"Makronun dilindən Bakı Təşəbbüs Qrupunun adını eşitməyimiz ən böyük uğurdur" - Deputat

Azərbaycanın haqq səsinin dünyaya çatdırılmasında QHT-lərin çox fəal çalışmaları var. Azərbaycan təşkilatları son dövrlər yalnız ölkəmizin həqiqətlərini təbliğ etməklə qalmır eyni zamanda yeni müstəmləkəçiliyə, dünyadakı ədalətsizliyə qarşı da etiraz səsini ucaldır. COP29-da da ictimai təşkilatlarımızın aktivliyini müşahidə edə bildik. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin VII çağırış deputatı, Azərbaycan Milli QHT Forumunun idarə heyətinin üzvü Pərvanə Vəliyeva redaksiyamızda qonaq olaraq bu mövzu, Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin tənzimlənməsi və digər mühüm məsələlərlə bağlı suallarımızı cavablandırdı... 

- Siz qeyri-hökumət təşkilatları sektorunda fəal bir şəxssiniz, Azərbaycan Milli QHT Forumunun idarə heyətinin üzvüsünüz. Bu sahədə görülən işlərlə bağlı fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı.

- Sevindirici haldır ki, Azərbaycanda azad, təşəbbüskar və yenilikçi vətəndaş cəmiyyəti formalaşıb. Qeyri-hökumət təşkilatları vətəndaş cəmiyyətinin və əhalinin ictimai müxtəlif sahələrdə maarifləndirilməsi, advokasiya və digər məsələlərdə iştirak edirlər. Hazırda ölkəmizdə 3500-4000-ə yaxın QHT fəaliyyət göstərir. Ancaq onların hamısı fəal sayılmır. Təxmini üçdə biri proseslərdə fəallıq göstərir. Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında və ölkə həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasında QHT-lər beynəlxalq müstəvidə böyük töhfələr verirlər. Onlar mütəmadi olaraq, beynəlxalq tədbirlər və konfranslar çərçivəsində yan tədbirlər keçirirlər. Həmçinin, artıq beynəlxalq QHT-lər də ölkəmizdə fəaliyyətə başlayıb. Buna misal olaraq, Bakı Təşəbbüs Qrupu və COP29 QHT Koalisiyasını misal göstərmək olar. COP29 QHT Koalisiyasında 500-ə yaxın QHT nümayəndəsi təmsil olunur və onlar 100-ə yaxın ölkəni təmsil edirlər. Onlarla hal-hazırda da əməkdaşlıq davam etdirilir.

QHT-lərimiz BMT yanında məşvərətçi orqan statusu (ECOSOC) alırlar. Bu isə BMT-in bəyannamə və konvensiyalarını bölüşdüyü maraqlı tərəflərindən biridir. Bu isə, beynəlxalq tərəfdaşlıq üzrə sənədlərə QHT-lər tərəfindən rəy verilməsi və beynəlxalq qərarqəbulu proseslərinə müdaxilə etmək şəraiti yaradır. Bu da QHT diplomatiyasının gücünü göstərir.

- Bizim QHT-lər yalnız Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya çatdırmaqla məhdudlaşmırlar. Onlar həm də qlobal neo-kolonializm siyasətinə, Fransa, Niderland və s. kolonial güclərin insanlıq adına utanc addımlarına qarşı da səslərini ucaldırlar. Bu prosesin gedişatı haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Qeyd etdiyiniz kimi, Fransanın neo-kolonializm siyasəti ilə mübarizə və qlobal dekolonizasiya prosesinə töhfə vermək üçün yaranmış Bakı Təşəbbüs Qrupu bu məsələyə yeni nəfəs gətirib. Digər QHT-lər də dekolonizasiya prosesi üzrə beynəlxalq müstəvidə məsələ qaldırırlar. Həmçinin ötən günlərdə Fransanın müstəmləkələrindən olan bir qrup jurnalist Azərbaycana səfər etmişdi və onlarla Milli QHT Forumun ofisində görüş keçirildi. Görüşdə vurğulandı ki, Azərbaycan həmin ölkələrin həm mediası, həm də QHT-ləri ilə əməkdaşlıq qura bilər. O cümlədən, Bakı Təşəbbüs Qrupu COP29 dövründə mavi və yaşıl zonada təşkil etdiyi aksiyalarla dənizaşırı ərazilərdə kolonial güclərin siyasəti ilə ətraf mühitin çirklənməsi məsələsinə diqqət çəkə bildi. Düşünürəm ki, birgə səylər dekolonizasiya prosesinə ciddi töhfə verəcəkdir.

- Bu çalışmalar Fransanın müstəmləkəçilik siyasətinə nə dərəcədə zərbə vura bilir?

