Yoxdur bu rüsvayçılığın dərdinə dərman, ey TƏBİB?

Son zamanlar cəmiyyətdə müzakirə olunan əsas mövzulardan biri ölən şəxsin yaxınlarından faktla bağlı məhkəmənin arayışının tələb edilməsidir.  Bu hal kütləvi narazılıqlara səbəb olur. Ayrı- ayrı rayonlardan redaksiyamıza daxil olan məlumatlar və şikayətlər əsasında məsələni araşdırmağa qərar verdik. 

İş burasındadır ki, bir çox halda insanlar dəfn işləri ilə məşğul olmaq əvəzinə məhkəmələrdə qalırlar. Bu isə əslində bürokratik əngəldir. Çünki qanunvericiliyə əsasən  ölən şəxslərin ailələrinə müavinət verilməlidir.  Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə başqa hal nəzərdə tutulmamışdırsa, Azərbaycan Respublikasının ərazisində daimi yaşayan vətəndaşlığı olmayan şəxslər və əcnəbilər müavinət almaq hüququna malikdirlər. Sosial müavinətin təyin olunması üçün şəxs müavinət almaq hüququ yarandıqdan sonra yaşayış yeri üzrə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun struktur bölməsinə, “DOST” mərkəzinə və ya “Şəhid ailələri üzvlərinin, müharibə ilə əlaqədar xəsarət almış hərbi qulluqçuların və əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərin  müraciətləri üzrə vahid əlaqələndirmə mərkəzlərinə" müraciət edə bilər.

Təqaüdün alınması üçün zəruri sənədlərə gəldiksə isə bildirməliyik ki, müvafiq qanunvericiliyə əsasən sosial müavinət alanlara münasibətdə: Müavinət alan şəxsin ölüm haqqında şəhadətnaməsinin surəti Dəfn müavinətinin alınması üçün Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbəsinin arayışı Müavinət alan şəxsin dəfnini təşkil edən şəxsin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin surəti (əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə münasibətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində daimi yaşayış hüququ verən icazə vəsiqəsinin surəti) Dəfni təşkil edən şəxs barədə yerli icra hakimiyyəti başçısının inzibati ərazi dairələri üzrə və ya sahə inzibati ərazi dairələri üzrə nümayəndələrinin arayışı Sığortaolunanlara münasibətdə: Müavinətin təyin edilməsi ilə bağlı komissiyanın protokolunun surəti: elektron qaydada Vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının dövlət qeydiyyatını aparan orqanları tərəfindən verilmiş ölüm haqqında arayışın surəti: elektron qaydada və əsli məktubla Öləni dəfn etməyi öhdəsinə götürmüş şəxs barədə müvafiq bələdiyyə tərəfindən verilmiş arayış: elektron qaydada Dəfn üçün müavinətlə bağlı haqq-hesab cədvəli: elektron qaydada Müavinət alan şəxsin bank rekvizitləri və ya poçt ünvanı: elektron qaydada Əmək pensiyaçılarına münasibətdə: Əmək pensiyaçısının ölüm haqqında şəhadətnaməsinin surəti Dəfn müavinətinin alınması üçün Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbəsinin arayışı Dəfni təşkil edən şəxsin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin surəti (əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə münasibətdə Azərbaycan Respublikasının ərazisində daimi yaşayış hüququ verən icazə vəsiqəsinin surəti) Ölənin dəfnini öhdəsinə götürmüş şəxs barədə müvafiq bələdiyyə tərəfindən verilmiş arayıştələb olunur. Amma qeyd etdiyimiz kimi, məhkədən tələb olunan sənəd məsələni ləngidir və onsuz da dərd içində olan insanlar üçün əlavə problemlərə, belə demək mümkünsə, baş ağrılarına səbəb olur. 

Danılmaz faktdır ki, son zamanlar bütün sahələrdə olduğu kimi, tibbdə də ciddi islahatlar həyata keçirilir. Prezident İlham Əliyevin cəmiyyətin müxtəlif sahələrinə diqqət və qayğısı nəticəsində sosial rifah günü gündən yaxşılaşır. Bir fakta nəzər salaq: Bir neçə il əvvələ kimi kimsə xəstələnəndə bütün qohum- ərqəba pul yığırdı. Daha buna ehtiyac yoxdur. Tibbi sığorta vasitəsilə dövlət istənilən vətəndaşının qayğısına qalır. Həmçinin vətəndaşların xaricdə müalicəsi üçün şərait yaradılır. Bütün bunlar faktdır və qeyd etdiyimiz kimi, dövlətin vətəndaşlara qayğısının bariz nümunəsidir. Fəqət...

