İqbal Ağazadə: İlham Əliyevə marşal rütbəsi verilməsini təklif edəcəyik -MÜSAHİBƏ

2020-ci il Qarabağ müharibəsindən sonrakı dövr Azərbaycan üçün yalnız hərbi və siyasi qələbə ilə deyil, həm də ölkənin daxili siyasi həyatında yeni bir mərhələnin başlanğıcı ilə yadda qaldı. Bu mərhələ həm dövlətçilik ənənələrinin möhkəmlənməsi, həm də ictimai-siyasi mühitdə yeni münasibətlərin formalaşması ilə səciyyələnir. Müharibə günlərində cəmiyyətin bütün təbəqələrinin nümayiş etdirdiyi həmrəylik, bir məqsəd uğrunda birləşmə və milli həmrəyliyin güclənməsi sonrakı proseslərdə siyasi mühitə də sirayət etdi.

Artıq iqtidar və müxalifət münasibətlərində əvvəllər müşahidə olunan gərginliklərin müəyyən qədər aradan qalxdığı, qarşılıqlı dialoqa əsaslanan daha konstruktiv yanaşmaların ortaya çıxdığı görünür. Bu, bir tərəfdən siyasi qüvvələr arasında əməkdaşlıq imkanlarını artırır, digər tərəfdən isə cəmiyyətin siyasi mədəniyyətini zənginləşdirir. Qarşılıqlı dialoq mühitinin formalaşması yalnız ölkə daxilində sabitliyin təmin olunmasına deyil, həm də Azərbaycanın gələcək inkişaf hədəflərinə daha koordinasiyalı şəkildə irəliləməsinə zəmin yaradır. Beləliklə, 2020-ci ildən sonra yaranan yeni reallıq təkcə Azərbaycanın xarici siyasətində deyil, daxili siyasi sistemində də mühüm dəyişikliklərə yol açaraq ölkənin dövlət idarəçiliyində və ictimai münasibətlərində yeni dinamikanın əsasını qoyub.

Bütün bu reallıqlar, regionda güc balansı, Azərbaycanın xarici siyasətdə addımları ilə bağlı “Ümid” partiyasının sədri İqbal Ağazadə Crossmedia.az-a geniş müsahibə verib:

- İqbal bəy, Azərbaycanda siyasi dialoqun hazırkı vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Bu dialoq aktiv şəkildə 2020-ci ilin fevral ayından başlayıb. O zaman İkinci Qarabağ müharibəsi dövrü idi. Hesab edirəm ki, dialoq ən optimal vaxtda başlamışdı. Nəzərə almaq lazımdır ki, müharibə gedən ölkədə iqtidar-müxalifət dialoqu, cəmiyyətin birliyi olduqca vacibdir. Bu gün də proses davam edir. Əlbəttə, heç də bütün problemlər həll olunmayıb. Bütün problemləmlər bir gündə yığılmayıb ki, bir gündə də həllini tapsın? İllərlə yığılan məsələlər var. Proses hətta zəif getsə də, dialoq siyasi mədəniyyət elementi kimi olduqca vacibdir. Danışılmayan cəmiyyətlərdə dava olur, barışa gəlmək mümkün olmur. Bizim indi danışığa, barışığa gəlməmək üçün heç bir əsasımız yoxdur. Masa arxasında bütün məsələləri müzakirə etmək mümkündür. Əlbəttə, müzakirə olunan hər məsələnin də həllini tapacağını demək olmaz. Çünki iqtidarın və müxalifətin fərqli maraqları var. Ən başlıcası iqtidar və müxalifət rəqibdir. Lakin rəqib olmaq düşmən olmaq demək deyil. Əsas məsələ odur ki, danışa bilirsən. Qəbul etmək lazımdır ki, XXI əsrdə barış, dialoq cəmiyyət üçün əsas məqamlardandır. Bunun alternativi yoxdur. 