- Əslində Makronun öz dilindən Bakı Təşəbbüs Qrupunun adını eşitməyimiz ən böyük uğurdur. Əgər Fransa kimi ölkə “Azərbaycan bizim daxili işlərimizə qarışır” deyirsə, bu Cənubi Qafqazda yerləşən, yeni və kiçik bir ölkənin -  Azərbaycanın qüdrətindən və Fransaya necə meydan oxumasından xəbər verir. Amma “daxili  işlərə” qarışmağa gəldikdə... Bu fəaliyyətlər Fransa rəsmilərinin, senatın deputatlarının və Xarici İşlər nazirinin dəfələrlə səsləndirdiyi kimi “daxili iş”ə qarışmaq deyil. Burada söhbət dünyada müstəmləkə siyasətindən əziyyət çəkmiş xalqlara dəstəkdən gedir. Bu QHT həmin xalqlara dəstək olmağa çalışır. Burada zamanında  Niderlandın, Belçikanın post-kolonial siyasəti nümunədir və Afrika ölkələri ilə də bu sahədə əməkdaşlıq aparılır. Təbii ki, Bakı Təşəbbüs Qrupu Fransanı əməkdaşlığa səsləyir və dekolonializm siyasətinə qarşı uğurlu mübarizə aparır. Heç bir ölkədə suverenliyə can atmaq, xalqların müstəqil olmaq mübarizəsi daxili iş sayıla bilməz. Fransa insan hüquqlarının pozulmasının qarşısını almaq və məsələni həll etmək əvəzinə, prosesə başqa don geyindirməyə çalışır.

- Hal-hazırda Azərbaycan tarixinin ən güclü dövrlərindən birini yaşayır. Bir zamanlar bütün bunları yalnız xəyal edə bilərdik. Bütün bu proseslər qarşısında zəif bir Ermənistan var, buna baxmayaraq Paşinyan və onun tərəfdarları sülh sazişinin imzalanmasını uzatmağa çalışırlar. Bu davranışlar sizdə hansı təəssürat yaradır?

- Ermənistanın davranışları sülh yönümlü deyil, burada manipulyasiya cəhdləri var. Ermənistanın Qərb ölkələrinə meyli və onlardan yardım diləməsi aydın formada görünür. Bundan başqa, Avropa Parlamentinin Azərbaycana qarşı 3 dəfə qətnamə qəbul etməsi sanki Avropa Komissiyasının açıq şəkildə deyə bilmədiyini deyirdi. Bütün bunlara dəstək olan elə Makron siyasətidir. Bundan əlavə, 2023-cü ildə təkcə Fransanın Ermənistana yardımı 11 milyon 500 min avro təşkil edir. Avropa Sülh Fondunda isə bu göstərici 10 milyon avrodur və artmaqda davam edir. Ermənistan rəsmilərinin ittihamları və Fransanın Ermənistandakı səfiri Olivye Dekotyinin səsləndirdiyi ifadələr sülh sazişinə mane olur. Əgər Ermənistan sülhə maraqlıdırsa, o zaman silahlanmaya nə gərək var? Belə bir halda 3-cü bir dövlətin missiyasına ehtiyac yoxdur. Ermənistan sülhün qalan razılaşdırılmamış iki  maddəsi üzrə əməli işlər görməlidir. Yarımçıq sülh isə tərəflərə xeyir gətirə bilməz. Ona görə ki, Ermənistanın Konstitusiyasında göstərilir ki, “Dağlıq Qarabağ” onun tərkib hissəsidir. Əgər müqavilə bu şəkildə qəbul edilərsə, Konstitusiya Məhkəməsi bu müqaviləni qəbul etməyib, geri çevirə bilər.

- Avropa İttifaqının Monitorinq Qrupu - bizim mediada onları “Avropa casusları” adlandırırlar - yalnız Ermənistan-Azərbaycan sərhədində müşahidələr aparır. Halbuki Ermənistanın digər qonşularıyla da sərhədləri var. Hətta Gürcüstanla sərhəd ərazilərdə problemli tərəfləri var. Amma bu casuslar orada monitorinq aparmırlar.  Bu haqda siz nə düşünürsünüz?

