İranın Ermənistanla yaxınlaşması: Tehran İrəvana yeni təklif edə bilər

İranın ali dini rəhbərinin nümayəndəsi və Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Əliəkbər Əhmədiyanın Ermənistana səfəri diqqət çəkən bir məqamdır. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və təhlükəsizlik katibi Armen Qriqoryanla keçirilən görüşlərdə siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik məsələlərinin müzakirə olunması, eləcə də enerji və dəhlizlər kimi strateji mövzuların gündəmə gətirilməsi İranın regionda daha aktiv rol oynamaq niyyətini ortaya qoyur.

Bu səfər Cənubi Qafqazda Azərbaycanın təşəbbüsləri ilə ziddiyyət təşkil edən bəzi planların formalaşmasına işarə edə bilər. İranın Ermənistanla münasibətləri gücləndirmək cəhdləri və regiondakı geopolitik mövqeyini gücləndirməsi Azərbaycanın maraqlarını necə qoruyacağına dair sualları artırır.

İranın bu görüşlərlə bölgədə öz strateji maraqlarını təmin etmək, eyni zamanda Ermənistanı dəstəkləməklə Azərbaycanın təşəbbüslərinə qarşı balans yaratmaq istədiyi ehtimal olunur. İranın enerji və dəhliz məsələlərində Ermənistanla sıx əməkdaşlıq qurması, xüsusilə də Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi planına dolayısı ilə mane olmağa çalışması mümkün görünür. 

Bu addımlarla İran, Cənubi Qafqazda öz təsirini artıraraq, həm regional enerji layihələrinə, həm də geosiyasi proseslərə birbaşa müdaxilə etmək istəyir. Azərbaycanın Türkiyə və İsraillə yaxınlaşmasına qarşı balans yaratmaq məqsədi ilə Ermənistanı daha güclü tərəfdaş kimi ön plana çıxarmaq da bu strategiyanın bir hissəsi ola bilər. Belə bir vəziyyətdə İranın məqsədləri Azərbaycanın maraqları ilə nə dərəcədə uyğun gəlir və ya qarşıdurma yaradır? Bu, diqqət yetirilməli əsas sualdır.

Mövzu ilə bağlı Crossmedia.az-a açıqlama verən politoloq Fərhad Məmmədov bildirib ki, İran nümayəndə heyətinin Azərbaycana və Ermənistana səfəri böyük ehtimalla regional proseslərlə bağlıdır. “Suriyada baş verən hadisələrdən sonra İran Cənubi Qafqaz regionunda öz mövqelərini möhkəmləndirməyə çalışır. Suriyadakı hadisələr bizim region üçün də əhəmiyyətlidir. Suriyada olan əsas “oyunçular” Rusiya, Türkiyə və İrandır. Oradakı razılaşmalar Cənubi Qafqaza da təsir edir. Lakin Suriyada güc balansı dəyişdikdən sonra bu təsir artıq azalır. Bununla bağlı olaraq, bizim regionda yeni bir konfiqurasiya yaranmalıdır və İran da bu yeni konfiqurasiyada öz yerini təmin etməyə çalışır”.

Politoloqun fikrincə, Rusiya və Türkiyədən fərqli olaraq, İranın regionda təsiri daha zəifdir: “Məsələn, Rusiyanın Ermənistanda hərbi bazası, çoxmilyardlıq ticarəti, iqtisadi birlikləri və Azərbaycanla strateji tərəfdaşlığı mövcuddur. Türkiyə isə Azərbaycan və Gürcüstanla müttəfiqlik əlaqələrinə, həmçinin Gürcüstanla strateji tərəfdaşlığa malikdir. Konkret layihələr həyata keçirir. İranın isə nə hərbi, nə siyasi, nə də iqtisadi tərəfdaşı var. İranın regionda ən çox təmsil olunduğu ölkə Ermənistandır və bu da daha çox məcburiyyətdən irəli gəlir”. 

F. Məmmədov hesab edir ki, hazırda İran mövcud vəziyyətdə nəyi bacarırsa, onu əldə etməyə çalışır və daha konstruktiv yanaşma nümayiş etdirir: “Bunun üçün də Azərbaycana nümayəndə heyətinin səfəri təşkil olunub. Bu regionda, xüsusilə ABŞ-də Donald Trampın prezidentliyi dövründə və ya onun ilk aylarında ciddi dəyişikliklər baş verməsə, müəyyən razılaşmalar əldə olunmağa çalışılır. Bu razılaşmalar arasında nəqliyyat-kommunikasiya əlaqələrinin inkişafı xüsusi yer tutur. Bu, xüsusilə Azərbaycan üçün əhəmiyyətlidir”.

“Digər tərəfdən Ermənistanda İran üçün maraqlı olan məqam hərbi əməkdaşlıq məsələsidir. İki il əvvəl bu mövzu müzakirə olunmuşdu. İran Ermənistana hərbi əməkdaşlıq sazişi təklif etmişdi. O zaman Ermənistan rəsmiləri bildirmişdilər ki, İran-Ermənistan sərhədində Rusiya sərhədçiləri olduğuna görə bunu həyata keçirmək mümkün deyil. Lakin 1 yanvar 2025-ci ildən Meğri sərhəd məntəqəsində tamamilə Ermənistan sərhədçilərinin yerləşdirilib. Bu halda İran yenidən Ermənistana hərbi əməkdaşlıq haqqında saziş imzalanmasını təklif edə bilər,” – F. Məmmədov vurğulayıb.

Nihat Tahirov