- Bəzi siyasi partiyalar var ki, sizin dediklərindən fərqli olaraq dialoqdan uzaqdırlar və tamamilə radikal mövqe tuturlar...

- Bu da onların öz mövqeləridir. Amma cəmiyyətə mesajım var: dialoq olmayan yerdə müharibə olacaq. Biz Azərbaycan cəmiyyətində müharibə istəyirikmi?! Biz dünya müharibələrin nələrə səbəb olduğunu görürük. Bu müharibələrin baş verməsinin əsas səbəbi qütbləşmələrin çox dərin olmasıdır. Biz dialoq qapısının daim açıq olmasını istəyirik ki, ən çətin problemlərimizi belə, küçələrdə yox, masa arxasında həll edə bilək. Cəmiyyət nə qədər ki, gec deyil, barışa, dialoqa gəlməlidir, problemi həll olunsa da, olunmasa da. Nəzərə almaq lazımdır ki, barış qapısının bağlandığı növbəti qapı savaş qapısıdır. 

- Siyasi maarifləndirmə, sizcə, lazımi səviyyədədirmi?

- 2023-cü il sentyabrın 19-dan 20-nə keçənə qədər ortada həll olunmamış Qarabağ problemi var idi. Bütün mesajlar bu yöndən verilirdi. Hətta hakimiyyət- müxalifət münasibətləri də bu istiqamətdən tənzimlənirdi. Seçicici də məsələlərə  bu konteksdən köklənib. Qarabağ məsələsi həllini tapdıqdan sonra isə seçicilərlə siyasi partiyalar arasında böyük bir boşluq yaranıb. İndi mesajlar fərqli olacaq. Bunun üçün vaxt lazımdır. Seçici yeni dövrə - milli problemlərin olmadığı, suverenliyin bərpa olunduğu, sərhədlərin bütöv olduğu dövrə hazırlaşır. Artıq Cənubi Qafqazda yeni reallıqlar formalaşıb, sabitlik təmin olunub. Bütün bunları nəzərə alıb tələsmək doğru deyil. Tələssən belə, seçicidən istədiyin mesajı ala bilməyəcəksən. 2024-cü ildə cəmiyyətə yeni dövrün başlanmasına dair mesaj verdik. Artıq seçicilərə onun probleminin necə olunması mesajı verilməlidir. Seçici özü hələ bunu qəbul etməyə hazır deyil. Seçici hələ dağınıq və pərakəndə formada cari problemlərin həllini istəyir. Amma bunu bötövlükdə ideologiyaya çevirib hansı siyasi partiya komandası ilə problemlərini həll etməyə qərar vermək lazımdır. Təxminlərimə görə, iki- üç ilə cəmiyyətimiz bu istiqamətdə formalaşacaq, partiyalara komanda və problemlərini həll edən siyasi institut kimi yanaşacaq. Ondan sonra daha asan olacaq. Hələlik isə məsafələrini aradan qaldırmaq lazımdır. Siyasətə gələn insanların böyük əksəriyyəti prosesə Qarabağ məsələsindən qoşulmuşdu. Torpaqlar işğaldan azad olunana qədər seçici deyirdi ki, ac qalım, susuz qalım, haqlarım tapdansın, amma Qarabağ azad edilsin. Qarabağ azad olundu. İndi seçici birdən – birə vakuma düşüb. İndi bu boşluğu doldurmaq üçün partiyaların fərqli istiqamətdə fəaliyyəti lazımdır. Hansı partiyalar duruş gətirə biləcək, bunu zaman göstərəcək. 

- Siz “Ümid” partiyası olaraq bu istiqamətdə hansı işlər görürsünüz?

