Universitetlərin PR alətlərinə aldanmamaq lazımdır - Açıqlama

İnsan həyatının ən həlledici dönəmlərindən biri ali təhsil üçün ixtisas seçimidir. Bu qərar yalnız bir diplomun alınması ilə bitmir — o, gəncin gələcəkdəki peşə yolunu, yaşayış tərzini və cəmiyyətə verəcəyi töhfəni müəyyən edir. Müasir dövrdə sürətlə dəyişən əmək bazarı və texnologiyanın inkişafı gəncləri seçim qarşısında daha da məsuliyyətli edir. İxtisas seçimi prosesində şəxsi maraqlar, bacarıqlar və gələcək perspektivləri düzgün qiymətləndirmək isə uğurlu karyeranın əsasını təşkil edir.

Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən karyera məsləhətçisi, İngla təlim mərkəzinin direktoru İlkin Şərifov ilk olaraq ixtisas seçimi ərəfəsində bütün abituriyentlərə uğurlar arzu edib:

“Gənclər artıq həyatlarında ilk ciddi qərarın astanasındadır. Bu, özlüyündə xüsusi bir hadisədir. İxtisas seçimi təkcə bir ali təhsil istiqamətinin seçilməsi deyil, eyni zamanda şəxsin gələcək həyat tərzi, arzuları, gəlir səviyyəsi, sosial mövqeyi və psixoloji rifahını müəyyən edən əhəmiyyətli bir qərardır. Bu seçimdə diqqət yetirilməli olduğumuz məqamlar şəxsi maraq və qabiliyyətlər, əmək bazarının tələbləri (karyera qurmaq istədiyi sahəni tanımaq), universitetin tədris səviyyəsi və əməkdaşlıq imkanları (təhsil almaq istədiyin universiteti tanımaq), dəyərlər və həyat tərzidir. Abituriyentin özünü hansı sahədə daha rahat hiss etdiyi, hansı mövzulara maraq göstərdiyi və hansı bacarıqlara sahib olduğu öyrənilməlidir. Maraq olmayan qohumlar və qonşular "bu daha yaxşı ixtisasdır", "filan ixtisasda daha çox pul qazanacaqsan" deyə seçilən ixtisaslarda sahədə uzunmüddətli peşəkar uğur qazanmaq çətin olur. Hazırda və yaxın 5-10 ildə hansı sahələrin tələbatda olacağına dair rəsmi statistikalara, Dövlət Məşğulluq Agentliyinin hesabatlarına və beynəlxalq araşdırmalara əsaslanaraq qərar vermək daha dayanıqlı seçimə səbəb olur. Məsələn, biz bu qəbildən olan araşdırmalara baxan zaman görürük ki, gələcəyin bütün sahələrinin yeni və ya transformasiya olunmuş ixtisaslarında informasiya texnologiyalarının payı artıb. Bu, onu deməyə əsas verir ki, gələcəyin əmək bazarında məhz rəqəmsal bacarıqlara daha çox ehtiyac olacaq. Bəzi universitetlər spesifik sahələrdə qabaqcıl tədqiqat və təcrübə imkanları təklif edir. Burada ən önəmli məsələ universitetlərin PR alətlərinə aldanmamaqdır. Bir çox hallarda təqdim edilən reklam məlumatları reallığı əks etdirmir və bu, tələbələrdə ciddi ruh düşkünlüyünə gətirib çıxara bilər. Bu baxımdan ixtisası seçməklə yanaşı, həmin ixtisasın tədris olunduğu fakültənin beynəlxalq əlaqələri, təcrübə proqramları və məzunların məşğulluq göstəriciləri də nəzərə alınmalıdır.  Düzdür ixtisaslar yenilənir, iş şəraiti dəyişir ama ümumiləşdirilmiş formada bu məsələ nəzərə alınmalıdır. İxtisasın gələcəkdə təqdim edəcəyi iş şəraiti – masa arxasında sabit rejimdə işləmək, yoxsa dinamik və səyyar fəaliyyət – şəxsin öz xarakterinə və həyat tərzinə uyğun olmalıdır”.

Karyera məsləhətçisi bildirib ki, ixtisas seçimi prosesini 2 qrupa ayırır — bir qrup valideyin, qohum, qonşuların təsiri ilə ixtsas seçənlər, ikini qrup isə şüurlu formada öz ixtisasalrını seçim edənlər:

