Azərbaycan dili – tarixin səsi, xalqın kimliyi, dövlətin dayağı

Ana dili – hər bir xalqın milli kimliyinin, mənəvi dünyasının, tarixi yaddaşının və milli birliyinin əsas göstəricilərindən biridir. Dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də bir xalqın yaşantısının, adət-ənənələrinin, düşüncə tərzinin daşıyıcısıdır. Ana dili ilə danışmaq, onu qorumaq və inkişaf etdirmək hər bir xalqın öz varlığını qoruması deməkdir. Azərbaycan xalqı üçün də Azərbaycan dili bu mənada sadəcə kommunikasiya vasitəsi yox, milli-mənəvi irsimizin, tariximizin və dövlətçilik ənənəmizin canlı simvoludur. Tarix boyu Azərbaycan dili bir çox çətinliklərlə üz-üzə qalsa da, xalqın ona olan bağlılığı, dilin gücü və onun daşıdığı mədəni sərvətlər bu dili yaşatmış, inkişaf etdirmiş və onu müstəqil dövlətin rəsmi dili səviyyəsinə qaldırmışdır.

Bir xalqın milli şüurunun formalaşmasında dil həlledici amildir. Tarix sübut edir ki, milli azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizənin əsas dayaqlarından biri məhz ana dilinin qorunması olmuşdur. Xalq öz dilində danışmaq, öz dilində düşünmək və yazmaqla milli kimliyini yaşadır, onu gələcək nəsillərə ötürür. Azərbaycan xalqı da bu baxımdan istisna deyil. Tarix boyu müxtəlif imperiyaların tərkibində yaşamaq məcburiyyətində qalan xalqımız çox zaman öz ana dilini qorumaq üçün mübarizə aparmalı olmuşdur. Hətta sovet dövründə ruslaşdırma siyasətinə rəğmən Azərbaycan dili evlərdə, məktəblərdə, xalq arasında yaşadılmış və son nəticədə xalqın müstəqillik arzusunun mərkəzi elementlərindən birinə çevrilmişdir.

Ana dili yalnız bir xalqın mədəni dəyəri deyil, onun milli birliyinin əsas sütunlarındandır. Azərbaycan çoxmillətli və çoxkonfessiyalı bir ölkə olsa da, burada yaşayan hər bir vətəndaş üçün Azərbaycan dili birləşdirici amildir. Məhz bu dildə təhsil alan, bu dildə fəaliyyət göstərən insanlar arasında milli həmrəylik, qarşılıqlı hörmət və vətəndaşlıq hissləri daha güclü olur. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında bütün vətəndaşlara milli, etnik və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, Azərbaycan dilində təhsil almaq və ictimai həyata qatılmaq hüququ verilir. Bu isə dilin həm də sosial ədalət və bərabərlik vasitəsi olduğunu göstərir.

Azərbaycan dili minilliklərə söykənən tarixi ilə türk dilləri ailəsinin ən qədim və zəngin qollarından biridir. Bu dil əsrlər boyu xalqımızın mədəniyyətini, düşüncə tərzini və milli kimliyini yaşadan güclü mənəvi daşıyıcı olmuşdur. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan olunduqdan sonra 27 iyun tarixində o zaman türk dili adlanan Azərbaycan dili rəsmi dövlət dili elan olunub. Bu, ana dilimizin hüquqi status alması baxımından tarixdə ilk və mühüm addım idi. Lakin 1920-ci ildə sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Azərbaycan dili formal olaraq dövlət dili sayılsa da, ruslaşdırma siyasəti tədricən gücləndirildi. 1929-cu ildə ərəb qrafikasından latın əlifbasına keçid edildi, bu da müəyyən müasirləşmə niyyətləri daşıyırdı. 1940-cı ildə isə sovet imperiyasının qərarı ilə Azərbaycan dili üçün kiril qrafikası tətbiq olundu.

