13 iyun zərbələri: İsrailin İran rejiminin gələcəyini hədəf alan genişmiqyaslı strateji planının ilk mərhələsi
İranla İsrail arasında baş verən son hadisələr Yaxın Şərqin gələcəyini müəyyən edə biləcək strateji qarşıdurmanın növbəti mərhələsinə çevrilib. Bu, təkcə iki dövlət arasında silahlı qarşıdurma deyil, eyni zamanda regiondakı bütün güc balanslarını silkələyəcək regional və qlobal təhlükəsizlik böhranının xəbərçisidir.
Son günlərdə artan raket zərbələri, yüksək rütbəli hərbi komandirlərin hədəf alınması, kəşfiyyat əməliyyatları və diplomatik münasibətlərin tamamilə pozulması, İran və İsrail arasında uzun illər boyu qorunan balansın sürətlə dəyişdiyini göstərir. Hər iki tərəfin sərgilədiyi sərt ritorika və qətiyyətli hərbi mövqe, bu qarşıdurmanın yalnız taktiki zərbələrlə məhdudlaşmayacağını, əksinə daha genişmiqyaslı toqquşmalara yol aça biləcəyini ortaya qoyur.
Hazırkı mərhələdə hərbi əməliyyatlar təkcə açıq hücumlarla yox, həm də asimmetrik savaş texnikaları, proksi qrupların fəallaşdırılması, kiber hücumlar və informasiya müharibəsi vasitəsilə aparılır. İran Hizbullah, HƏMAS, Həşd əş-Şəbi və digər silahlı təşkilatlara dəstəyini gücləndirərək, regionda “müqavimət oxu” adlandırdığı strateji xətti aktiv saxlamağa çalışır. İsrail isə bu blokun parçalanmasına, xüsusilə Livan və Suriya cəbhələrində İranın təsirinin neytrallaşdırılmasına yönəlmiş fəaliyyətini davam etdirir.
Məsələ təkcə ikitərəfli münasibətləri deyil, beynəlxalq güclərin geosiyasi maraqlarını da birbaşa təsir altına alır. Körfəz ölkələri, ABŞ, Rusiya və Çin bu qarşıdurmanı yaxından izləyir və hər biri prosesin istiqamətini öz maraqları çərçivəsində formalaşdırmağa çalışır. İranla İsrail arasında mümkün bir genişmiqyaslı müharibə təkcə onların sərhədlərində deyil, həm də Suriya, Livan, İraq, Yəmən və Fələstin ərazilərində dolayısı toqquşmaların artmasına səbəb ola bilər.
İranın İsrailə qarşı düşmən münasibətinin tarixi və səbəbləri
İran-İsrail münasibətləri 1979-cu il İslam İnqilabına qədər nisbətən neytral idi. Ancaq Ayətullah Ruhullah Xomeyninin hakimiyyətə gəlişi ilə bu münasibətlər düşmənçilik müstəvisinə keçdi. Onun “sionist rejimə qarşı cihad” çağırışları bu siyasətin ideoloji əsaslarını formalaşdırdı.
Hazırkı ali rəhbər Ayətullah Əli Xamneyi 1989-cu ildən bu yana həmin siyasi xətti davam etdirir. Onun dövründə İran İsraili rəsmi şəkildə düşmən elan edib və onu “şeytani rejim” adlandırıb. Tehran eyni zamanda Fələstin məsələsində açıq mövqe nümayiş etdirərək, HƏMAS və Hizbullah kimi qruplara siyasi, maliyyə və hərbi dəstək göstərməyə başlayıb.
Bu çərçivədə İranın “Müqavimət oxu” adlandırdığı strategiya ilə Livan, Suriya, İraq və Yəməndə özünə yaxın hərbi təşkilatları silahlandıraraq İsrail ətrafında təzyiq mühiti yaratmağa çalışdığı müşahidə olunur. Ayətullah Xamneyi dəfələrlə vurğulayıb ki, İran yəhudilərə qarşı deyil, İsrailin mövcud siyasi rejiminə – sionizmə qarşı mübarizə aparır.