“Təəssüf ki, birinci qrupda olanlar daha çoxdur. Məhz bu səbəbdən də bazarda özlərini təhsil mütəxəssisi adlandıran bir qrup işbaz, abituriyentlərin istək və arzularını yox sayaraq, "təki universitetə girsin" düşüncəsi ilə ixtisas seçimi prosesini aparırlar. Bunun acı nəticələrini isə gənclər, təəssüf ki, ən yaxşı halda 3-4 il sonra başa düşürlər. Amma ümumiləşdirsək, seçim prosesini bal uyğunluğu, universitet statusu, cəmiyyətin və valideynlərin təsiri, məzunluq sonrası iş tapma ehtimalı və maaş gözləntisinə görə şərh edə bilərik. Belə ki, gənclər çox zaman topladıqları ballara uyğun olaraq seçim edir və bunu universitetin nüfuzu ilə birgə nəzərə alırlar. Yəni, ixtisasdan çox universitetin adı ön plana çıxır. Amma bir mənalı olaraq ixtisasa köklənmək lazımdır. Düzdür, ali təhsil müəssisəsi faktoru önəmlidir, amma istəmədiyin ixtisası oxumaqla müqayisədə bir o qədər əhəmiyyət daşımamalıdır. Bir çox tələbə valideyn və yaxın çevrənin yönləndirməsi ilə qərar verir. Məhz bu addım ölkədə ənənəvi ixtisasların hegemonluğunu qoruyub saxlamasına gətirib çıxarır. Hüquqşünaslıq, maliyyə, beynəlxalq münasibətlər, tibb və s. kimi ixtisasları bura aid etmək olar. Bu təsirin nəticəsi yeni yaranan və daha çox tələb olunan ixtisasların təhsil mühitində öz layiq olduğu yeri tutmalarına imkan vermir. Məzunluq sonrası iş tapma ehtimalı və maaş gözləntisi - ən ciddi travmalardan biridir. Bazar düzgün araşdırılmadan özgümanlar əsasında proqnozlar verilir. Bir çox hallarda gənclər yanlış yönləndirilir. Gənclər konkret ixtisasın "pul gətirdiyini" düşünərək bu sahəyə yönəlirlər, lakin real əmək bazarında bu sahələrdə iş tapma rəqabətli və çətin ola bilər. Bu meyarların bəziləri rasional olsa da, təkcə bu yanaşmalarla dayanıqlı karyera qurmaq çətindir. Dayanıqlı iş həyatı üçün gəncin öz ixtisasına bağlılığı, sahədə davamlı öyrənməsi və şəraitə uyğunlaşa bilməsi əsas şərtlərdir. Əgər seçim sadəcə cəmiyyətin diktəsinə əsaslanırsa, bu, sonradan peşmanlıq və ixtisas dəyişikliyinə də səbəb ola bilər”.

İ.Şərifovun sözlərinə görə, müasir dövrdə əmək bazarı çox sürətlə dəyişir və bu da gənclərin seçimlərinə birbaşa təsir edir:

“Hazırda rəqəmsal bacarıqların vacibliyi, qlobal əmək bazarına çıxış imkanları, startap və sahibkarlıq mədəniyyəti, iqlim dəyişikliyi və yaşıl iqtisadiyyat kimi faktorlar seçimlərə daha çox istiqamət verir. Süni intellekt, avtomatlaşdırma, data analitikası və proqramlaşdırma bacarıqları birbaşa insan əməyi və yaradıcılığı tələb edən sahələrdir ki, bu sahələr əmək bazarında çox tələb olunur. Bu sahələrdə çalışan mütəxəssislərə yüksək maaşlar və beynəlxalq karyera imkanları təklif edilir. Gənclər bu trendləri sosial media, kurs platformaları və əmək bazarı araşdırmaları vasitəsilə izləməli və seçimlərini uyğunlaşdırmalıdırlar. Xüsusilə pandemiyadan sonra distant iş modelləri və freelancing imkanları gəncləri daha çevik və beynəlxalq dəyəri olan ixtisaslara yönəldir. Bu baxımdan qrafik dizayn, rəqəmsal marketinq, proqramlaşdırma və dil tədrisi kimi sahələr populyarlıq qazanır. Yeni nəsil gənclər arasında müstəqil işləmək, heç kimə bağlı olmamaq, ideya yaratmaq və biznes qurmaq arzusu artır. Bu isə onları innovasiya yönümlü ixtisaslara – texnologiya, menecment, maliyyə və marketinq – istiqamətləndirir. Son dövrlərdə ekologiya ilə bağlı narahatlıqlar bütün dünyada təbil çalmaqdadır. BMT və beynəlxalq təşkilatların “yaşıl peşələr” anlayışını təşviq etməsi nəticəsində ekoloji mühəndislik, alternativ enerji və ətraf mühit elmləri kimi ixtisaslara maraq artır. Bu faktorlar göstərir ki, gənclər artıq sadəcə mövcud ixtisaslara deyil, həm də gələcəyin potensial sahələrinə yönəlməlidirlər. Bu proses həm fərdi, həm də ölkə səviyyəsində innovativ və dayanıqlı əmək bazarının formalaşmasına təkan verəcək”.

Nəzrin Salmanova