Azərbaycan dilinin qorunması və inkişafında Ulu Öndər Heydər Əliyevin tarixi xidmətləri danılmazdır. 1977-ci ildə Azərbaycan SSR Konstitusiyasına dövlət dili haqqında müddəanın salınmamasına qarşı çıxan Ulu Öndər, 1978-ci ilin aprelində Azərbaycan SSR Konstitusiyasına Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi daxil edilməsinə nail oldu. Bu addım milli mənəvi kimliyimizin və dilimizin hüquqi təminatı baxımından dönüş nöqtəsi idi.

Göründüyü kimi XX əsrdə Azərbaycan dili həm yazı, həm də danışıq dili olaraq mühüm mərhələlərdən keçmişdir. 1920-ci illərdə latın əlifbasına keçid, sonradan kiril əlifbasının tətbiqi, 1990-cı illərdən başlayaraq yenidən latın qrafikasına dönüş bu dilin tarixində ciddi dönüş nöqtələri olmuşdur. Bütün bu mərhələlərdə xalq öz dilinə olan bağlılığını qoruyub saxlamağı bacarmışdır.

Müstəqillik illərində də Ulu Öndərin dil siyasəti onun ümumi dövlət quruculuğu strategiyasının ayrılmaz hissəsi olub. 1993-cü ilin iyununda xalqın təkidli tələbi ilə yenidən hakimiyyətə qayıdan Ulu öndər Heydər Əliyev qısa bir zamanda ölkədə iqtisadi, ictimai-siyasi, ideoloji-mənəvi həyatın normallaşmasına, stabilləşməsinə nail oldu. Və Onun xüsusi diqqət yetirdiyi məsələlərdən biri də məhz dil məsələsi idi. Məsələnin ciddiliyini nəzərə alan dövlət rəhbəri mütəxəssislərin iştirakı ilə geniş müzakirələr keçirdi və həmin müzakirələr mövcud problemlərin həlli üçün kifayət qədər məhsuldar oldu. Ümumiyyətlə, müstəqil Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin müəyyənləşməsində Ulu öndərin müstəsna xidmətləri var. Azərbaycan dilinin qorunması və inkişafı ilə bağlı uzaqgörən addımlar atan Ümummilli Liderin “Millətin milliliyini saxlayan onun dilidir” ifadəsi dərin məna daşıyır. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra dövlətə və xalqa yenidən rəhbərlik edən Ümummilli Lider ana dili məsələsinə yeni səviyyədə - müstəqil dövlət quruculuğunun tələb etdiyi səviyyədə yanaşmağın təcrübəsini verdi. 1995-ci ildə qəbul edilən Konstitusiyada Azərbaycan dili milli dövlətçiliyimizin rəmzlərindən biri olaraq təsbit edildi. 2001-ci ildə Ümummilli Liderimizin imzaladığı “Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Fərman isə yalnız cari bir sənəd deyil, xüsusi tarixi əhəmiyyət daşıyan böyük siyasi hadisə idi. Məhz Ulu Öndər Heydər Əliyevin yürütdüyü dil siyasətinin nəticəsində bütün dövlət və qeyri-hökumət təşkilatlarında, indiyə qədər Azərbaycan dilindən istifadə etməmiş qurumlarda dövlət dili, sözün həqiqi mənasında, bərqərar edildi. Eləcə də, latın qrafikasına keçid prosesi başa çatdırıldı. 30 sentyabr 2002-ci ildə isə Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Qanun təsdiq olundu. Bu sənəddə göstərilir ki, Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq işlədilməsini öz müstəqil dövlətçiliyinin başlıca əlamətlərindən biri sayır, onun tətbiqi, qorunması və inkişaf etdirilməsi qayğısına qalır, dünya azərbaycanlılarının Azərbaycan dili ilə bağlı milli-mədəni özünüifadə ehtiyaclarının ödənilməsi üçün zəmin yaradır. Bu qanun, ölkə Konstitusiyasına uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasında Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi hüquqi statusunu nizamlayır. Ulu Öndər Heydər Əliyevin qərarı ilə 1 avqust tarixi hər il Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd olunur