- Bir proqramlarımızın böyük əksəriyyətini artıq cəmiyyətlə müzakirəyə çıxarmışıq. İqtidar partiyası istisna olmaqla indi ikinci belə bir partiya yoxdur. Azərbaycanda kimsə “Ümid” partiyasının funksionerləri qədər ictimai rəyin yönləndirilməsi istiqamətində iş görmür. Müxalifət düşərgəsində bir partiya dövlət və milli maraqlarının müdafiəsi üçün bizim qədər çox iş görmür. 2028-ci ilə qədər bu proses davam edəcək və ideologiya sistem halına düşəcək. Ondan sonra hansı partiyanın qalıb – qalmayacağını isə zaman göstərəcək.

-  Sizin dediklərinizdən belə qənaətə gələ bilərikmi ki, partiyalar sınaq qarşısındadır?

- Cəmiyyət özü sınaq qarşısındadır və yeni dövrə adaptasiya olmağı düşünür. Hər gün şəhid verən, bütün telekanallarda xəbərləri izləyən seçicinin eşitdiyi tək cümlə  “cəbhə bölgəsində nisbi sakitlikdir, atəşkəs pozulmayıb”idi. Yaxud da “cəbhədən ağır xəbərlər gəlib” olurdu.  Bu gün isə seçici 30 il eşitdiyi eyni xəbərdən təmamilə fərqlənən bir xəbər eşidir. Bu gün Qarabağda bərpa və quruculuq işləri gedir. Seçici buna hazırdırmı? Qarabağa səfər edən hər hansı Azərbaycan vətəndaşı bura gələndə ilk sual o olur ki, nə gördün? Çünki seçici yaxşı mənada bu hadisənin şokundadır. Çünki Qarabağı bizdən elə almışdılar ki, bizim olduğunu da az qalsın unutmuşduq. Biz Şuşanı azad edənə qədər Azərbaycan ictimai rəyində bir adam demirdi ki, Xankəndisiz, Hadrutsuz, Əsgəransız Qarabağ olmaz. Deyirdilər ki, Şuşasız, Laçınsız Azərbaycan olmaz”.  Şuşanı azad edəndən sonra gördük ki, bizim Əsgəranımız, Hadrutumuz, Xankəndimiz var. Biz hələ indi adaptasiya oluruq ki, bizim Ağdərəmiz var. Cəmiyyət hələ bunları qəbul etməlidir. Adaptasiyadan sonra yeni bir mərhələ başlayacaq. Onda insanlar cəmiyyət və hakimiyyət problemlərinə də kompleks yanaşacaqlar. Sual verəcəklər ki, nə etmək lazımdır? İndiyə qədər problemlər milli idi və insanlar bu problemlərə situativ yanaşırdı. Məsələn “filan məmurdan narazıyıq çıxsın”, “filan nazir işdən azad edilsin”. Amma indi cəmiyyət sistemi formalaşdırmağa başlayacaq. 

- İkinci Qarabağ müharibəsində müxalifət düşərgəsində gördüyümüz həmrəyliyi sizcə indi də qoruya bilirikmi?