- Əslində Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan bərabərhüquqlu tərəfdaşdır. Ancaq Avropa İttifaqı bizimlə sanki düşmənçilik siyasəti aparır. Sözsüz ki, burada rol oynayan məsələ həm də 2024-cü ilin aprel ayında Brüsseldə baş tutmuş üçtərəfli - Ermənistan, Avropa İttifaqı və ABŞ  görüşüdür. Aİ bayrağı altında gizlənmiş Fransa hər vəchlə “Həm Avropa İttifaqı, həm də ABŞ iqtisadi və hərbi cəhətdən Ermənistana dəstək olmalıdır” deyirdi. Bunun nəticəsində də Avropa Sülh Fondu və Co Bayden adminstrasiyası ilə müqavilələr imzalandı. Biz bunları digər məqamlarda da görə bilərik. Polşa prezidentinin bu sərhəddə gəlməsi və "durbin şousu"na qatılması, ATƏT-in buraya “ehtiyacların qiymətləndirilməsi” üzrə monitorinq qrupunu göndərməsi və bu qrupun sərhəddə hərbiçilərlə danışıq aparması buna nümunədir. Hansı  ki, ATƏT araşdırma apardıqda bu missiyanın ATƏT-in yekdil qərarı ilə qəbul edilmiş missiya deyil, ona üzv olan Polşanın individual missiyası olduğu öyrənildi. Aİ-nin soyuq münasibətini COP29 zamanı xanım Von der Leyenin son anda gəlməkdən imtina etməsi, Avropa İttifaqının xarici fəaliyyət üzrə sabiq nümayəndəsi Cozef Borrellin Azərbaycana qarşı ittihamları ilə də göstərə bilərik. Lakin Avropa Şurasının sabiq Prezidenti Şarl Mişellə Azərbaycan arasında münasibətlər müsbət idi. Hətta deyərdim ki, Şarl Mişel Cənubi Qafqaza yeni strateji baxış gətirmişdi. Hal-hazırda onun yerinə gələn Antonio Koşta da münasibətləri yaxşı saxlamağa çalışır. Azərbaycanla Avropa İttifaqının  tərəfdaşlığı yalnız regionda siyasətə, sülhə, iqtisadiyyata töhfə verə bilər.

- Siz COP-29 Təşkilat Komitəsinin üzvü olmusunuz. COP-29-dan sonrakı məsələlərlə bağlı fikrinizi öyrənmək istərdik.

- Azərbaycan COP29-la iqlim diplomatiyasında dönüş yaratdı. Burada “Bakı Maliyyə Hədəfi” qəbul edildi və tarixə düşdü. Bu da bizim üçün böyük uğurdur. Həmçinin, burada əvvəlki maliyyə hədəfini diplomatiyamız sayəsində üç dəfə artırdıq. Bu məbləğ 100 milyard ABŞ dolları idi, biz onu 300 milyard etdik. Artıq bu da beynəlxalq arenada “Baku breakthrough” kimi tanınır. O cümlədən, Paris sazişinin 6-cı maddəsi üzrə on ilə yaxındır tərəf olan ölkələr arasında konsensus əldə etməyə çalışdıqları "Karbon bazarları üzrə" Bakıda razılıq eldə edildi. Ən vacib hədəflərdən biri olan “İtki və Zərər Fondu”nun işlək vəziyyətə gətirilməsi barədə də tərəflər konsensus qəbul etdilər. Azərbaycan bu mötəbər tədbirə ev sahibliyi etməklə qeyri-neft sektorunda, yaşıl enerji sahəsində həyata keçirdiyi fəaliyyətləri göstərmiş oldu. 2030-cu ilə qədər Qarabağ, Şərqi Zəngəzur bölgəsində “netto sıfır” hədəfinə nail olunacaq, “Ağıllı şəhər və kənd” layihəsi və digər layihələr bunlara nümunədir. Bundan sonra da Azərbaycan iqlim mübarizəsi istiqamətində səylərini davam etdirəcək. Digər tərəfdən isə 2026-cı ildə Azərbaycan BMT-nin iki böyük tədbirinə də ev sahibliyi edəcək. Bunlardan biri “Dünya Şəhərsalma Forumu” (WUF), ikincisi isə “Dünya Ətraf Mühit Günü”dür (WED). Biz bu mötəbər tədbirlərə ev sahibliyi edəcəyik.

- Son olaraq Azərbaycanın Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə əməkdaşlığı və nəticələri barədə fikirlərinizi öyrənmək istərdik.

- Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatı içərisində iqtisadiyyatı  ən güclü ölkələrdən biridir və daimi olaraq bu təşkilatın inkişafına töhfə verir. Bu mənada, Şuşada keçirilmiş türk dövlətlərinin qeyri-rəsmi görüşünü misal göstərə bilərik. Türk dövlətləri arasında iqtisadi, siyasi, təhsil, mədəniyyət və s. sahələrdə əməkdaşlıqlar vurğulandı və Şuşa Bəyannaməsi qəbul edildi. Bəyannamənin bəndlərindən biri də yaşıl enerji ilə bağlı layihələrin birgə həyata keçirilməsidir. Digər tərəfdən Azərbaycan İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı ilə də əməkdaşlığı davam etdirir və yeni layihə olaraq “Yaşıl Enerji Mərkəzi”nin Azərbaycanda yerləşəcəyi də maraqlı məqamdır. Azərbaycan İslam dünyası üçün də strateji ölkədir. Elə “D-8”-ə üzvlüyümüzü vurğulayaq... 30 ilə yaxın müddətdə bu təşkilata heç bir üzv qəbul edilmədiyi anda Azərbaycan üzv olmuşdur, burada təbii ki, qardaş ölkə, Türkiyənin də rolu böyükdür. Bütün bunların yekununda Azərbaycanın regional və qlobal miqyasda artan nüfuzunu və güclü oyunçuya çevrilməsini fəxrlə söyləyə bilərik.

Hazırladı:
Səbiyyə Əliqızı,
Nuray Mikayıllı