Ümummilli lider Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi dil siyasətini bu gün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev uğurla davam etdirir. Latın qrafikasında kütləvi nəşrlərin meydana çıxması bunun parlaq göstəricisidir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan xalqının Ümummilli liderinin siyasəti Azərbaycanda ana dilinin - ümumxalq dilinin tərəqqisi üçün elə bir tarixi şərait yaratdı ki, biz həmin siyasətin uzun illər uğurla davam edəcəyinə tam əminik. Təqdirəlayiq haldır ki, Ümummilli liderin ideyalarını layiqincə yerinə yetirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev doğma dilimizə, milli adət-ənənələrimizə, qədim mədəniyyətimizə böyük həssaslıqla yanaşır. Azərbaycan ədəbiyyatını, azərbaycanlı düşüncəsini əks etdirən sanballı əsərlərin latın qrafikasında yenidən nəşr edilməsi məhz dövlət başçısının təşəbbüsü ilə baş tutdu. Prezidentin 2004-cü il yanvarın 12-də imzaladığı “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” Sərəncamı, həm də, əlifba ilə bağlı problemləri tamamilə həll etdi. Bunun da nəticəsində kütləvi nəşrlərin latın qrafikasına keçirilməsi təmin olundu. Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi mühüm və uğurlu tədbirlərdən biri də 2004-cü il 13 yanvar tarixində imzaladığı “Azərbaycan milli ensiklopediyasının nəşri haqqında”, 2008-ci ildə Azərbaycan dilinin elektron məkanda istifadəsinin genişləndirilməsi haqqında Sərəncamlar oldu. Həmçinin, Prezident İlham Əliyev 2012-ci il mayın 23-də “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” Sərəncam imzalayıb. 2013-cü ildə qəbul edilən Dövlət Proqramı, Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində qorunmasını və dilçilik sahəsində elmi tədqiqatların dəstəklənməsini hədəfləyib. 2018-ci ildə imzalanmış sərəncamlar isə dilimizin elektron məkanda istifadəsinin genişləndirilməsi və dil saflığının qorunması istiqamətində yeni mərhələ açıb. Bütün bu qərarlar və ardıcıl siyasət Azərbaycan dilinin yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də milli-mənəvi dəyər kimi yaşadılmasına xidmət edir. Ana dilimizə dövlət səviyyəsində göstərilən bu diqqət və qayğı onun gələcək nəsillərə saf və zəngin şəkildə ötürülməsini təmin edir.

Qloballaşma dövründə milli dillər çox zaman təhlükə ilə üz-üzə qalır. Güclü dillərin təsiri nəticəsində bəzi xalqların dilləri ya zəifləyir, ya da məhv olur. Lakin Azərbaycan dövləti bu tendensiyanın qarşısını almaq üçün vaxtında və məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirir. Azərbaycan dilinin informasiya texnologiyaları, media, təhsil və beynəlxalq münasibətlər sahəsində istifadəsinin genişləndirilməsi bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dövlət dili haqqında qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, dilin saflığının qorunması və yad ünsürlərin təmizlənməsi istiqamətində görülən işlər milli dilin qorunması və inkişafını təmin edir.

Nəticə olaraq qeyd olunmalıdır ki, ana dili hər bir xalq üçün varlıq simvoludur. Azərbaycan dili xalqımızın tarixini, mədəniyyətini, mənəviyyatını yaşadan, onu gələcəyə daşıyan ən qiymətli sərvətimizdir. Bu dili qorumaq, inkişaf etdirmək və gələcək nəsillərə ötürmək hər bir vətəndaşın vəzifəsidir. Ulu Öndər Heydər Əliyevin ana dilimizə verdiyi yüksək dəyər, onun hüquqi statusunun təmin olunması və dövlət səviyyəsində inkişaf etdirilməsi üçün atdığı addımlar bu gün Prezident İlham Əliyevin siyasətində davam etdirilir. Bu siyasətin əsas qayəsi ondan ibarətdir ki, Azərbaycan dili – milli birliyimizin simvolu kimi daim yaşasın, inkişaf etsin və dünya azərbaycanlılarının mənəvi dayağı olsun.

Vasif Nəbiyev

YAP Yasamal rayon təşkilatının məsləhətçisi