İl dəyişir: 2026-cı ildə nələr olacaq? - AÇIQLAMA
Hər il təqvim ilinin başa çatması ilə dünyanın əksər ölkələrində yeni ilin gəlişi qeyd olunur. Xüsusilə xristian ölkələrində bu tarix geniş bayram ab-havası ilə qarşılanır. Lakin 1 yanvarın yeni ilin başlanğıcı kimi qəbul edilməsinin arxasında hansısa elmi, dini, astronomik və ya fəlsəfi əsasın olub-olmaması maraq doğurur. Bu sual yeni ilin mahiyyəti və tarixi kökləri barədə düşünməyə əsas verir.
Təxminən 5-6 əsr bundan qabaq dünya ölkələrinin böyük əksəriyyəti Yeni ili mart ayında qeyd edərdilər. Bəs nə baş verdi ki, sonradan yanvar ayında qeyd olunmasına qərar verdilər?
Bu barədə Azərbaycan Elm və Təhsil Nazirliyinin N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının “Qalaktikalar və ulduzəmələgəlmə prosesləri” şöbəsinin müdiri Nazim Qaraməmmədli Crossmedia.az-a açıqlamasında bildirib ki, tarixi mənbələrə əsasən, Yuli Sezar səhər yuxudan qalxaraq bildirir ki, İsa peyğəmbər 532 il bundan əvvəl yanvar ayının birində anadan olub: "Rəvayətə görə, ondan bunu haradan bildiyini soruşduqda isə belə cavab verir: “Yuxuda görmüşəm”, - deyib. Beləliklə, xeyli vaxt keçdikdən sonra xristian dünyasında bu tarix yeni ilin başlanğıcı kimi qeyd olunmağa başlayır...
Yeni ilin başlanğıcını Azərbaycanda və əsasən türk dünyasında Novruz bayramı kimi qeyd edirlər. Bu bayramı sovet hakimiyyəti illərində islam dini ilə bağlı olan bir bayram kimi qəbul edərək yasaqlayıblar. Qeyd etmək istərdim ki, Novruz bayramını islam dini də qəbul etmir və bu bayramın islam dini ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu bayramın qeyd olunma tarixi islam dinindən xeyli qabağa gedib çıxır. Çox böyük ehtimalla, bu bayram daha çox atəşpərəstliklə bağlıdır".
Alim məsələyə aydınlıq gətirmək üçün gəlin elmi faktlara əsaslanan sübutlara müraciət edib: "Əvvəlcə onu qeyd edək ki, təqvimlərin əsasını Yerin Günəş ətrafında hərəkəti təşkil edir. Yerin Günəş ətrafında illik hərəkətində astronomiya baxımından 4 fiksə olunmuş nöqtə vardır. Yaz fəslinin astronomik başlanğıcı 20 və ya 21 marta düşə bilər. Payızın girməsi isə 22 və ya 23 sentyabra düşə bilər. Bunları Yaz və Payız bərabərlikləri nöqtəsi adlandırırlar. Yay fəslinin girişi 20 və ya 21 iyuna düşə bilər. Qış fəslinin gəlişi isə 21 və ya 22 dekabra düşə bilər. Bunları isə uyğun olaraq Yay və Qış Günəş duruşu nöqtələri adlandırırlar.
Bərabərlik nöqtəsi – ekliptika müstəvisi boyunca Günəşin illik görünən hərəkəti zamanı, onun diskinin mərkəzinin səma ekvatoru ilə kəsişməsi anıdır. Yaz və payız bərabərliyi nöqtələrində gecə gündüzə bərabər olur (qütb dairəsi oblastı istisna olmaqla). Günəş şüaları Yer kürəsinə ekvatordan düşür və yerin hər iki yarımkürəsini eyni qədər işıqlandırır. Yay və qış Günəş duruşu nöqtələrində isə uyğun olaraq, ən uzun gündüz və ya gecə olur. Yayda 21 iyunda Şimal yarımkürəsində ən uzun gündüz, Cənub yarımkürəsində həmin vaxt qış girir və ən uzun gecə və ən qısa gündüz olur. Bu il qış fəslinin girişi 21 dekabra düşdü və Şimal yarımkürəsində ən qısa gündüz, ən uzun gecə oldu.
Səma ekvatorunun ekliptika ilə kəsişmə nöqtəsi bərabərlik nöqtələri adlanır. Yerin Günəş ətrafında illik hərəkəti orbiti elliptik trayektoriya ilə baş verdiyindən Yer payız bərabərliyi nöqtəsindən yaz bərabərliyi nöqtəsinə daha tez gəlir, nəinki əksinə - yaz bərabərliyi nöqtəsindən payız bərabərliyi nöqtəsinə. Yerin öz oxu ətrafında fırlanması zamanı, Yer oxunun presessiyası hesabına ekvatorun və ekliptikanın qarşılıqlı vəziyyəti tədricən dəyişir. Bu hadisəni astronomiyada qabaqlama adlandırırlar. Bir il ərzində ekvatorun vəziyyəti elə dəyişir ki, Günəş bərabərlik nöqtəsinə 20 dəqiqə 24 saniyə gec daxil olur. Bu səbəbdən Yer kürəsi öz orbiti boyunca tam bir dövrünü başa vurmamış Günəş bərabərlik nöqtəsinə daxil olur".
Alim qeyd edib ki, nəticədə bərabərlik nöqtələrinin göy sferasındakı vəziyyəti dəyişir: "Səma ekvatoru boyunca (ekliptika müstəvisi boyunca) düz doğuşların (enliklərin) hesablanmasının başlanğıcı yaz bərabərliyi nöqtəsindən götürülür.
Yaz və payız bərabərlikləri nöqtələri ilin eyni adlı astronomik başlanğıcı hesab olunur. İki eyni adlı bərabərlik nöqtələri arasındakı zaman aralığı tropik il adlanır. Bir tropik ilin uzunluğu təxminən 365,2422 günəş sutkasına bərabərdir. Bu səbəbdən hər növbəti ilin başlanğıcı sutkanın müxtəlif vaxtlarına düşür və il təxminən 6 saat qabağa sürüşür.
Beləliklə, göstərilən elmi faktlar onu sübut edir ki, ilin başlanğıcının yanvar ayının birində qeyd olunması havadan götürülmüşdür və heç bir elmi, tarixi və fəlsəfi əsası yoxdur. Əslində, elmi baxımdan ilin başlanğıcını mart ayının 20 və ya 21-də qeyd olunması daha doğrudur. Belə ki, yaz fəsli gəlir, bütün təbiət oyanır, gecə gündüzə bərabər olur. Bundan sonra gecənin uzunluğu qısalır və gündüzün uzunluğu artır. Fəlsəfi baxımdan bu tarixdən etibarən xeyir qüvvələrin şər qüvvələr üzərində qələbəsi başlayır".
Türkan Kərimli
12:41 26.12.2025
Oxunuş sayı: 1252