- Mən daxili problemlər məsələsində həmrəy ola bilmərəm. Hakimiyyət deyir korrupsiya yoxdur, mən deyirəm var. Hakimiyyət deyir məhkəmələr azaddır, mən deyirəm deyil. Hakimiyyət deyir, insan haqları pozulmur, mən deyirəm pozulur. Bunda həmrəy olmaq mümkün deyil. Çünki bizim mövzulara baxışlarımız fərqlidir. Lakin milli təhlükəsizlik və dövlətimizin strateji gələcəyi məsələsində biz hələ də həmrəyik və bu həmrəyliyi heç nə poza bilməz. Çünki çabamız, mübarizəmiz bu millətin daha yaxşı yaşaması üçündür. Şərqdən, Qərbdən, Şimaldan, Cənubdan gələcək istənilən təhlükədə biz həmrəyik. Necə ki, Qarabağda torpaqların azad edilməsi və suveren hüquqların bərpasında bir cəbhədə idik, yenə də bir cəbhədəyik. Ailədə belə fikir ayrılığı ola bilir. Oğul ayrı cür düşünür, ata ayrı, ana ayrı. Dövlət də ailənin bir formasıdır. O başqa cür düşünür, biz başqa. Məsələn iqtidar deyir ki, mən bu məsələni ən yaxşı şəkildə həll edirəm”, biz iddia edirik: daha yaxşı model qoya bilərik. Həmçinin onu da deyim ki, iqtidar Qarabağ məsələsindən çıxış edərək, “baxın biz Qarabağ məsələsini həll etdik, digər məsələləri də həll edə bilərik” mesajını verməməlidir. Burada artıq sistemə münasibət dəyişir. Bir gün gələrsiniz biz sizə ayrı-ayrı Azərbaycanda təhsil sistemi, səhiyyə sistemi, aqrar sistem, neft siyasəti, büdcə sistemi necə idarə olunmalıdır və idarəetmədə hansı islahatlara ehtiyac varsa hər biri barədə ümid partiyasının proqramını göstərərik və bu proqram iqtidardan kəskin şəkild fərqlənir. Biz hesab edirik ki, bu düzdür və mən bu məsələdə iqtidarla həmfikir ola bilmərəm. Amma mlli birliyi lazım olan yerdə ortaya qoya biləcəyik. 27 sentyabrda- müharibə başlayan saatda  bəyana vermişəm ki, “Ümid” partiyası bağlanıb və mən Ali baş komandanın bütün göstərişlərini yerinə yetirməyə hazıram. Qalib gəlib-  gəlməməyimizdən asılı olmayaraq bu qərarı verdim. Amma İlham Əliyevin 44 günlük savaşda etdiyini edən, 200 illik münaqişəni həll edən, Azərbaycanda separatizmin kökünü kəsən ikinci bir adam olmayıb. Mən bunu etiraf etməliyəm. Cəmiyyət bilirsinizmi nə vaxt ədalətli və sivil olur? Hər kəsin haqqını ədalətli şəkildə verəndə. Biz cəbhədə bir qəhrəmanlıq göstərən şəhidimizə, qazimizə sahib çıxmasaq cəmiyyət ədalətli olarmı? Bunların hər birinin özəyində İlham Əliyev imzası var. Cəmiyyət ona da sahib çıxmalıdır. İlham Əliyev də həm prezident kimi həm də Ali Baş Komandan kimi qiymətləndirilməlidir. Bununla bağlı vətəndaşlar müraciət etməlidir. “Ümid” partiyası olaraq bununla bağlı öz müraciətimizi etmişik və yaxın zamanda qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış edəcəyik. Çünki o adamın haqqı verilməsə sabah cəmiyyətdə ayrı-ayrı vətəndaşların haqqının verilməsini biz iqtidardan tələb edə bilməyəcəyik. Ədalət hüququn tələbidir.

- Qanunvericilik təşəbbüsü dediniz. Bu konkret olaraq nə ilə bağlı olacaq?