İsrailin İran siyasəti: Təhdid və qarşı tədbirlər
İsrail 1948-ci ildə dövlət kimi yarandıqdan sonra ilk illərdə İranla münasibətləri düşmənçilik üzərində qurulmamışdı. Lakin İran İslam Respublikası qurulduqdan sonra münasibətlər tamamilə dəyişdi. Xüsusilə, İranın İsrailə qarşı apardığı ritorika və Fələstin silahlı hərəkatlarına dəstəyi bu münasibətləri gərginləşdirdi.
İsrail üçün ən ciddi təhdidlərdən biri İranın nüvə proqramıdır. Tehran 1990–2000-ci illərdə Natanz, Arak, İsfahan və Fordo kimi obyektlərdə uranı zənginləşdirmək işləri aparıb. 2002-ci ildə bəzi müxalif qruplar İranın gizli nüvə fəaliyyətlərini ifşa etdikdən sonra beynəlxalq ictimaiyyət sərt reaksiya verdi. 2006-cı ildə BMT, ABŞ və Avropa İttifaqı tərəfindən Tehrana qarşı sanksiyalar tətbiq olundu.
İran isə nüvə proqramının yalnız dinc məqsədlərlə həyata keçirildiyini bildirir. Buna baxmayaraq, İsrail tərəfi İranın nüvə silahına sahib olmaq niyyətində olduğuna inanır və bu səbəbdən önləyici tədbirlər görməkdə israrlıdır.
13 iyun zərbələri: Yeni mərhələnin başlanğıc nöqtəsi
2025-ci il iyunun 13-də səhər saatlarında İsrail İran ərazisində bir neçə strateji hədəfə zərbələr endirib
İsrail rəsmilərinin açıqlamasına görə, xarici kəşfiyyatın (MOSSAD) keçirrdiyi bu əməliyyatlar əsasən raketlərin yerləşdiyi obyektlərə və nüvə proqramı ilə əlaqəli obyektlərə yönəlib. Məqsəd İranın hücum potensialını zəiflətmək və yaxın gələcəkdə ola biləcək genişmiqyaslı müharibənin qarşısını almaqdır.
Lakin bu əməliyyatlar təkcə hərbi obyektlərin hədəf alınması ilə məhdudlaşmayıb. İddialara görə, İsrailin həyata keçirdiyi zərbələr həm də İranın komanda və rabitə mərkəzlərini, bəzən isə daxili təhlükəsizlik strukturuna yaxın qurumları da əhatə edib. Bu isə analitiklər tərəfindən İsrailin strateji məqsədinin daha dərinə — rejimin özünə yönəldiyi kimi dəyərləndirilir.
Beynəlxalq müşahidəçilər bildirirlər ki, İranın hərbi və təhlükəsizlik strukturlarına dəyən ciddi zərbə ölkə daxilində Xamneyi hakimiyyətinə qarşı narazılıqları alovlandıra bilər. Onsuz da son illərdə iqtisadi böhran, qadın haqları ilə bağlı etirazlar və sosial təzyiqlər səbəbilə zəifləyən daxili sabitlik, bu kimi zərbələrlə daha da pozula bilər.
İran daxilində fəaliyyət göstərən müxtəlif hökumət əleyhinə partiyalar, mühacir qruplar və yerli silahlı təşkilatlar uzun müddətdir rejimə qarşı açıq və gizli mübarizə aparır. İndi isə İsrailin hərbi müdaxiləsi, həmin qruplar üçün siyasi və psixoloji stimul rolunu oynaya bilər. İsrailin bu istiqamətdə əsas strategiyası belə şərh olunur: rejimin hərbi infrastrukturunu zəiflətmək, eyni zamanda xalqın və sistem daxilindəki qrupların mövcud hakimiyyətə qarşı çıxışını təşviq etmək.
İsrailin hesablamalarına görə, İran daxilində ciddi siyasi və sosial parçalanma baş verərsə, regionda “Müqavimət oxu” adı altında formalaşan anti-İsrail hərbi blok da tədricən dağılacaq. Çünki bu blokun mərkəzi koordinasiya qüvvəsi məhz Tehran rejimidir.
Nəticə etibarilə 13 iyun zərbələri təkcə birgünlük hərbi əməliyyat deyil – bu, İsrailin İran rejiminin gələcəyini hədəf alan genişmiqyaslı strateji planının ilk mərhələsi ola bilər.
Aybəniz Səfərova
13:31 16.06.2025
Oxunuş sayı: 1936
