ilə bağlı Milli Məclisin deputatı Rizvan Nəbiyev Crossmedia.az-a açıqlama verib:

"TDT Qəbələ Zirvə görüşünün regional sülh və təhlükəsizlik məsələlərinə həsr olunması, həm regional, həm də qlobal səviyyədə dövlətlərin üzləşdiyi təhlükəsizlik çağırışları, eləcə də müxtəlif bölgələrdə mövcud olan risklər fonunda TDT-yə üzv dövlətlərin təhlükəsizlik və müdafiə, müdafiə sənayesi kimi sahələrdə də əməkdaşlıq etmək iradəsinin göstəricisidir. Məlumdur ki, TDT uzun illər əsasən mədəniyyət və humanitar sahələrdə əməkdaşlıq, qarşılıqlı dialoq platforması kimi fəaliyyət göstərib. Lakin 2009-cu il Naxçıvan görüşündən sonra onun təşkilatlanması istiqamətində Azərbaycan ev sahibi kimi mühüm töhfə verib və digər türk dövlətlərindən də bu sahədə dəstək alıb. Azərbaycanın Şanlı Zəfərindən sonra isə regionda yaranmış yeni siyasi reallıqlar fonunda və həmin reallıqlardan doğan əməkdaşlıq imkanları çərçivəsində TDT-nin həm institutlaşması, həm də yeni əməkdaşlıq sahələrində özünü təsdiqləməsi zərurətə çevrilib".

Deputat türk dövlətlərinin müdafiə sahəsində əməkdaşlıq etmək potensialının mövcudluğuna diqqəti çəkib:

 "Bir həftə əvvəl Avropa Siyasi Birliyinin toplantısında da təhlükəsizlik məsələsinin əsas gündəm mövzusu olması təsadüfi deyildi. Həmin tədbirdə ənənəvi təhlükələrlə yanaşı, hibrid və iqtisadi təhlükəsizlik məsələlərinin müzakirə olunması, bu mövzunun qlobal miqyasda aktuallığını bir daha ortaya qoydu. İndi isə biz Avrasiyada formalaşmaqda olan yeni güc mərkəzi – TDT-nin təhlükəsizlik və sülhlə bağlı əməkdaşlığı ön plana çıxardığını müşahidə edirik.

Bu təşkilata üzv olan ölkələr, regional və qlobal təhlükəsizlik çağırışları şəraitində malik olduqları siyasi, iqtisadi, nəqliyyat və enerji potensiallarını əlaqələndirməklə yanaşı, təhlükəsizlik, hərbi və müdafiə sənayesi istiqamətində əməkdaşlıq etmək niyyətlərini də nümayiş etdirirlər.

 Azərbaycanın qələbəsindən sonra regionda yaranan yeni siyasi reallıq və bu reallıqdan irəli gələn əməkdaşlıq imkanları indiyədək enerji, nəqliyyat, tranzit və logistika sahələrində tərəfdaşlıq üçün stimul yaradırdısa, indi artıq təhlükəsizlik istiqamətində də bu əməkdaşlığa töhfə verir və onun üçün baza rolunu oynayır. Prezident İlham Əliyevin bir neçə həftə öncə BMT Baş Məclisində, daha sonra isə Avropa Siyasi Birliyində təqdim etdiyi Azərbaycanın sülh gündəliyi və bu gündəlikdən irəli gələn yeni əməkdaşlıq imkanları artıq TDT tərəfindən nəinki təqdir olunur, eyni zamanda bu əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və digər strateji vacib sahələri əhatə etməsi üçün ciddi səylər sərgilədiyini görürük."

Deputat, həmçinin qeyd edib ki, TDT-yə üzv dövlətləri birləşdirən ortaq dəyərlər, mədəniyyət, dil və din yaxınlığı bu əməkdaşlığın uğurlu olmasını təmin edən etimad bazası rolunu oynayır: “Təhlükəsizlik və sabitliyə töhfə vermək üçün bu dövlətlərin iqtisadi, enerji və nəqliyyat potensialı kifayət qədər güclüdür. Cənab Prezident İlham Əliyevin Qəbələ Zirvə görüşündə qeyd etdiyi kimi, Şərq–Qərb dəhlizinin əsas hissəsini türk dövlətlərinin yerləşdiyi coğrafiya təşkil edir. Çindən Avropaya gedən böyük ticarət yolunun mühüm seqmenti TDT-yə üzv ölkələrin ərazisindən keçir. Bu dövlətlər arasında olan əməkdaşlıq yalnız ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərin təşviqi deyil, həm də bu bölgədən kənarda yerləşən dövlətlər üçün böyük maraq doğurur. Təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıqla bağlı Azərbaycanın malik olduğu təcrübə qardaş Türkiyə Cümhuriyyəti ilə 2021-ci ildən etibarən yeni səviyyədə həyata keçirilir. 2021-ci ilin iyununda imzalanan Şuşa Bəyannaməsi əsasında qurulan əməkdaşlıq digər türk dövlətləri üçün də uğurlu təcrübə modelində çıxış edə bilər. Bu ikitərəfli əməkdaşlıq indi çoxtərəfli formatda, TDT çərçivəsində təsdiqini tapmaq üzrədir".

Müsahibimiz təşkilatın iqtisadi əməkdaşlıq potensialından da danışıb:

"Türk dövlətlərinin siyasi iradəsi və malik olduqları potensialları əlaqələndirmək istəkləri açıq şəkildə əməli fəaliyyətdə görünür. Prezident İlham Əliyevin ölkələrimiz arasında hərbi, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində geniş əməkdaşlığı nəzərə alaraq, 2026-cı ildə Azərbaycanda Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsi təklifi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

 Regionda və ətraf bölgələrdə müşahidə olunan siyasi çağırışlar, risklər bu sahədə əməkdaşlığın vacibliyini bir daha önə çıxarır. Bu mənada biz Avrasiya məkanında TDT-nin simasında yeni güc mərkəzinin formalaşdığının şahidiyik. Hazırda TDT 35 müxtəlif istiqamətdə əməkdaşlıq həyata keçirir və bu sahələrə təhlükəsizlik və sabitlik mövzularının da əlavə olunması təşkilatın  institusional baxımından da daha təkmilləşdirilməsini zəruri edir. Qəbələdə bəyan edildiyi kimi, üzv dövlətlər həm maliyyə, həm də digər resurslar vasitəsilə bu istiqamətdə təşkilatın təkmilləşdirilməsi üçün səylərini əsirgəmirlər. Regional təhlükəsizlik dedikdə, bu dövlətlərin milli maraqlarının, ərazi bütövlüyünün qorunması ilə yanaşı, iqtisadi, nəqliyyat-tranzit və enerji sahələrində təhlükəsizliyin təmin edilməsi də nəzərdə tutulur. Bu sahələrdə TDT-yə üzv ölkələr artıq ikitərəfli və çoxtərəfli formatda müxtəlif əməkdaşlıqlar həyata keçiriblər. Məhz bu mövcud baza TDT səviyyəsində təhlükəsizliyin və dayanıqlı sülhün və sabitliyin təmin olunması istiqamətində əməkdaşlıq üçün də möhkəm əsas yaradır".

Ayhan