- Məlum olduğu kimi, Azərbaycan keçmiş sovet hakimiyyətinin tərkibində olub.  Səhv etmirəmsə, sovet ittifaqı ordusunda 42 marşal olub. Azərbaycanda isə olmayıb. Biz qanunvericilik təşəbbüsü ilə İlham Əliyevə marşal rütbəsi verilməsini təklif edəcəyik- Azərbaycanın ilk və bəlkə, sonuncu marşalı. İlham Əliyev ölkəmizi separatizmdən, işğaldan, terrordan xilas edib. Ərazi bütövlüyümüzü bərpa edib. 1991-ci ildə “müstəqillik aktı”, daha sonra “suverenlik aktı” qəbul olundu. O gündən 2023-cü ilin sentyabrına qədər bizim sərhədlərimiz bərpa olunmuyub.  Biz ilk dəfə müstəqilliyimiz dönəmində İlham Əliyevin komandanlığı ilə sərhədlərimizi bütövləşdirmişik. Bizim sərhədlərimiz həmişə açıq olub və biz o sərhədlərə heç vaxt nəzarət edə bilməmişik. Təsəvvür edin dövlət müstəqildir, amma sərhədləri bütöv deyil. Ölkə müstəqildir, amma 20% işğal altındadır. Mən bir şeyi bilirəm ki, 100 ildən sonra 2121-ci ildə müzakirə olunacaq məsələ bu gün ölkədə kimin ac kimin tox olduğu olmayacaq. Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad olunması olacaq. Buna görə də bunu edənlər layiqincə qiymətləndirilməlidir. Qarabağda canını qurban verən şəhidlərimiz, qazilərimiz, milli qəhrəmanlarımız qiymətləndirilir, təltif edilirsə, onların hər birinin altında imzası olan Ali Baş Komandan nə üçün qiymətləndirilməməlidir? Biz 2020 və 2023-də olan hadisələrin mahiyyətini gözəl dərk edirik. Mən çox istərdim ki, İlham Əliyev o yerdən düşməsin. Çünki millət bir az mifik, bir az da real qəhrəmanların üzərində gələcəyini qurur. Məsələn alman xalqı Otto fan Bismarkın üzərində, Türkiyə Atatürkün, Fransa Şarl de Qolun üzərində öz gələcəyini qurub. Bizim o qədər məğlubiyyətimiz olub. Biz çox mübahisələr edirik. Mübahisə edilməyən iki mövzu var. Birincisi 1918-ci il müstəqilliyimiz, ikincisi isə qələbəmiz. Bu iki dövr mübahisə edilə bilməz.

- Vaşinqtonda imzalanan razılaşmaları və yeni dövrü necə qiymətləndirirsiniz?

- Cənubi Qafqaz üçün yeni dövrdür. Bu Cənubi Qafqazda Azərbaycanın liderliyinin qəbul olunmasının yeni mərhələsidir. Dünənə qədər bizə deyirdilər ki, əgər gücünüz varsa, torpaqlarınızı azad edin. Bunu Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan da, keçmiş prezidentlər Serj Sarkisyanda, Robert Koçaryan da deyirdi. İndi biz deyirik ki, liderik. Demoqrafik, iqtisadi imkanlarımız sizdən üstündür. Hərbi sahədə Ermənistandan güclüyük və biz Cənubi Qafqazda liderik. Sülh sazişi mətninin paraflanması həm də Cənubi Qafqazın liderinin kim olduğunu göstərdi. Həmçinin ərazi bütövlüyümüzün şübhə altına alındığı dövr qapandı. BMT-də Azərbaycanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı məsələ dəfələrlə səsə qoyulub. Nə qədər dövlət bitərəf qalıb. O dövr də qapandı. Faktiki olaraq 1920-ci ildən bizim Zəngəzur problemimiz var idi. Hazırda Naxçıvana Zəngəzurdan quru yol açılır və bu böyük orta yol dəhlizinin tərkib hissəsidir. Azərbaycan bu gün ABŞ ilə strateji tərəfdaşdır. Bunlar çox mühüm nüanslardır.

- Rusiya ilə münasibətlərlə bağlı “Ümid” partiyasının mövqeyi necədir?

- Rusiya ilə münasibətlərin kəskinləşməsi və yumşalması bizdən daha çox qarşı tərəfdən asılıdır. Rusiya imperialist niyyətlərini gerçəkləşdirmək və post-sovet ölkələrində hegemonluğunu qorumaq üçün hər yerə, o cümlədən Azərbaycana diş qıcıyır. Bizim gücümüz onda olacaq ki, bu dişlər öz itiliyini itirənə qədər ehtiyatla bu uğurlu siyasi proseslərə davam edək. Amma dövlət mövqeyimizi itirmədən.

Kənan Novruzov,

Ayhan Ağarazayev