Sual yaranır: insanın ölümünü təsdiqləmək üçün tibbi ekspertizanın rəyi kifayət deyilmi? Və əgər, həqiqətən, belədirsə, nə üçün ölən şəxslərin təqaüdləri dərhal kəsilir? Necə deyərlər, heç göz qırpmağa da imkan verilmir. Bu iki məsələ cəmiyyət Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiə Nazirliyindən sorğumuza cavab olaraq bildirildi ki, qanunvericiliyə əsasən dəfn üçün birdəfəlik müavinət dövlət qulluqçularına ömürlük, yaşa, əlilliyə və ailə başçısını itirməyə görə verilən müavinətlərdən biri təyin edilmiş, işsizlikdən sığorta ödənişini alan, sığortaolunan şəxslər və əmək pensiyaçıları vəfat etdikdə təyin edilir: “Müavinət müraciət etmə müddətindən asılı olmayaraq şəxsin ölümü ilə əlaqədar onun dəfni ilə bağlı xərcləri çəkmiş şəxslərə təyin edilib ödənilir. Həmin müavinətin təyin edilməsi üçün müraciət edən şəxs şəxsiyyət vəsiqəsinin surəti, vəfat etmiş şəxsin ölüm haqqında şəhadətnaməsinin surəti, dəfn müavinətinin alınması üçün Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbəsinin arayışı, dəfni təşkil edən şəxs barədə yerli icra hakimiyyəti başçısının inzibati ərazi dairəsi üzrə nümayəndəsinin və ya bələdiyyənin arayışı”.

Həmçinin nazirlikdən bildirilib ki, birdəfəlik müavinət təyinatı zamanı ölüm haqqında məhkəmə arayışının tələb olunması barədə qeyd edilənlər doğru deyil.

Bu cavab vətəndaşların iddialarına uyğun deyil. Nəzərə almaq lazımdır ki, etirazlar kifayət qədər kütləvidir. Əlbəttə, kimsə əzizinin dəfn və yas mərasimi zamanı belə ciddi, cəmiyyətdə ajiotaj yarada biləcək iddia ilə çıxış etməz. Həm də bunu bir, iki nəfər etsin. Axı məsələ gündəmi zəbt edən əsas problemlərdən birinə çevrilib. Necə deyərlər, “od olmayan yerdən tüstü çıxmaz”. “Od”un, “tüstü”nün izi ilə Tibbi Ərazi Bölmələri İdarəetmə Birliyinə (TƏBİB) meraciət etdik. Amma sorğumuza cavab verilmədi. Bilmirik, bunu "işlərinin çoxluğundanmı etdilər", yoxsa sərf etmədiyindənmi? Amma hər halda cavab vermədilər. Bu isə TƏBİB-in fəaliyyəti ilə bağlı tərüddüddləri daha da artırdı.

Vəkil Rəşad Əliyevin dediklərindən belə məlum olur ki, vətəndaşın ölüm hadisəsi xəstəxanada baş verərsə, ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə həmin tibb müəssisəsi tərəfindən onun yaxın ailə üzvünə təqdim olunur: “Həmçinin sənəd müəssisə tərəfindən Səhiyyə Nazirliyinə, Elektron Hökumət İnformasiya Sistemi vasitəsilə Ədliyyə Nazirliyinə ötürülür. Bundan sonra “Ölümün dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə”ni də elektron qaydada əldə etmək mümlündür. Ancaq əgər ölüm hadisəsi evdə baş verərsə, mütləq Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım (TTTY) çağırılmalıdır.  Bu zaman həkim tərəfindən ölüm hadisəsinin təsdiqlənməsi barədə “xəbərdarlıq vərəqəsi” doldurulur, həmçinin  ərazi üzrə hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat verilir. Həmin “xəbərdarlıq vərəqəsi” vətəndaşın qeydiyyatda olduğu ərazi üzrə tibb müəssisəsinə təqdim edilir. Əgər ölümün səbəbi məlumdursa, həmin tibb müəssisəsi tibbi sənədlərə əsasən, ölüm haqqında tibbi şəhadətnamə verir”.

Müsahibimiz bildirib ki, ölüm faktı TTTY həkimi gələnədək baş veribsə, ölümün səbəbi məlum deyilsə, heç bir xəstəliyi olmadan qəfil baş veribsə və s. Tibbi şəhadətnamənmin verilməsindən imtina edilir: “Bu da nəticə edibarilə ölüm faktının dövlət qeydiyyatına alına bilməməsi ilə nəticələnir.  Bu halda, ölüm faktının hüquqi əhəmiyyətli fakt kimi müəyyən edilməsi barədə məhkəməyə müraciət edilir. Məhkəməni çıxardığı yekun aktdan sonra şəxsin ölüm faktı qeydə alına bilər”.

Əslində hüquqşünasın səsləndirdiyi fikirlərdən də belə qənaətə gəlmək olar ki, əsas məsuliyyəti TƏBİB daşıyır. Belə ki, həmişə olmasa da bəzi hallarda şəxsin TTTY həkimi gələnədək ölməsi həm qurumun etinasızlığı ilə əlaqələndirilməlidir. Hər halda həkimləri ümid və səbrsizliklə bir saat və daha çox gözlədiyimiz vaxtlar heç də az olmayıb.

Ümid edək ki, TƏBİB heç olmasa bundan sonra məsələnin ciddiliyini anlayacaq. Çünki Azərbaycanda ölmək  problemdir...Bir problem də budur: bəzən insanlar məhkəməyə müraciət etməyə qorxurlar ki, rəhmətliyi tutarlar.

Kənan Novruzov